زخم های ناسور بر پیكره عروس زاگرس

بله سخن از ایلام دیار آلامتو و مهد طلوع آفتاب است، سرزمینی كه دست قهار طبیعت به گونه ای در آن نقش آفرینی كرده كه هم فرزندانش در سایه سار این زیبایی ها فارغ از مشكلات و كمبودهای بی شمار زندگی دمی می آسایند و هم هر منصف صاحب اندیشه ای را به تعظیم و كرنش در برابر خالقش وا می دارد.

استان ایلام در منتهی علیه غرب كشور در میان رشته كوه های با شكوه زاگرس با پیشینه ای درخشان و كهن از نیاكان این دیار به جای مانده است این استان هر چند از لحاظ صنعت، اقتصاد پویا، المان و مبلمان شهری، اشتغال پایدار دچار ضعف ها و كاستی هایی است اما به لطف خالق توانا دارای گنجینه ای بسیار با ارزش و گرانبها است.

بی شك لقب عروس زاگرس برازنده این چنین طبیعت زیبا و چشم نوازی است كه در استان ایلام وجود دارد طبیعتی كه این استان را همانند بهشتی بی بدیل و بی همتا ساخته و نیز محلی امن برای وحوشی است كه در دامنش ناز می خرامند.

اما در سال های اخیر عروس باشكوه و عزیز زاگرس این میراث گرانبهای به یادگار مانده از آبا و اجدادمان حال و روز چندان خوشی ندارد و تن بیمار و رنجورش خسته از زخم های پر تعداد برخی از فرزندان نا اهل خویش و حتی گاهی مهمانان ناخوانده دیگر بلادی است كه به طمع كسب اندك سودی، تیشه خودخواهی و نادانی به ریشه اش می زنند.

این سال ها متاسفانه سرزمین طلوع آفتاب شاهد رویدادهای نه چندان دلچسبی بوده كه آثارش همچنان هست و بی شك تا سالیان بعد نیز ادامه خواهد داشت، ریزگردها این مهمان ناخوشایند بستر پیدایش حوادث بسیار ناگواری برای طبیعت استان ایلام شده اند خبر ناگهانی خشكیدگی درختان بلوط كه بر سر هركوی و برزن پیچید پشت مردمان طبیعت دوست زاگرس نشین را لرزاند.

كمی بعد آفت لوارنتوس، بعدتر آفت ذغالی، بعدها كاهش نزولات جوی، قطع غیرمجاز درختان، آتش سوزی،شكار بی رویه وحوش، زنده گیری و قاچاق جانوران، تخریب زیستگاه ها، زمین خواری و تغییركاربری اراضی طبیعی هركدام ضربه ای مهلك بر پیكره كم رمق این دیار وارد كرده است.

كاهش آب سفره های زیرزمینی و برداشت بیش از حد مجاز از این منابع و استفاده بی رویه آب در مصارف خانگی، كشاورزی و صنعتی در كشور كم آب و گرم و خشك ایران، ما را با چالش بحران آب مواجه كرده و از هم اكنون زنگ این خطر جدی به صدا در آمده است.

به گفته كارشناسان، بیش از 90 درصد آب قابل استفاده را كشاورزان برای مصارف كشت و زرع مصرف می كنند در حالیكه رییس سازمان كشاورزی استان ایلام با رد این موضوع می گوید: منكر استفاده زیاد آب از سوی كشاورزان نیستیم اما مصرف آب با این حجم گسترده از سوی كشاورزان تاكنون به صورت علمی ثابت نشده و تنها یك نظریه است.

عبدالرضا بازدار افزود: البته وزارت جهاد كشاورزی برای كاهش آب مصرفی كشاورزان طرح های چون آبیاری قطره ای، بارانی، زیرفشار، گلخانه ای مدرن، جایگزینی كشت مكانیزاسیون به جای سنتی را از سال های اخیر شروع كرده و درصدد ارتقای اینگونه طرح ها است.

استان ایلام با گستره 20 هزار و 150 كیلومتر مربعی 1.2 درصد مساحت كل كشور را تشكیل داده و از لحاظ توپوگرافی جز مناطق گرمسیری است كه البته با توجه به گوناگونی اقلیم جغرافیایی و احاطه آن توسط كوه ها از تنوع آب و هوایی برخوردار است.

