آيين هاي ويژه پيشوازي از عيد در مهاباد

اقوام كرد به‌ عنوان يكي از اقوام اصيل ايراني،‌ جشن نوروز را با شكوه خاصي برگزار مي‌كند و در بزرگداشت اين جشن باستاني آيين‌ها و آداب و رسوم ويژه‌اي را برپا مي‌دارند كه نشانگر سابقه تاريخي و فرهنگي اين قوم است.

از جمله آيين هايي كه از گذشته هاي دور در اين مناطق بويژه در روستاها برگزار شده و هنوز هم ادامه دارد پخش نقل و شيريني به مناسبت آغاز سال نو ، آيين هه لاوه ملاوه و كوسه (مير نوروزي) است.

آيين ديرينه هه لاوه ملاوه يك مراسم خاص نوروزي مناطق كردنشين است كه ويژه كودكان و نوجوانان بوده و در روزهاي پاياني سال برگزار مي شود به طوري كه هر كودكي كه توان راه رفتن داشته باشد مي تواند در آن شركت كند.

اين آيين كه يك روز قبل از آغاز سال نو در بيشتر مناطق شهري و روستايي برگزار مي شود حال و هواي ديگري به اين مناطق مي بخشد.

هه لاوه ملاوه يك اسم يا يك عبارت است كه در زبان كردي معناي خاصي ندارد و اصطلاحي است كه كودكان براي گرفتن عيدي خود از خانواده ها آن را به كار مي برند.

چند روز قبل از شروع اين آيين در بسياري از فروشگاه ها و خواربارفروشي هاي سطح شهرهاي مختلف مناطق كردنشين، وسايل مخصوص هلاوه و ملاوه به فروش مي رسد و مغازه داران در كنار وسايل خود سبدهايي را براي فروش اين اقلام مي گذارند.

قبل از شروع اين مراسم بيشتر خانواده ها نيز تداركات خاصي را براي اين روز انجام مي دهند و هدايايي از قبيل بيسكويت، آب نبات، شيريني، تخم مرغ رنگ شده و سكه را به اندازه مورد نياز تهيه مي كنند.

در اين آيين دسته هاي دو و يا چند نفري از كودكان در خانه ها را مي زنند و قبل از آنكه صاحبخانه جويا شود كه چه كسي است، همگي با هم فرياد مي زنند: هه لاوه مه لاوه ، بيستاني سوور و ساوا، كورتان ببي به زاوا، كچ تان نه بي به چاوا، شتيك مان بو بخنه بن تاوا (هه لاوه مه لاوه، بوستان تان سرسبز و آباد، پسرتان داماد شود، دخترتان چشم نخورد، چيزي برايمان بياور)

يكي از اعضاي خانواده هدايايي نوروزي كه روي سيني يا داخل يك سبد قرار دارند را در بين كودكان توزيع مي كند و سال نو را به آنها تبريك مي گويند.

اگر كودكان بخواهند هداياي بيشتري از صاحب خانه بگيرند عبارت هلاوه ملاوه را چند بار ديگر مي گويند و صاحبخانه نيز دوباره به آنها هديه مي دهد.

در اين آيين كه هم اكنون بيشتر در مناطق روستايي ديده مي شود، كودكان حتي از خانه خودشان نيز مي توانند هديه بگيرند و سپس راهي ساير خانه ها شوند.

در اين آيين حتي مغازه داران نيز بايد هدايايي را براي كودكان تهيه كنند و هنگام مراجعه كودكان آن را در بين آنها توزيع كنند.

هه لاوه ملاوه از ساعات اوليه صبح روز پاياني سال شروع مي شود و تا غروب ادامه مي يابد و طبق يك باور قديمي صاحبخانه هايي كه براي كودكان خود هه لاوه ملاوه تهيه نكنند، در سال نو خير و بركت وارد آن خانه آنها نمي شود.

در مناطق روستايي كودكان عمدتا از روي پشت بام سبدي را با طناب به منازل مردم آويزان مي كنند و پس از گفتن هه لاوه ملاوه از صاحبخانه درخواست هديه مي كنند بدون آنكه خود را به صاحبخانه نشان دهند و سپس سبد هدايا را بالا مي كشند.

كودكان در اين روز با كوله باري از هداياي گرفته شده به خانه مي روند و هداياي جمع آوري شده را نشان ديگر افراد خانواده مي دهند و حتي مي توانند هداياي خود را بفروشند و با آن كالاي مورد دلخواه خود را بخرند.

