خلاهای قانونی حفظ حقوق حیوانات

برای دسته یی از افراد، در نگاه اول شاید حیوانات، موجودات بی خاصیتی به نظر آیند كه چون قدرت تفكر و كلام ندارند، می توان هر بلایی كه خواست، سرشان آورد. به عبارت دیگر در نگاه این افراد، حیوانات می توانند نباشند چون فایده یی ندارند. اما سرسوزنی اندیشه كافی است تا بدانیم حیوانات از اجزای پراهمیت محیط زیست اطراف انسان ها هستند كه در خلقت هر یك از آنها تدبیری اندیشیده شده است.

«اشرف مخلوقات» بودن برای عده یی چنان به نظر می رسد، كه به خود اجازه ی تصمیم گیری برای سرنوشت حیوانات می دهند و برای بودن یا نبودن آن ها اراده می كنند. همین چند روز پیش عده یی در شیراز تصمیم گرفتند كه چند قلاده سگ، دیگر در این كره ی خاكی زندگی نكنند و در لباس انسانیت، مرگ را به بدترین شكل به سگی خیابانی هدیه كردند.

انتشار ویدیوی تزریق ماده یی نامعلوم به سگ های ولگرد در شیراز با هدف از بین بردن آن ها و جان دادن دلخراش این حیوان، از آن دسته اخبار پر سر و صدایی بود به سرعت انتشار یافت و با واكنش های جدی همراه شد.

بسیاری از فعالان حقوق حیوانات و محیط زیست و همچنین چهره های فرهنگی و هنری در تجمع های گسترده در شیراز و تهران نسبت به این اقدام ناراحت كننده واكنش نشان دادند.

حساسیت ها و واكنش های مردمی تا جایی پیش رفت كه «معصومه ابتكار» رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز با ورود به این مساله، هرگونه حیوان آزاری در هر شرایطی را غیرقابل قبول توصیف كرد.



*** لزوم حفاظت از حقوق حیوانات

«اخلاق زیست محیطی» موضوعی است كه این روزها فعالان محیط زیست و دوستداران حیات وحش را به خود مشغول ساخته است. لزوم توجه به این عبارت در دنیای كنونی، روز به روز بیشتر می شود زیرا در مقابل رفتار توسعه گرانه ی بشر قرار می گیرد. توسعه ی بیشتر علم، فناوری و اقتصاد در جوامع تا اندازه ی زیادی با تخریب های زیست محیطی و دست درازی به محیط زندگی حیوانات ارتباط دارد.

همه ی مخلوقات زنده و غیر زنده ی مجموعه ی هستی، مخلوق خداوند و دارای ارزش و شایسته ی توجه اخلاقی هستند. به عبارت دیگر افزون بر انسان و حیوان، كوه، جنگل، دریا، خاك و گیاه همگی دارای حق و حقوقی بر روی كره ی زمین هستند.

در میان مخلوقات خداوند، حیوانات از مهمترین اجزای زیست بوم ها به شمار می روند كه حقوق آن ها بیش از هر موجود دیگری مورد توجه فعالان و دوستداران محیط زیست قرار گرفته است.

این توجه تا جایی پیش رفت كه بیانیه ی جهانی حقوق حیوانات در سال 1987 میلادی در شورای مركزی سازمان سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسكو) تدوین شد. این بیانیه ی 10 ‌ماده‌ یی بیانگر حق و حقوق حیوانات بر انسان و نحو ی رفتار و نگهداری از آنها است.

این در حالی است كه در احادیث، روایات و آموزه های دین مبین اسلام نیز بر لزوم مهربانی و نرمی رفتار با حیوانات بارها تاكید و از نسبت به آزار و اذیت حیوانات نیز هشدار داده شده است.