از نظر جغرافیایی و توپوگرافی استان ایلام شیب دار است و همین مساله باعث خروج 75 درصد روان آب ها و نزولات جوی از مرز به طرف بین النهرین در كشور عراق می شود و مسیر نهایی هفت رودخانه مهم و پرآب استان شامل گدار خوش، كنگیر، چنگوله، كنجانچم، گاوی، میمه و دویرج به سمت كشور عراق است و تنها رودخانه سیمره به كرخه می ریزد.

در این میان سهم زیادی در استفاده از عرصه های طبیعی متعلق به كشاورزان و دامداران به عنوان بهره برداران اصلی است و افزون بر هشت هزار هكتار اراضی آبی و 255 هزار هكتار نیز اراضی دیم دارد كه برنامه دولت تبدیل زمین های دیم به آبی است.

دفع غیر اصولی پسماندها بویژه پسماندهای عفونی، وجود زباله و نخاله ها در معابر و گاه اماكن عمومی و محل گذر مردم، ریختن مواد زاید به داخل رودخانه ها و روان آب ها و دامن طبیعت علاوه بر انتشار انواع بیماری ها، موجب رشد و نمو انواع موجودات موذی و ناقل بیماری می شود.

موضوع پسماندها كه از جمله مظاهر آلودگی های زیستی است وظیفه دستگاه نظارتی چون محیط زیست و شهرداری در این زمینه را سنگین كرده و براساس دستور العمل سازمان حفاظت محیط زیست كشور، شوراهای اسلامی شهر و روستا و شهرداری ها ملزم به مدیریت پسماندها هستند.

حفظ محیط زیست سالم و طبیعت پایدار و انتقال آن به نسل های آینده وظیفه ای همگانی است كه صیانت از آن خارج از توان یك یا دو سازمان و دستگاه است و عزمی همگانی می طلبد و نیازی مبرم به همكاری اقشار مختلف مردم دارد.

معاون آبخیزداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام در گفت وگو با خبرنگار ایرنا اظهار كرد: تقریبا از 15 سال پیش تاكنون میزان بارش ها اندك و فرسایش خاك بیشتر شده و شخم زیراشكوب جنگل ها توسط بهره وران عامل مهمی در فرسایش و كاهش باروری خاك و نیز مانعی برای جلوگیری از تكثیر درختان استان شده است.

محمد پاكدل دخالت افراد در نظام طبیعت را از مهمترین عوامل تخریب و نابودی عرصه های طبیعی دانست و گفت: قطع بی رویه درختان، آتش افروزی، برداشت بیش از حد از سفره های زیرزمینی، كشتار وحوش از سوی مردم باعث ایجاد اختلال در نظم طبیعت این استان شده است.

وی تغییرات آب و هوا در سال های اخیر را به علت تجاوز عامل انسانی به عرصه ها و به ویژه قطع بیشمار درختان برشمرد و گفت: گرم شدن زمین،تبخیر روان آب ها و ذخیره گاه سدها، كاهش نزولات جوی به ویژه برف و... موجب خلل در خواب زمستانی درختان شود و آنها زودتر از موعد شكوفه بدهند.

وی تاكید كرد: مردم نقش موثری در تخریب یا نگهداری عرصه های جنگلی دارند به ویژه در آستانه سال نو كه بنا به سنت هر ساله به دامان طبیعت می روند باید برای حفظ این میراث گرانقدر متعلق به همه نسل ها تلاش كنند.

به گفته وی، برنامه اداره كل منابع طبیعی استان ایلام این است كه هر فردی پنج اصله نهال را در طول تعطیلات نوروزی در امان طبیعت بكارد و از آن نگهداری كند.

رییس اداره نظارت بر حیات وحش حفاظت محیط زیست استان ایلام نیز می گوید: طبیعت این استان 306 گونه انواع وحوش شامل را در خود جای داده است.

محمدزاده یادآور شد: با توجه به شرایط اقلیمی استان كه در ادامه سلسله كوهای زاگرس قرار گرفته تنوع جغرافیایی موجب شكل گیری زیستگاه های مختلف و زیست انواع وحوش در این منطقه شده است.

وی مناطق حفاظت شده استان ایلام را شامل دیناركوه، قلارنگ، كبیركوه، مانشت، كولگ و آثار طبیعی ملی دهلران اعلام كرد و گفت: از نظر زیستی این مناطق اهمیت زیادی برای استان دارند.

محمدزاده تاكید كرد: اداره كل حفاظت محیط زیست ایلام با بهره گیری از توان كارشناسی و نیروی اجرایی مبادرت به پایش، گشت، كنترل و شناسایی گونه های حمایت شده می كند و در صورت نیاز راهكارهای لازم در زمینه حمایت یا احیای گونه های مختلف زیستی را نیز اجرایی می كند.