يكي ديگر از جذابيت هاي هه لاوه ملاوه اين است كه در آن كودكان در هر قشر و طبقه اجتماعي باشند، بدون در نظر گرفتن فقير يا غني بودن مي توانند در اين آيين شركت كنند و تمام كودكان به يك اندازه هه لاوه ملاوه دريافت مي كنند.

شب آخر سال نيز نوجوانان و جوانان آيين هلاوه ملاوه خود را اجرا مي كنند، اين آيين مانند هه لاوه ملاوه كودكان است اما تغييراتي در آن داده شده و در آن جوانان در گروه هاي چهار تا شش نفري را تشكيل مي دهند و يك نفر را با نقاب خاصي به نام كوسه (مير نوروزي) آماده مي كنند.

گروه فرد كوسه را با نواختن سازهاي محلي از جمله دف، دهل و سورنا همراهي كرده و به در خانه ها مي روند و پس از باز شدن در، گروه وارد حياط شده و كوسه با انجام حركات و كارهاي عجيب و غريب هيجان و شور خاصي به محفل مي بخشد.

تا زماني كه صاحبخانه هدايايي به گروه ندهد، كوسه حياط را ترك نمي كند و گروه نيز در اين مدت با نواختن سازهاي محلي كوسه را براي اصرار به گرفتن هداياي بيشتر تشويق مي كنند.

اين آيين بيشتر در مناطق روستايي انجام مي شود و ارزش هداياي كه به گروه كوسه داده مي شود از هداياي هه لاوه ملاوه بيشتر است و اغلب سه تا چهار عدد تخم مرغ و يا دو تا چهار هزار تومان پول است.

هر گروه بر اساس سليقه خود كوسه را آماده مي كنند و برخي آن را شبيه پيرمردي با موهاي سفيد، عروس و داماد، شبيه ميمون و ديگر حيوانات آماده مي كنند و بخشيدن هداياي بيشتر از طرف صاحبخانه به گروه نشانه رضايتمندي او از سليقه آنها در آماده كردن كوسه است.

برخي ديگر كه شامل گروه هاي دو نفري هستند، كوسه ندارند و سطلي را كه در آن سبزه، عطر، آيينه و چند اقلام آرايشي است، آماده كرده و از پشت بام با استفاده از يك طناب به درون خانه آويزان مي كنند.

يكي از اعضاي خانه ضمن بازديد از سطل و با توجه با ميزان سليقه گروه در تزيين سطل آويزان شده، درون آن هديه اي مي گذارد، البته وي مي تواند از اقلام آرايشي نيز درون سطل استفاده كند.

مهابادي ها در غروب آخرين روز سال و يا در اولين غروب سال نو آتش عيد نوروز را برپا مي كنند و در كنار آتش كه تنها با چوب شعله ور شده به دعا و راز و نياز با خدا مي پردازند و گاهي چند همسايه و يا تمامي محله دور يك آتش جمع مي شوند و از همديگر حلاليت مي طلبند.

برخي از جوانان نيز از روي آتش مي پرند و بر اين باورند كه تمامي مشكلات و گرفتارهاي آنها در سالي كه سپري شده همراه با اين آتش مي سوزد و از بين مي رود.

آيين هاي سنتي عيد نوروز در مناطق كردنشين كه ريشه در آداب و رسوم مردم اين ديار دارد نيز مانند ساير مناطق ديگر ايران اسلامي دچار تغييراتي شده و متاسفانه انفجار مواد محترقه و ترقه جاي اين آيين هاي زيبا و دلنشين را گرفته است.

آيين هاي زيبايي كه جاي خود را به عادتهاي غلط و گاها خطرناكي مانند آتش زدن لاستيك ماشين ها، پرتاب منور و ترقه هاي با صداي دلخراش داده و هر سال بيشتر به سمت فراموشي و دور شدن از اذهان و آداب و رسوم منطقه مي كند.

لازم است كه مسوولان و كارشناسان مسايل فرهنگي براي احياي اين سنت ها و آيين هاي قديمي كه ريشه در باورها و اعتقادات مردم دارند و با حس نوع دوستي، مهرباني و كمك به همديگر و انسانيت عجين شده اند تلاش كنند و نسل هاي امروزي را دوباره با اين سرمايه هاي گرانبها آشتي دهند.

شهرستان مهاباد در جنوب آذربايجان غربي و 116 كيلومتري مركز استان واقع شده و يكي از شهرهاي كردنشين اين منطقه به شمار مي رود كه به زبان كردي سوراني با لهجه مُكري يا مكرياني تكلم كرده و داراي مذهب سني شافعي هستند.

3020/6185/6008/1772