برخي از كشور‌ها مانند مالزي، اندونزي و اردن اين نظام را در كنار نظام بانكداري متعارف به‌صورت تركيبي اجرا كرده و برخي از كشور‌ها مانند سودان و ايران مجموعه نظام بانكي خود را به طور يكپارچه به نظام بانكداري اسلامي تبديل نموده‌اند.
عمليات بانكداري اسلامي در دو دهه گذشته گسترش قابل‌توجهي داشته است به طوري كه حتي در كشورهاي غير‌مسلمان مانند انگلستان، كه جمعيت مسلمان آنها قابل توجه است، بانكداري اسلامي در حال تبديل شدن به ر قيبي جدي براي بانكداري متعارف است. اين گسترش با سرعت ادامه دارد به طوري كه سازمان بين‌المللي كميسيون اوراق بهادار پيش‌بيني كرده است كه تا سال 2015 نيمي از پس‌انداز جمعيت مسلمان 2/1 تا 6/1 ميلياردي در نهادهاي مالي اسلامي جذب خواهد شد.
مهم‌ترين ويژگي بانكداري اسلامي آن است كه به‌طور كلي در هيچ‌يك از تراكنش‌هاي آن، عنصر بهره جايگاه ندارد و نبايد داشته باشد اما بانكداري اسلامي خيلي فراتر از يك نظام بانكي بدون بهره است. بانكداري اسلامي و نهادهاي مالي اسلامي بخشي از نظام اقتصادي اسلام است كه در راستاي تحقق يك جامعه اسلامي وظايف معيني را فراتر از عمليات بانكي در خصوص رشد، توليد، كمك به امحاي فقر و گسترش عدالت دارد. گسترش عدالت و بهبود توزيع درآمد در جامعه يكي از وجوه تمايز مهم نظام بانكداري اسلامي است.
نظام بانكداري بدون ربا در جمهوري اسلامي ايران، يكي از دستاوردهاي پرارزش انقلاب اسلامي است. پس از پيروزي انقلاب اسلامي در بهمن 1357، اداره بانك‌ها بر اساس موازين اسلامي و احكام الهي از جمله نخستين خواست‌هاي مردم بود. به همين سبب، پيش‌نويس قانون عمليات بانكي بدون ربا توسط متخصصين مجرب و آگاهان مسائل شرعي تهيه و به مجلس تقديم شد و در دهم شهريور‌ماه 1362 به تصويب مجلس و تأييد شوراي نگهبان رسيد.
نظام بانكداري بدون ربا در ايران، از اول فروردين‌ماه 1363، توسط بانك‌هاي كشور به مورد اجرا گذاشته شد و امروزه همه بانك‌هاي كشور در چارچوب اين نظام فعاليت مي‌كنند.
به‌رغم اين رشد جهاني و سابقه 35 ساله اجراي نظام بانكداري اسلامي در ايران و موفقيت‌هايي كه نظام بانكي كشور در طراحي و اجراي قانون عمليات بانكي بدون ربا داشته است، هنوز بسياري از استفاده‌كنند‌گان از خدمات بانكداري اسلامي، اطلاعات محدودي راجع به ابزارها، منابع و مصارف مالي بانكداري اسلامي دارند و همچنين چالش‌ها و مسائل متعددي در ابزارها و اجراي اين نظام وجود دارد. به همين دليل يكي از مباحث مهم در نزد كارشناسان و خبرگان دانشگاهي و اجرايي نظام بانكداري اسلامي، رفع نارسايي‌ها و توسعه ابزارها و ارتقاي روش‌‌هاي اجراي اين نظام است.
در متون مالي اسلامي، بين بانكداري بدون ربا و بانكداري اسلامي تفاوت وجود دارد. در واقع، بانكداري بدون ربا، مقدمه‌اي بر بانكداري اسلامي است. اهميت تشخيص اين تفاوت در آن است كه بانكداري اسلامي در حقيقت يك نظام جامع بانكي اسلامي است كه علاوه بر حذف ربا از عمليات بانكي (بانكداري بدون ربا)، در راستاي تحقق اهداف اجراي اقتصاد اسلامي به اهدافي ديگر نيز در عمليات بانكداري بر اساس آموزه‌هاي جامع اسلام توجه دارد.
بنابراين، بانكداري بدون ربا يك گام مهم در تحقق بانكداري اسلامي است كه با حذف ربا، عمليات بانكي را به عملياتي مباح و مشروع تبديل مي‌كند، مانند استفاده از قراردادهاي مالي مشروع قرض‌الحسنه و مشاركت و امثال آن. البته به سبب اينكه تحقق اين گام مهم، يكي از مشكل‌ترين و مهم‌ترين مراحل اجراي بانكداري اسلامي است، اغلب به اشتباه بانكداري بدون ربا و بانكداري اسلامي دو مفهوم يكسان تلقي مي‌شوند، در حالي كه اين‌طور نيست. در واقع بانك بدون ربا همان بانك سنتي است و تنها تفاوت آن با بانك ربوي در ماهيت حقوقي قراردادهاي بانك است.
به عبارت ديگر، بانك بدون ربا يك مؤسسه انتفاعي است كه از طريق قراردادهاي شرعي، با سرمايه خود و منابع سپرده‌اي، براي كسب سود، اقدام به جمع‌آوري سپرده‌ها، دادن تسهيلات و اعتبارات و ارائه خدمات بانكي مي‌نمايد. از سوي ديگر، بانك اسلامي موسسه‌اي انتفاعي است كه براي دستيابي به اهداف نظام اقتصادي اسلام و حداكثر شدن رفاه جامعه اسلامي و در چارچوب احكام و اخلاق اقتصادي اسلام، با سرمايه خود و منابع سپرده‌اي، به فعاليت بانكي اقدام مي‌نمايد. بنابراين، بانكداري اسلامي ويژگي‌هايي فراتر از بانكداري بدون ربا دارد. اين ويژگي‌ها علاوه بر غير‌ربوي بودن، شامل عدالت، شفافيت، صحيح بودن قراردادها، ممنوعيت ضرر و رعايت اخلاق اقتصادي اسلام است.
اول *1521
تاریخ انتشار: ۱۲ شهریور ۱۳۹۳ - ۱۲:۳۲
تهران - ايرنا - بانكداري اسلامي در شكل كنوني حدود سه دهه است كه در كشورهاي اسلامي رواج پيدا كرده است.