معاون خدمات شهری ایلام هم می گوید: در طول شبانه روز در سه نوبت میانگین 220 تن زباله و پسماند خانگی با سرانه 800 گرم از سطح شهر ایلام جمع آوری می شود كه از استاندارد جهانی و كشوری بالاتر است.

رمضان كرمی یادآور شد: زباله های جمع آوری شده در تنها سایت زباله شهر ایلام با هماهنگی و نظارت كارشناسان مركز بهداشت دفن می شود.

وی ادامه داد: این سایت به گستره شش هكتار در 11 كیلومتری و خارج از محدوده شهری با همكاری دستگاه های مرتبطی چون محیط زیست، منابع طبیعی، امور آب، مركز بهداشت و فرمانداری در اختیار شهرداری قرار داده شده است.

كرمی تاكید كرد: علاوه بر زباله و پسماند خانگی، به طور میانگین 2.5 تن زباله عفونی و بیمارستانی نیز در 2 شیفت صبح و شب از مراكز درمانی جمع آوری و خارج از محدوده شهر در سایت مختص به زباله های عفونی با رعایت موازین بهداشتی امحای می شود.

وی در خصوص نخاله های ساختمانی نیز از انعقاد قرارداد شهرداری با سه شركت خدماتی به منظور آوار برداری، گودبرداری و حمل مصالح به جایگاه تخلیه نخاله های ساختمانی خبر داد و مراجعه شهروندان قبل از هرگونه ساخت و ساز به شهرداری برای آگاهی از اصول صحیح گود و آواربرداری و تخلیه نخاله را از انتظارات شهرداری از مردم دانست.

معاون خدمات شهری شهرداری ایلام از پیگیری طرح احداث كارخانه بازیافت زباله ها و پسماند های خانگی و نخاله های ساختمانی در ایلام خبر داد.

دبیر انجمن حمایت از محیط زیست شهرستان دره شهر نیز گفت: هدف انجمن های زیست محیطی تنویر افكار عمومی در جهت افزایش امنیت و سلامت همه عرصه های طبیعی و حیات وحشی است كه خداوند به منطقه و ساكنانش عنایت فرموده است.

حمید میر افزود: واقعیت این است كه با روند فرسایش خاك، كمبود قابل ملاحظه آب و سفره های زیرزمینی، كشتار وحوش، قطع درختان آینده طبیعت و داشته های آن نگران كننده است و حفظ و بقای این گنج های گرانبها فقط به همكاری، دلسوزی و درایت مردم و مسوولان بستگی دارد.

وی نقش مردم در حفظ یا نابودی این میراث های طبیعی را بسیار مهم و غیر قابل انكار توصیف كرد و افزایش آگاهی های عمومی اقشار مختلف جامعه در زمینه حفظ و نگهداری محیط زیست و طبیعت را حایز اهمیت خواند.

میر ادامه داد: یكی از حیاتی ترین مقوله ها كه هم اكنون كشور ایران و به تبع آن استان ایلام با آن مواجه شده، كمبود آب است كه در صورت ادامه این روند و بی توجهی عمومی به مصرف بی رویه و نابجای آب زندگی همه جانداران با تهدید و مخاطره بسیارجدی مواجه می شود.

به اعتقاد میر ترویج، آموزش و فرهنگ سازی در صیانت و حفاظت از عرصه های طبیعی، صرفه جویی در كاهش مصرف آب، حفظ و حمایت وحوش را باید از همان ابتدا و از مدارس و آموزش گاه ها توسط مربیان و آموزگاران تعلیم دیده، شروع كرد.

وی وجود اشعه های خطرناك مضر در محیط زندگی و طبیعت را از عوامل مخرب و آسیب زا دانست و تاكید كرد: استفاده از سیم كارت های برخی خطوط تلفن به علت وجود اشعه زیاد برای شخص و محیط پیرامون او مضر است كه این موضوع بصورت رسمی به ریاست سازمان محیط زیست نیز اعلام شده است.

مسوول انجمن زیست محیطی شنه پای زمین ایلام هم گفت: بر اساس واقعیت های غیر قابل انكار حوزه محیط زیست و منابع طبیعی استان ایلام در وضعیت بحران قرار دارد.

