بازخوانی قطعنامه ی 598 شورای امنیت

عراق در 31 شهریور 1359 به خاك ایران تجاوز كرد. درباره ی حمله ی عراق به ایران می توان به علت هایی مانند: انقلاب اسلامی ایران و تحولات پس از آن، رقابت منطقه ای و سیاسی ایران و عراق، ویژگی های شخصیتی صدام حسین و خصومت دیرینه ی وی با ایران و ایرانی، اختلاف های دیرینه ی مرزی میان ایران و عراق اشاره كرد.

می توان گفت جنگی كه حكومت بعث عراق به ایران اسلامی تحمیل كرد، نتیجه ی قدرت طلبی بیمار گونه ی صدام حسین و تصور نادرست او از اوضاع داخلی ایران، توان خود و اوضاع بین المللی بود.

نگرانی ها درباره ی گسترش دامنه ی جنگ و احساس خطر از احتمال برتری ایران در جنگ سبب شد كه برخی از كشورهای منطقه ای و غربی به حمایت جدی از عراق برای تغییر موازنه ی جنگ به نفع این كشور بپردازند. آمریكا، شوروی، بسیاری از كشورهای غربی و كشورهای حاشیه ی خلیج فارس از عراق حمایت كردند.

این جنگ با فراز و نشیب های بسیاری روبه رو بود و قطعنامه های مختلفی در این مدت از طرف شورای امنیت سازمان ملل صادر شد كه اغلب آنها یكسویه و به نفع رژیم عراق بود كه جمهوری اسلامی از پذیرش امتناع می كرد.

قطعنامه 598، هشتمین قطعنامه‌ای بود كه شورای امنیت سازمان ملل از ابتدای تجاوز علنی رژیم بعثی عراق به جمهوری اسلامی ایران صادركرد. در ابتدای صدور قطعنامه 598 به دلیل نكات مثبتی كه در این قطعنامه گنجانده شده بود از طرف جمهوری اسلامی اعلام شد كه ایران جای بحث و گفت و گو در این قطعنامه می‌بیند و آن را نه رد كرد و نه قبول؛ اما سرانجام در 27 تیر 1367 ایران این قطعنامه را پذیرفت.



**متن قطعنامه 598

شورای امنیت، با تایید مجدد قطعنامه 582 (صادره 1986) خود، با ابراز نگرانی عمیق از این كه به رغم درخواست هایش برای آتش بس، جنگ میان ایران و عراق به شدت گذشته با تلفات شدید انسانی و تخریب مادی ادامه دارد با ابراز تاسف از آغاز و ادامه جنگ، همچنین با ابراز تاسف از بمباران مراكز مسكونی غیر نظامی، حملات به كشتیرانی بی طرف یا هواپیماهای كشوری، نقض قوانین بین المللی انسان دوستانه و دیگر قوانین ناظر بر درگیری مسلحانه به ویژه كاربرد سلاح های شیمیایی برخلاف الزامات پروتكل 1925 ژنو، با ابراز نگرانی عمیق نسبت به احتمال تشدید و گسترش بیشتر جنگ، مصمم شد به تمامی اقدامات نظامی بین ایران و عراق خاتمه بخشد، اعتقاد دارد كه می باید یك راه حل جامع، عادلانه، شرافتمندانه و پایدار میان ایران و عراق به دست آید.

همچنین در ادامه با یادآوری مفاد منشور ملل متحد به ویژه تعهد همه ی دولت های عضو به حل اختلافات بین المللی خود از راه های مسالمت آمیز، به نحوی كه صلح و امنیت بین المللی و عدالت به خطر نیافتد، با حكم به این كه در جنگ بین ایران و عراق زمینه ی صلح حاصل شده است، با اقدام بر اساس مواد 39 و 40 منشور ملل متحد:

1- خواستار آن است كه به عنوان یك قدم اولیه جهت حل و فصل (مناقشه) از راه مذاكره، ایران و عراق یك آتش بس فوری را رعایت كرده، به تمامی عملیات های نظامی در زمین، دریا و هوا خاتمه داده و تمامی نیروهای خود را بدون درنگ به مرزهای شناخته شده بین المللی بازگردانند.

