دیروز و همزمان با حضور دبیر شورای عالی امنیت ملی كشورمان در مسكو، رسانه ها از لغو دستور ممنوعیت فروش سامانه موشكی اس-300 روسیه به ایران از سوی «ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه خبر دادند؛ دستوری كه بر پایه ی مفاد قطعنامه ی ضد ایرانی 1929 شورای امنیت سازمان ملل، در سال 2010 میلادی از سوی رییس جمهوری وقت روسیه صادر و به لغو قرارداد فروش و تحویل سامانه ی یادشده به ایران منجر شد.
تصمیم تازه ی روسیه در حالی است كه «حسین دهقان» وزیر دفاع ایران هم قرار است روزهای پنجشنبه و جمعه این هفته برای رایزنی با مقام های مسكو عازم آنجا شود.
طی سال های گذشته احیای این قرارداد بارها در دستوركار مسوولان سیاست خارجی و دفاعی كشور قرار گرفت و در این ارتباط حتی ابزاری چون شكایت به دادگاه بین المللی لاهه به میان آمد، اما كاری از پیش نرفت و بیشینه ی نتیجه ی این تلاش ها موافقت مقام های مسكو با واگذاری موشك های كم ارزش به صورت جایگزین بود.
با توجه به كش و قوس های مربوط به تحویل اس-300 به ایران كه از سال 2007 كلید خورد و همزمان با اوج اختلاف های هسته یی با غرب به بن بست رسید، تصمیم اخیر رهبران كرملین را می توان نشانه یی از آغاز دوره یی تازه در تعاملات دوجانبه ی مسكو با تهران و فراتر از آن، نگرش جهانی نسبت به جمهوری اسلامی ایران دانست.
در این زمینه نكته هایی وجود دارد كه بیان آن می تواند به روشن شدن زاویه های بیشتری از این رخداد كمك كند:
1- بسیاری، تغییر رویكرد روسیه را نتیجه ی مستقیم بیانیه ی هسته یی اخیر در لوزان سوییس می دانند. نكته یی كه پس از اشاره ی مستقیم «سرگئی لاورف» وزیر امور خارجه ی روسیه، از سوی دشمنان ایران نیز بر آن مهر تایید زده شد. در این پیوند، وزیر اطلاعات رژیم صهیونیستی همزمان با ابراز نگرانی مقام های آمریكایی، در اعلامیه یی لغو ممنوعیت تحویل اس-300 به ایران را نمودی از تسهیل مسیرهای پیش روی كشورمان از سوی جامعه ی جهانی پس از بیانیه هسته یی دانست و از این بیانیه به عنوان عاملی مشروعیت ساز برای كنشگری منطقه یی و بین المللی جمهوری اسلامی ایران یاد كرد.
در شرایطی كه گمان می رفت بیانیه ی هسته یی و توافق نهایی احتمالی بیشترین پیامدهای خود را در روابط خارجی و به طور ویژه مناسبات اقتصادی و بازرگانی كشورمان نمایان سازد، می بینیم كه مزایای خروج از بن بست هسته یی در عرصه ی مسایل امنیتی و دفاعی نیز به سرعت آشكار شده است و حتی پیش از امضای توافق نهایی روس ها به دنبال نشان دادن آمادگی خود برای آغاز دوره یی تازه از همكاری های نظامی هستند.
2- تصمیم تازه ی روس ها را شاید بتوان پاسخی به منتقدان بیانیه هسته یی دانست؛ دلواپسانی كه مفاد گوناگون توافق هسته یی را پاشنه ی آشیل امنیت كشور قلمداد و از آن به عنوان دریچه یی به سوی تهدیدهای امنیتی یاد می كنند. این دسته غافل از اینكه در جهان متغیر كنونی تهدیدها به صورت مداوم در قالب های متنوع و نو ظاهر می شوند، تفسیری تقلیل گرایانه و كهنه از مفهوم تهدید ارایه می دهند و بر منشا آن كه در دیدگاه و ادراك جامعه ی جهانی نهفته است، چشم می پوشند.
در شرایط كنونی، تعامل سازنده در دوره ی پساتقابلی و پساتنش زایی به بستری برای بازگشت مقتدرانه ی جمهوری اسلامی ایران به عرصه ی تعاملات بین المللی تبدیل شده و افزون بر تهدیدهای نرم افزاری، گونه های سخت افزاری آن را نیز فرومی كاهد.