صادق صیدی می گوید: علاوه بر وضعیت نه چندان مناسب جوی، حرص و طمع سود جویان و زمین خواران از یك سو و از طرف دیگر بی توجهی مسوولان و نادیده گرفتن قانون تخریب محیط زیست و منابع طبیعی در این روزگار شدت بیشتری پیدا كرده است.

وی اظهار كرد: هر چند دولت در عرصه جنگل كاری و آبخیز داری اقدام های خوبی انجام داده ولی به نسبت نابودی جنگل ها بسیار كم كار شده در واقع برای حفظ محیط زیست و منابع طبیعی كار اساسی و بنیادی صورت نمی گیرد.

به گفته وی، بطور مثال آموزش و فرهنگ سازی در سطح همه مراكز آموزشی دولتی و غیر دولتی، ترویج فرهنگ مشاركت و در گیر كردن مردم در حفظ عرصه ها و وحوش و جلوگیری از تخریب جنگل ها به بهانه كشاورزی بسیار اندك و ناچیز است و نیاز به سرعت بیشتری دارد.

وی با یادآوری این نكته كه انجمن های مردم نهاد طی چند سال اخیر عملكرد و كارنامه مقبولی داشته اند، تاكید كرد: با این وجود جولانگاه و اجازه فعالیت وسیعی از نگاه مسولان امر نداشتند حال آنكه دستگاه های اجرای مرتبط باید انجمن ها را به دیده فرصت، سرمایه و همراه خود بنگرند نه رقیب.

صیدی افزود: افكار عمومی همواره منتظر محاكمه عوامل تخریب محیط زیست و منابع طبیعی هستند در حالیكه این محاكمه ها اتفاق نمی افتد و همین كم كاری ها و قصور مجرمان و متخلفان زیست محیطی را روز بروز جسورتر و مدافعان و حافظان محیط زیست و عرصه های طبیعی را بی اعتماد و دلسرد تر می كند.

به گفته وی، براستی آیا مسولان محیط زیست و منابع طبیعی در معرفی و محاكمه این مجرمان كوتاهی می كنند یا نیروی انتظامی یا دادگاه ها و اینكه چرا به مردم و دستداران طبیعت پاسخ روشن و شفافی داده نمی شود؟

صیدی با اشاره به نبود منابع مالی و نبود تخصیص بوجه كافی به انجمن های مردم نهاد گفت: انجمن مردم نهاد شنه پای زمین بدون دریافت هیچ گونه وجه و مساعدت مالی از طرف دولت و با هزینه خود اعضای تاكنون بیش از 300 هكتار از جنگل های بلوط آلوده به بیماری لورانتوس را آفت زدایی كرده است.

وی افزود: غرس بالغ بر سه هزار اصله نهال در مهران و ایلام در سه سال گذشته، مشاركت در مهار آتش سوزی ها، ارایه آموزش های زیست محیطی در سطح مدارس و دانشگاه ها و استفاده از ظرفیت اطلاع رسانی در مطبوعات و سایت های خبری از جمله فعالیت های این انجمن در سال های اخیر بوده است.

دبیر انجمن مردم نهاد دوستداران محیط زیست نیز گفت: مشاركت مردمی در ایجاد فرهنگ حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی موثر است و نمود عینی این حضور در اجرای طرح جنگلانه است كه پنج دی امسال در 10 استان كشور اجرا شد.

احسان معتمدنیا افزود: با توجه به اینكه سمن ها و از جمله انجمن های زیست محیطی هیچگاه مخالف توسعه آن هم از نوع پایدار نبوده و نیستند و از آنجا كه امروزه نمی توان بدون توجه به توسعه پایدار رفاه و بهبود را برای جامعه به ارمغان آورد، لذا دولت نباید سازمان ها و انجمن های مردم نهاد را در مقابل خود ببیند.

وی با بیان اینكه توسعه با كمترین خسارات و تلفات به محیط زیست و منابع طبیعی از آمال و آرزوهای این انجمن هاست، ادامه داد: در سال های اخیر فعالیت كارخانجات صنعتی و نیمه صنعتی آسیب ها و لطمات جبران ناپذیری به محیط زیست كشور وارد آورده است.

معتمدنیا یادآور شد: از این رو با انجام فعالیت ها و اقدامات موثر و مفید سازمان های مردم نهاد می توان در راستای فرهنگ سازی، حفظ و احیای این نعمت های الهی تلاش كرد.

وی خاطر نشان كرد: یكی از نمودهای بارز این قبیل اقدامات اجرای برنامه های آموزشی در مدارس به منظور گسترش فرهنگ حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی كشور است.