در همین زمینه «رضا جوالچی» دبیر «انجمن حمایت از حیوانات» در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا معقتد است: به دلیل اینكه انسان نسبت به سایر موجودات هستی از درك و شعور برخوردار است و خود را اشرف مخلوقات می داند، وظایفی در قبال سایر موجودات بر عهده دارد. این درست است كه سایر موجودات زنده توانایی دفاع از خود را ندارند و نمی توانند مشكل هایی را كه دارند، بیان كنند اما دارای احساسات، عواطف و ادراكی در سطح حیوانی خودشان هستند. انسان به دلیل برتری بر حیوانات باید از حقوق آن ها حمایت كند. در این میان جوامعی كه از نظر فرهنگی در سطح بالاتری هستند، به حیوانات اهمیت بیشتری می دهند.

به گفته ی جوالچی، حفظ حقوق حیوانات با حفظ حقوق انسان، ارتباط عمیقی دارد چرا كه بر اساس تحقیقات مستند، به طور معمول در دوران كودكی افرادی كه در بزرگسالی مخل جامعه باشند و دارای رفتارهای نابهنجار در جامعه هستند، سابقه ی حیوان آزاری به چشم می خورد. بنابراین اگر رفتار نادرست آن ها در كودكی اصلاح می شد و در مسیر تربیت درست قرار می گرفتند، شاید در آینده مشكل هایی برای جوامع بشری ایجاد نمی كردند.

این فعال حقوق حیوانات می گوید: بر اساس پژوهش های انجمن حمایت از حیوانات در مهدكودك های تهران، كودكانی كه نسبت به حیوانات رفتارهای پرخاشگرانه داشتند، نسبت به سایر كودكانی كه با حیوانات مهربان تر بودند، با همكلاسی های خود نیز روابط دوستانه نداشتند و همین پرخاشگری به روابط انسانی آن ها نیز نفوذ كرده بود.

جوالچی در ادامه ی اظهارات خود، نقش سازمان های غیر دولتی و مردم نهاد را در اهمیت حفظ حقوق حیوانات بسیار موثر دانست و گفت: فلسفه ی وجودی سازمان های غیر دولتی و مردم نهاد در كاربرد نداشتن یا كم كاری سازمان های دولتی است. به طور معمول سازمان های مردم نهاد به دلیل اینكه از بطن جامعه برخاسته اند، از گسترش و استقبال بیشتری در جامعه برخوردارند و مردم به راحتی به آن ها اعتماد می كنند. وجود این نهادها مانند انجمن حمایت از حیوانات می تواند در فرهنگ سازی در این زمینه بسیار موثر باشد.

انجمن حمایت از حیوانات یك انجمن غیر دولتی و مردم نهاد زیست محیطی است كه از سال 1377 شروع به كار كرده است. این انجمن تنها انجمن ایرانی رسمی و ثبت شده با هدف حمایت از حیوانات مورد آزار، بی‌پناه و در حال انقراض و تلاش برای ایجاد شرایط مطلوب تر زندگی برای حیوانات است.

امداد رسانی به حیوانات در سوانح و حوادث پیش بینی نشده و فراهم نمودن امكانات، تغذیه، نگهداری و معالجه آنان تا ایجاد وضع عادی، جلوگیری از تخریب زیستگاه ها و انقراض گونه ‌های جانوری، جمع آوری و ساماندهی حیوانات ولگرد بدون صاحب، مبارزه با شكار بی ‌رویه، قاچاق فروش غیر مجاز حیوانات از اقدام های این انجمن در جهت حفظ حقوق حیوانات است.

همچنین «علی محمد سلطانی» وكیل انجمن حمایت از حیوانات و مسوول پیگیری پرونده ی سگ كشی در شیراز در مصاحبه با گروه پژوهش و تحلیل خبری با اشاره به ضرورت حفظ حقوق حیوانات گفت: همه ی موجودات روی زمین مخلوقات خداوند هستند و خداوند در قرآن به حیوانات متعدد اشاره كرده است. مانند سوره ی «كهف» و داستان به خواب رفتن اصحاب كهف كه یك سگ نیز به عنوان حیوان همراه آن ها به خواب فرو رفت و پس از سال ها از خواب بیدار شد. عقل انسان در واقع حكم می كند كه به حقوق حیوانات احترام گذاشته شود. همچنین انسان از بدو تولد و زندگی بر روی كره ی زمین همراه حیوانات بوده و از حیوانات استفاده كرده است. انسان در طول سالیان زندگی مسالمت آمیزی با حیوانات اهلی داشته است و حیوانات را رام كرده است. حیوان سگ به عنوان همدم و دوست همراه حیوانات به شمار می رفته است. به عبارت دیگر باید گفت زندگی بدون حیوانات امكان پذیر نیست و این در حالی است كه حقوق حیوانات در ایران گرفتار بی توجهی شده است.