نباید فراموش كرد كه زمانی ایران به رغم صلح آمیز بودن فعالیت های هسته یی اش به دلیل برخی سیاست های اعلانی نسنجیده و ضعف تدبیر، هدف سخت ترین تحریم ها و زیر سایه ی شدیدترین تهدیدها قرار داشت و اینك شتابندگی قدرت منطقه یی در پیوند با كنشگری دیپلماسی كشورمان نگرانی رقیبان و دشمنان را برانگیخته است.
3- یكی از نكته های همپیوند با تصمیم اخیر روس ها، دگرگونی موقعیت ایران از یك برگ برنده به شریكی مهم و غیرقابل چشم پوشی است. به باور بسیاری از ناظران و كارشناسان، مزیت های ملی و موقعیت ژئوپلیتیك و ژئواستراتژیك ایران به گونه یی است كه می تواند حتی رقابت قدرت ها برای جلب همكاری و همسویی را برانگیزد؛ واقعیتی كه گوشه یی كوچك از آن را در رقابت تازه ی كشورها و شركت های خارجی در ایران در آستانه ی فروپاشی كامل تحریم های ظالمانه می توان دید.
خودداری روس ها از اعطای سامانه ی موشكی اس-300 طی سال های اخیر مختصات دوره یی را نشان می دهد كه ایران تنها برگی برنده در مناسبات قدرت های بزرگ همچون آمریكا و روسیه به شمار می رفت. در این دوره انگاره هایی چون دوستی تهران- مسكو به دلیل الزامات بین المللی از حد شعار فراتر نمی رفت و مفهومی چون شراكت راهبردی با كشوری چون روسیه در عرصه ی واقعیت مصداق نمی یافت.
از نگاهی، تصمیم رهبران كرملین برای واگذاری سامانه ی موشكی اس-300 به ایران را باید با مختصات دوره ی نو تفسیر كرد؛ اقدامی كه می تواند به عنوان مشوقی در جلب نظر تهران به سوی شرق و كاتالیزوری برای گسترش همكاری های ایران و روسیه در زمینه های گوناگون، مانع از پیش روی شتابان رقیبان غربی به ویژه اروپایی ها به سمت مزایای روابط تازه با كشورمان شود.
4- نكته ی دیگر در مورد گشوده شدن دریچه ی نو به سمت همكاری های نظامی دوجانبه ی تهران و مسكو، همپیوند با ویژگی های برهه ی زمانی كنونی است. در بازه یی كه بنا به گفته های اخیر وزیر دفاع كشورمان تهدیدهای فرامنطقه یی تازه رخ نموده و گسترش فعالیت های تروریستی گروه های تكفیری چالش های گوناگونی را پیش روی جمهوری اسلامی ایران و دیگر كشورهای منطقه قرار داده است، تقویت محور یاد شده می تواند نقطه ی اتكایی برای تقابل با این تهدیدها را فراهم آورد.
جمهوری اسلامی ایران به عنوان قدرت منطقه یی و روسیه در قامت قدرتی جهانی دارای دیدگاه ها و منافع مشترك بسیاری در زمینه ی مسایل خاورمیانه و مناطق پیرامونی آن هستند و از این رو گسترش همكاری ها در زمینه های امنیتی و دفاعی می تواند پیامدهای مثبتی برای صلح و ثبات منطقه یی به بار آورد.
در مجموع، رخداد اخیر را می توان حلقه یی از سلسله تحولاتی دانست كه در عرصه ی روابط خارجی كشورمان به وقوع پیوسته و نشانه یی از قرار گرفتن این سیاست بر پاشنه ی درست آن است.
*گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**9279**2054
تاریخ انتشار: ۲۵ فروردین ۱۳۹۴ - ۱۳:۳۶
تهران- ایرنا- لغو تحریم فروش سامانه ی موشكی اس-300 روسیه نه یك تك رخداد، بلكه حلقه یی همپیوند با دیگر تحولات در روابط خارجی ایران با دیگر كشورهاست. سیاست تعاملی ایران با ارایه تصویری مثبت و سازنده از كشورمان نه تنها در رفع تنش با دیگر كشورها موفق بوده بلكه بهره مندی از سطح بالای توانمندی های راهبردی و نظامی را سهل تر كرده است.