* اقدام های انجام گرفته برای احیای جنگل های زاگرس



بازدید رییس جمهور دولت تدبیر و امید از جنگل های بلوط استان ایلام، حضور كارشناسان سازمان جهانی خوار وبار (فائو) و برگزاری همایش دو روزه استانداران 11 استان زاگرس نشین و رییس سازمان جنگل های كشور، اختصاص 80 میلیارد ریال اعتبار به استان ایلام برای احیا و مبارزه با آفت های مختلف درختان بلوط نشان از اهمیت حفظ و نگهداری این منابع عظیم و پوشش گیاهی در سرزمین هفت اقلیم ایلام دارد.

ناحیه رویشی زاگرس با حدود 30 میلیون هكتار وسعت و 40 درصد تولید آب كشور نقش مهمی در پایداری محیط‌ زیست كشور ایفا می‌ كند و براساس آخرین آمار و بررسی های انجام شده در استان های زاگرس نشین كشور، بیش از یك میلیون و 400 هزار هكتار از سطح جنگل های زاگرس تاكنون بر اثر بیماری زوال بلوط خشكیده یا در معرض خشكیدگی است.

اكنون عملیات بهسازی و هرس سرشاخه‌های درختان بلوط خشكیده برای ایجاد تعریق بیشتر در درختان در سطح 11 هزار هكتار از جنگل‌های این استان از سوی اداره كل منابع طبیعی با هم افزایی مردم و سازمان های مردم نهاد در دست اقدام است.

11 درصد از مجموع جنگل های رویشگاه زاگرس در ایلام قرار دارد كه به علت این گستردگی به عروس زاگرس شهرت یافته و نزدیك به 87 درصد از گستره طبیعی استان ایلام را عرصه های جنگلی و ملی تشكیل می دهد.

حدود 110 هزار هكتار از مجموع 670 هزار هكتار جنگل های بلوط استان ایلام به سبب وقوع پدیده گرد و غبار، كاهش بارندگی، آفت ها و بیماری های انگلی در سال های گذشته دچار خشكیدگی شده و بر اساس برآورد كارشناسان بروز خشكیدگی، آفت و بیماری ها تاكنون بیش از 460 میلیارد ریال به جنگل های بلوط استان زیان وارد كرده است.

كل گستره جنگل ها، مراتع و بیایان های استان ایلام بیش از یك میلیون و 753 هزار و 296 هكتار است كه در چند سال اخیر خشكیدگی درختان جنگلی در استان ایلام بیشتر از نقاط دیگر بوده به گونه ای كه در 10 درصد كل جنگل های استان 100 درصد و میزان آلودگی ها در 25 درصد مناطق جنگلی نیز بین 50 تا 70 درصد است.

بعد از وقوع خشكسال های اخیر در مناطق وسیعی از درختان بلوط كارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری استان اقدام های پیشگیرانه ای را انجام داده اند كه طرح توالی جنگل، طرح مشاركتی جام، نهال كاری، ایجاد نهالستان های گرمسیری و سردسیری، قطع درختان یا شاخه های آفت زده و خشك از جمله اقدام های صیانت از جنگل های استان است.

نصب دوربین های تله ای، گشت های مداوم در مناطق زیر مدیریت اداره حفاظت محیط زیست، برخورد با متخلفان و شكارچیان، برگزاری كلاس های آموزشی و ترویجی در سطح مدارس و مناطق روستایی، تكثیر و نگهداری از گونه های در حال انقراض همچون گوزن زرد ایرانی نیز از جمله اقدام های سازمان حفاظت محیط زیست برای پاسداشت این گنجینه های زنده استان است.

هرچند با وجود گستره طبیعی استان، اداره كل حفاظت محیط زیست استان در اقدامی عجیب و با حربه كمبود بودجه جمعی از محیط بانان را از كار بركنار كرد و این چرایی بزرگ را در ذهن افراد دوستدار طبیعت باقی گذاشت و فضا را برای شكارچیان متخلف آزاد.

در استان ایلام چهار منطقه حفاظت شده با وسعت 142 هزار هكتار، دو منطقه اثر طبیعی و ملی با یك هزار و 475 هكتار مساحت، دو منطقه شكار و تیراندازی ممنوع با 368 هزار و 200 هكتارزیر نظارت حفاظت محیط زیست استان قرار دارد.



گزارش: زهرا موسوی

2077/7172/9002