*** خلا قانونی مانع رعایت حقوق حیوانات

بررسی های قانونی نشان می دهد، یكی از دلایل رعایت نكردن حقوق حیوانات در ایران، خلاء های قانونی موجود و همچنین اجرای ناقص یا نادرست قوانین است.

معصومه ابتكار نیز در زمان حضور در جمع معترضان سگ كشی مقابل سازمان حفاظت محیط زیست از خلاهای قانونی موجود در حمایت از حقوق حیوانات سخن گفت.

به گفته ی وی، در خصوص حقوق حیواناتی مانند سگ و گربه قانونی مستقیم دیده نشده است از این رو سازمان حفاظت محیط زیست در تلاش است تا چارچوبی قانونی در راستای حمایت از حقوق حیوانات تعریف كرده تا در زمان وقوع چنین مواردی تكلیف روشن باشد.

دبیر انجمن حمایت از حیوانات هم معتقد است یكی از راه های حل مشكل های اجتماعی، فرهنگ سازی است.

جوالچی می گوید: اكنون، سطح فرهنگی جامعه به اندازه یی رسیده است كه می داند نباید حیوانی را شكار كرد یا آسیبی به آن رساند. اما در این میان افرادی نیز وجود دارند كه نمی توانند با شناخت فرهنگی جامعه كنار بیایند و به دنبال حركت در مسیر خلاف جهت آن هستند.

وی با بیان ابراز تاسف در خصوص وجود خلاهای قانونی گفت: در برخورد با خاطیان حقوق حیوانات، قوانینی را می بینیم كه مربوط به سال های دور است. برای مثال جریمه ی آویزان كردن مرغ از پا بسیار ناچیز است. همچنین جریمه ی شكار حیوان ارزشمند نیز نصف مبلغ فروش پوست آن حیوان است و شكارچی می تواند حیوان را شكار كرده و آن را از راه های گوناگون به سوددهی برساند و فقط یك پنجم آن را به عنوان جریمه پرداخت كند.

دبیر انجمن حمایت از حیوانات همچنین به حادثه ی ناگوار آزار و اذیت خرس ها در شهرستان سمیرم كه چندی پیش رخ داد، اشاره و بیان كرد: به رغم پیگیری های این انجمن در خصوص برخورد با خاطیان، متهم پرونده به رغم محكوم شدن به 2 سال حبس تعزیری و محرومیت چند ماهه از شكار، دوباره اقدام به شكار غیرقانونی می كند و دوران محكومیت خود را در زندان سپری نكرده است.

همچنین وكیل انجمن حمایت از حیوانات و مسوول پیگیری پرونده ی سگ كشی در شیراز می گوید: بر اساس اصل 50 قانون اساسی، «هرنوع تخریب اقتصادی و غیر آن نسبت به محیط زیست و آلوده ساختن محیط زیست» به روشنی ممنوع اعلام شده است. محیط زیست شامل طبیعت، جنگل ها و مراتعی است كه حیوانات اهلی و وحشی را نیز در بر می گیرد.

سلطانی می گوید: قانون صید و شكار نیز به روشنی، برای شكار حیوانات وحشی شامل كمیاب و غیركمیاب و حفاظت شده مجازات تعیین و آن را ممنوع اعلام كرده است. كشتن یا آزار و اذیت حیوانات اهلی مانند مرغ و خروس كه مالكی خاص داشته باشند نیز دارای مجازات بوده و ممنوع اعلام شده است. اما در مورد كشتن حیوانات خیابانی مجازات خاصی تعیین نشده است.