2- از دبیركل درخواست می كند كه یك تیم ناظر ملل متحد را برای بررسی، تایید و نظارت بر آتش بس و عقب نشینی نیروها اعزام نماید و همچنین از دبیركل درخواست می نماید با مشورت طرفین درگیر، تدابیر لازم را اتخاذ نموده، گزارش آن را به شورای امنیت ارایه نماید.

3- مصرانه می‌خواهد اسیران جنگی، آزاد شده و پس از قطع درگیری فعال كنونی، بر اساس كنوانسیون سوم ژنو 12 اوت 1949، بدون تاخیر به كشور خود بازگردانده شوند.

4- از ایران و عراق می خواهد با دبیركل در اجرای این قطعنامه و در تلاش های میانجی‌گرانه برای به دست آمدن یك راه حل جامع، عادلانه و شرافتمندانه مورد قبول دو طرف در خصوص تمام موضوع های موجود، بر اساس اصول درج شده در منشور ملل متحد، همكاری نمایند.

5- از تمامی كشورهای دیگر می خواهد كه بیشترین خویشتنداری را انجام دهند و از هر گونه اقدامی كه می تواند منجر به تشدید و گسترش بیشتر جنگ شود، دوری كنند و بدین ترتیب اجرای قطعنامه حاضر را تسهیل نمایند.

6- از دبیركل درخواست می نماید كه بامشورت با ایران و عراق، مساله ی تفویض اختیار به یك هیات بی طرف برای تحقیق راجع به مسوولیت جنگ را بررسی نموده و در كمترین زمان به شورای امنیت گزارش دهد.

7- ابعاد خسارت های وارده در خلال جنگ و نیاز به تلاش های بازسازی با كمك های مناسب بین المللی، پس از خاتمه درگیری تصدیق می شود و در این خصوص از دبیركل درخواست می كند كه یك هیات كارشناس را برای مطالعه ی موضوع بازسازی و گزارش به شورای امنیت تعیین نمایند.

8- همچنین از دبیر كل درخواست می كند كه با مشورت با ایران و عراق و دیگر كشورهای منطقه، راه های افزایش امنیت و ثبات منطقه را مورد مداقه قرار دهد.

9- از دبیركل درخواست می كند كه شورای امنیت را در مورد اجرای این قطعنامه مطلع نماید.

10- مصمم است برای بررسی اقدامات بیشتر جهت رعایت و اجرای این قطعنامه در صورت ضرورت جلسات دیگری را تشكیل دهد.

سرانجام قطعنامه ی 598 كه مفصل ترین قطعنامه ی از سلسله قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل بود در 29 تیر تصویب و صادر شد.

آیت الله خامنه ای در 26 تیر 1367 خورشیدی نامه یی به خاویر پرز دكوئیار دبیر كل وقت سازمان ملل نوشتند: «ایران تصمیم گرفته است كه رسما قطعنامه 598 شورای امنیت را به خاطر اهمیتی كه برای حفظ جان انسان ها، برقراری عدالت و صلح و امنیت منطقه و بین المللی قایل است، بپذیرد.»

جمهوری اسلامی ایران در 27 تیر به طور رسمی در نامه یی به دبیر كل سازمان وقت اعلام كرد كه قطعنامه ی 598 را پذیرفته است. جنگ هشت ساله ی ایران و عراق در 29 مرداد پایان یافت.

آیت الله خامنه ای كه در آن زمان رییس جمهور و رییس شورایعالی امنیت ملی بودند در خطبه ی نمازجمعه در 31 تیر 1367 خورشیدی فرمودند:

«مساله ی پذیرش قطعنامه، یكی از پدیده های بسیار مهم تاریخ انقلاب است... به هر حال این حركت، یكی از مهمترین رخدادها، حركات و آزمایش ها در تاریخ انقلاب بود، خیلی چیزها را و خیلی حقایق زیبا را از انقلاب ما آشكار كرد؛ چیزهایی كه اگر این تجربه هایش پیش نیاید، به این روشنی دیده نخواهد شد».

ایشان نمایش شجاعت رهبری در پذیرش این قطعنامه، پیوند امت و امام و اطاعت و انقیاد نیروهای مسلح از فرماندهی كل قوا و رهبری را از بركات این موضوع برشمردند و فرمودند: «مسوولین نظام تشخیص دادند و امام بزرگوار بر این تشخیص صحه گذاشتند كه امروز قبول قطعنامه به صلاح اسلام و انقلاب و كشور است.»



