فراموشخانه پنجگاه نوروزی

گیرایی نوروز نه بدلیل تغییر روزگار، كه بدلیل اعتدال و اتصال به آیینهایی است كه خود میل به همگرایی دارد.

نوروز، دستواره آیینهایی است كه انسان را به یاد رستاخیر می اندازد بر همین اساس از آن به عنوان 'رسول یار' نیز یاد كرده اند.

نوروزی كه اینك مردم آن را به ماهی قرمز و خرید لباس و كفش ختم می كنند، آن آیینی نیست كه روزگاری، انسانها به یاد زندگی پس از مرگ می افتادند.

نوروز كنونی آن آیینی نیست كه مردم تا پیش از تحول سال به دنبال حلالیت گرفتن از هم بودند، نوروز این روزها، گاهِ شادی است در میان انبوه لباسهای مارك دار و سفره های هفت سین پلاستیكی و ماهی گرفتار در تنگ كوچك، كه دریایی شدن را آرمان خویش نمی داند.

بر اساس گاهشماری كه ایرانیان از نیاكان خویش در گنجینیه بین نسلی خود نهان دارند، پنج روز آخر هر سال برای رسیدن به سال نو و نوروز، تكاپوی آمد و شدهای شیرینی بوده است كه شاید فردا دیگر نباشد.

در اسلوب پنجگاه نوروزی، زمانی مردم پنج روز پیش از فرا رسیدن بهار طبیعت، با سبزه و گل و شیرینی به زیارت اهل قبور خویش می رفتند و برای درگذشتگان خاك، طلب مغفرت می كردند، كه اكنون این آیین، تنها به یك روز پیش از سال تحویل، خلاصه شده است.

در جشن 'فرهور'، ایرانیان بر این باور بودند كه در پنج روز پایانی سال، اموات و درگذشتگانشان، از آسمان به زمین می آمدند، به همین دلیل نیز مردم اقدام به خانه تكانی می كردند.

در جشن 'خانه تكانی' كه به نوعی از آن با نامهای 'درچین و ورچین' نیز یاد می شد، مردم با آیینی خاص، خود را برای فرارسیدن بهار آماده می كردند و این بیانگر اعتقاد مردم به جهان آخرت بوده است.

در پنجه نوروزی، كه میر نوروزی نماد آن بود، پیش از فرارسیدن نوروز و بهار طبیعت، نوروزخوانی و به صدا درآوردن طبل و شیپور و گرفتن نوروزیه و برافراشتن علم نوروزی رایج بود، كه اینك دیگر خبری از این بوق و كرناها نیست.

نوروزی خوانی در ایران با یك ریتم آهنگین همراه بود كه چاووش خوانان با خواندن'بهار آمد بهار آمد'، مژده فرا رسیدن عید را می دادند و عیدانه می گرفتند كه اكنون تنها گونه هایی كوچك از این نوروز خوانی در شمال ایران رواج دارد.

زنان خانه پس از خانه تكانی و برپایی مهمانی درگذشتگان(جشن فرهور) و كشت سبزه از گندم و دیگر حبوبات، اقدام به برپایی جشن هفت سینی یا هفت چینی می كردند.

فراهم كردن سینی های هفتگانه در پنجگاه نوروز نیز از دیگر آداب پیش از فرارسیدن نوروز بوده كه در این آیین ،عدد هفت برای ایرانیان بسیار تقدس داشته است كه اكنون نیز دارد.

ایرانیان در هفت طبق یا سینی از میان سكه، سركه، سمنو، سیب، سنجد، سوهان، سنبل ، سبزه، سپستان، سنگك، سیاه دانه و سماق كه هر یك نمادی از زندگی، آرامش، ثروت، عشق، جاودانگی، بركت كشاورزی و شوری بود، را به همراه قرآن، آیینه و شانه بر سفره های خود می گذاشتند.

استفاده از تخم مرغ در سفره های هفت سین نیز به منزله پایداری كره زمین و كهكشانها بوده و پس از چیدن سفره كه با آیین خاص و با حضور بزرگان قوم برپا می شده، هفت قلم آجیل و خشكبار نیز در كنار آن قرار می گرفت.

سیاه چهره مردی سرخ جامه به نام 'حاجی فیروز' نیز از پنجگاه نوروزی سرچشمه گرفته است كه ندای نوروز می داد و دادخواهی می كرد، كه البته در زمان حال این حاجی فیروزها، تنها در طلب سكه ای، خیابانگردی می كنند.

یك پژوهشگر می گوید: پرداختن به جشن فرهور در پنج روز پیش از فرارسیدن نوروز در نقش برجسته های آپادانا نیز وجود دارد كه پارسیان برای مردگان خود هدایای می برده و به درگاه خداوند نیایش می كردند.

ندا بزرگر در گفت وگو با ایرنا افزود: در جشن پنجگاهی، ایرانیان به درگذشگان خاك احترام می گذاشتند و نوروز را نیایش پرودگار می دانستند و آن را غلبه بر نفس خویش می پنداشتند، كه برای رسیدن به بهار خداوند پاك و منزه می شده اند.

به گفته وی،اكنون برخی از مردم، این آیینها را به فراموشی سپرده اند و نوروز را تنها در نو شدن لباسها می دانند در حالی كه فلسفه نوروز، آیین مهربانی و با هم بودن، جشن همدلی و یكی شدن و رفع كدورتهاست.

به گزارش ایرنا، اكنون از این همه آیین نوروزی در پنج روز مانده به سال تحویل و آغاز بهار، بخش هایی به یادگار مانده است كه نسل های تازه نفس، چندان از این آیینها كمتر یاد می كنند.

گزارش از: محمود رییسی

2097/6027