این وكیل پایه یك دادگستری معتقد است به میزانی كه حقوق حیوانات در جامعه حفظ شود قوانین وجود دارد اما در برخی موارد نیاز به افزودن ماده های قانونی است.

به بیان سلطانی، برای نمونه در خصوص كشتن حیوانات خیابانی، مجازات خاصی تعیین نشده است اما همانطور كه بنا بر فتوای مراجع عظام تقلید، كشتن بی دلیل هرگونه حیوان غیرموذی جایز شمرده نشده است و همچنین بر اساس قانون اساسی ارتكاب فعل حرام در منظر عمومی جرم به شمار می رود، می توان گفت كشتن بی دلیل حیوانات در منظر عمومی جرم است. به عبارت دیگر ما خلاء قانونی برای رعایت نكردن حقوق حیوانات نداریم و در قوانین به صورت پراكنده بیان شده است اما بهتر است قانونی مدون در جهت حمایت از حقوق حیوانات از سوی كارشناسان تهیه و به مجلس شورای اسلامی ارایه شود.

وی همچنین اجرایی نشدن قوانین را از دیگر دلایل زیر پا گذاشتن حقوق حیوانات برشمرد و گفت: متاسفانه این احتمال در برخی موارد وجود دارد كه مجریان قانون، قوانین را به خوبی اجرا نكرده و یا به برخی از آنان اهمیتی ندهند. برای نمونه بند 15 ماده ی 55 قانون شهرداری ها، به روشنی، مبارزه با حیوانات خیابانی و ساماندهی آن ها را بر عهده ی شهرداری ها گذاشته است. اما به نظر می رسد این بند از بخشنامه مورد فراموشی واقع شده و شهرداری ها به رغم دریافت بودجه، به آن توجهی نمی كنند.

وكیل انجمن حمایت از حیوانات از اینكه موضوع حمایت از حیوانات دغدغه ی جامعه نیست، انتقاد كرد و گفت: درست است كه سگ كشی مجازات مشخصی ندارد اما دادستان می تواند با توجه به اختیارات خود برای خاطیان قرار مجرمیت صادر كند و یا جرایم بازدارنده برای متهمان در نظر بگیرد. همچنین می توان پرونده های اذیت و آزاد حیوانات از مجازات های تكمیلی استفاده شود.

تدوین مجموعه قوانینی بر اساس امور فقه اسلامی و قوانین سایر كشورها، از زمان مجلس ششم از سوی انجمن حمایت از حیوانات در اختیار نمایندگان قرار گرفت اما توجه و تصویب این قوانین تا به الان از نگاه نمایندگان مجلس به دور مانده و مورد بی توجهی واقع شده است.

هم اكنون نیز خواسته ی بسیاری از حامیان حفظ حقوق حیوانات و كارشناسان زیست محیطی در این زمینه، تهیه و تدوین قوانین و به روز ساختن مجازات ها با قانون شكنان در برخورد با حیوانات است.

اكنون پرونده ی سگ كشی شیراز در دست فعالان حمایت از حیوانات است تا متهمان اصلی شناسایی شده و برخوردهای قانونی لازم با آن ها صورت گیرد.

بی شك این بار آخری نخواهد بود كه از این دست اخبار خواهیم شنید. در كنار فعالان و نهادهایی كه به دنبال ترویج فرهنگ حیوان دوستی و احترام به حقوق حیوانات هستند، عده یی نیز بدون توجه به اهمیت وجودی حیوانات و بر پایه ی بی اخلاقی پرورش یافته در دورن خود، به حیوان های بی دفاع آسیب خواهد رساند، اما در این میان امید است تا ضمن شناسایی متهمان اصلی پرونده ی آزار و اذیت سگ ها در شیراز، برخوردی بازدارنده با آنان صورت گیرد تا شاهد اتفاقاتی از این دست كه باعث رنجش احساسات و عواطف عمومی می شود، نباشیم.

*از:فرشته ذبیحیان (گروه پژوهش و تحلیل خبری)

پژوهشم**9283**2054