**بازتاب جهانی پذیرش قطعنامه ی 598

طبق گزارش موسسه ی آمریكایی «پاسخ»، فشارهای مستقیم و غیر مستقیم قدرت های بزرگ علیه ایران نیز در پذیرش قطعنامه تاثیرگذار بود كه از جمله مهم ترین مسایل در این رابطه می توان به ورود مستقیم آمریكا به جنگ با حمله به هواپیمای مسافربری ایران اشاره داشت كه تهدیدهای بزرگتری علیه ایران در صورت ادامه جنگ مطرح می كرد.

این موسسه در پرداختن به این موضوع كه پیروز جنگ هشت ساله عراق علیه ایران كدام طرف بود، می نویسد: در شناسایی پیروز این جنگ باید به این موضوع اشاره كرد كه در حالی كه عراق از حمایت های مستقیم و غیر مستقیم اعراب و همچنین2 ابرقدرت آن زمان یعنی آمریكا و شوروی برخوردار بود، ایران تازه یك انقلاب بزرگ را پشت سر گذاشته بود.

به این دلیل كه ایران در پایان جنگ توانسته بود به هدف اصلی خود یعنی دفاع و حفظ تمامیت ارضی دست یابد و خود را به عنوان یك قدرت در منطقه كه توان مقابله با ارتش مسلح عراق را داشته است معرفی نماید، پیروز جنگ به شمار می آید، هر چند كه هزینه های زیادی نیز در این مسیر متقبل شده است.

كارل هریچ در كتاب «تارنمای جنگ خلیج از نگاهی به ابزار نفت» نوشته است:

«در 30 تیر 1366 كه شورای امنیت قطعنامه 598 را به تصویب رساند به طور دقیق این تصویب یك روز پس از شروع حفاظت امریكا از نفتكش های كویتی بود و درواقع غرب به این نتیجه رسیده بود كه در هر صورت جنگ را با موضوع اصلی حفظ عراق پایان دهد زیرا عراق نیز خواهان اعمال قدرت بیشتری در منطقه و كشاندن آتش جنگ به دیگر كشورها بود. لذا قطعنامه 598 به نوعی برای نجات عراق محسوب می شد.»

چگونگی پایان جنگ كه منتهی به شكل گیری پیش زمینه های قطعنامه شد هم از نگاه های متفاوتی بازخورد داشته است. «زبیگنیو برژینسكی» مشاور امنیت ملی ایالات متحده آمریكا در نشست با اعضای شورای عالی امنیت ملی تاكید می كند: پس از پیروزی ایران در خرمشهر كاخ سفید معتقد است كه این جنگ نمی بایست برنده ای داشته باشد. وقتی كه نیروهای ایرانی موفق به عبور از مرزهای بین المللی شدند، استراتژی آمریكا بر این نظریه قرار گرفت كه ایران نباید برنده جنگ باشد.

كارل هریچ پس از پایان جنگ و پذیرش قطعنامه گفت كه در این قطعنامه برای نخستین بار در قطعنامه های سازمان ملل بازگشت به مرزها مطرح شد و نخستین بار بود كه تعیین مساله كمیته خسارات جنگی و تعیین متجاوز عنوان شده بود. از این رو این یك پیروزی برای ایران در رژیم قطعنامه های شورای امنیت محسوب می شود.

هریچ هم در گفتگویی با روزنامه «وال استریت ژورنال» می گوید كه نگرشی به قطعنامه های صادر شده به روشنی نزدیك شدن شورای امنیت را به مواضع منطقی و اصولی ایران نشان می دهد و سرانجام پس از هشت سال ایستادگی مواضع بر حق ایران بر جهانیان به اثبات می رسد.

پس از تصویب قطعنامه ی 598، در جهت اجرای بند 6 این قطعنامه، یك هیات بلژیكی انتخاب و مسوول شد كه متجاوز جنگ را شناسایی و به دبیر كل سازمان ملل معرفی نماید. این هیات در 18 آذر 1370 خورشیدی؛ در گزارشی عراق را به عنوان متجاوز معرفی كرد.



با الهام: تجزیه و تحلیل استراتژی نظامی عراق در جنگ با جمهوری اسلامی ایران

گروه اطلاع رسانی

پژوهشم**م.ش**9131