راهبرد 'یك كمربند، یك جاده' چین

در این مقاله آمده است: 28 ماه مارس گذشته، كمیسیون اصلاح و توسعه ملی چین (National Development and Reform Commission (NDRC)) كه عالی ترین نهاد برنامه ریزی اقتصادی این كشور است، برنامه عمل تازه ای را منتشر كرد كه جزییات كلیدی ابتكار 'یك كمربند، یك جاده' دولت چین را ترسیم می كند. شی جی پینگ رییس جمهوری چین، این برنامه را در كانون سیاست خارجی و نیز راهبرد اقتصادی داخلی كشورش قرار داده است. آخرین نسخه منتشر شده از این ابتكار كه در ابتدا بعنوان شبكه ای از پروژه های زیرساختی منطقه ای معرفی شده بود، اشاره دارد كه دایره ابتكار 'كمربند و جاده'، گسترده تر شده و اكنون پیگیری هماهنگی در سیاست های مربوط به آن در سطح قاره آسیا را در كنار درهم بافتگی مالی، آزادسازی تجاری و ارتباط مردم با مردم در بر می گیرد. تلاش های چین برای اجرای این طرح، احتمالا تاثیر مهمی بر معماری اقتصادی منطقه، الگوهای تجارت منطقه ای، سرمایه گذاری و توسعه زیرساختی خواهد داشت و به نوبه خود پیامدهای راهبردی ای برای چین، ایالات متحده و دیگر قدرت های مهم جهان به همراه می آورد.

پرسش اول: 'یك كمربند، یك جاده' چیست و برنامه تازه چه می گوید؟

پاسخ: 'كمربند اقتصادی جاده ابریشم' و 'جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یك' ابتكارهایی هستند كه برای نخستین بار در پاییز 2013 توسط رییس جمهوری چین و به ترتیب در جریان دیدارهایی از قزاقستان و اندونزی ارائه شدند. انتظار می رود كه این دو طرح در سیزدهمین برنامه پنج ساله اقتصادی چین كه از سال 2016 تا 2020 به اجرا در می آید، گنجانده شوند و راهبرد سرمایه گذاری ملی این كشور را در سراسر این دوره تعیین نمایند.

جزییاتی كه تاكنون توسط رسانه های چینی منتشر شده، نشان می دهد كه این 'كمربند' بعنوان شبكه ای طراحی شده از جاده های فراسرزمینی و خطوط آهن، لوله های نفت و گاز و دیگر پروژه های زیرساختی است كه از شهر شیئان در مركز چین آغاز و سراسر آسیای میانه را در می نوردد و سرانجام به مناطق دوردستی چون مسكو، روتردام و ونیز می رسد. اما عنوان 'جاده' (كه احتمالا نامگذاری مناسبی نیست)، به شبكه ای از بنادر طراحی شده و دیگر پروژه های زیرساختی ساحلی اطلاق می شود كه جنوب و جنوب شرق آسیا را به شرق آفریقا و شمال دریای مدیترانه متصل می سازد.

اما طرح تازه 'كمربند و جاده' كه مشتركا توسط كمیسیون اصلاح و توسعه ملی و وزارت خانه های امور خارجه و تجارت منتشر شده، تاكید دارد كه دایره این ابتكار بسیار فراتر از ساخت زیربناهاست. این برنامه همچنین تلاش هایی را برای به پیش راندن درهم بافتگی بیشتر مالی و استفاده از ارز رایج چین – یوان رنمینبی- توسط كشورهای خارجی، ایجاد یك 'جاده ابریشم اطلاعاتی' كه شبكه های منطقه ای فن آوری ارتباطات و اطلاعات را به هم پیوند می دهد و موانع كمتر برای تجارت و سرمایه گذاری فرامرزی در منطقه در بر خواهد داشت.

موسسه های منطقه ای تازه، همچون بانك سرمایه گذاری زیرساختی آسیا(AIIB) و صندوق جاده نوین ابریشم(NSRF) نیز تاحدودی به منظور تكمیل و پشتیبانی از توسعه ابتكار كمربند و جاده ایجاد شده اند. این طرح همچنین از این جهت قابل توجه است كه زبان دیپلماتیك سنتی چین (یعنی تاكید بر حق حاكمیت و عدم مداخله) را در با ادبیات و شعارهای تازه ای تركیب می كند كه بر پایبندی به استانداردهای بالا، عرف ها و نرم های بین المللی و نقش 'تعیین كننده' بازار و صنعت در پیشبرد این ابتكار تاكید دارد. این مسئله بازتابی است از تعهدی كه رهبری چین در پلونیوم سوم نوامبر 2013 بیان كرد به این مضمون كه 'بازار نقشی تعیین كننده در جایابی منابع خواهد داشت.' با اینحال باید دید كه آیا نیروهای بازار و ملاحظات تجاری، در واقع نقشی تعیین كننده در پیش برد جاده ابریشم خواهند داشت یا نه.

پرسش دوم: چین تلاش می كند كه با این ابتكار به چه چیزی دست یابد؟

پاسخ: این ابتكار از پیشران های اقتصادی و ژئوپولیتیك مهمی برخوردار است هرچند احتمالا پكن در حال حاضر با توجه به چالش های اقتصادی داخلی اش، بر جنبه اقتصادی این طرح تاكید دارد. رهبری چین، بویژه در تقلاست تا گذار دشوار به نرم تازه ای از رشد اقتصادی كندتر و پایدارتر را مدیریت كند. پروژه های زیرساختی كه بعنوان بخشی از ابتكار كمربند و جاده پیشنهاد شده اند- و بسیاری شان هم از میانه برخی از فقیرترین و عقب مانده ترین مناطق چین عبور می كنند- می تواند تكانه لازم برای كمك به مهار اثرات این كاهش عمیق شونده رشد را فراهم آورد. پكن همچنین امیدوار است كه با بهبود ارتباط میان استان های در حال توسعه جنوب با استان های غربی- و سواحل غنی تر آن- و نیز كشورهای حول و حوش خود، طرح كمربند و جاده به درهم بافتگی و توان رقابت داخلی اقتصاد چین و افزایش رشد متوازن منطقه ای كمك كند. گذشته از این، در نظر است كه كار ساخت این زیربناها، از ظرفیت اضافی بسیار انبوه تولیدات صنعتی چین استفاده كند و ورود كالاهای چینی به بازارهای منطقه را تسهیل نماید.

در این زمان كه بسیاری از شركت های بزرگ دولتی چین تقلا می كنند كه به زیر آب نروند و بانك ها نیز در چرخه ای از مشكلات به چالش افتاده اند، پروژه های شكل دهنده طرح كمربند و جاده می تواند به ادامه حیات آنها كمك كند. اما در جبهه خارجی، كمربند و جاده بازتاب بسیاری از اولویت هایی است كه شی جی پینگ در نوامبر گذشته و در یك گردهم آیی مهم حزب كمونیست چین در زمینه امور خارجی، بیان كرد. این اولویت ها، شامل تمركز نیرومندتر بر بهبود دیپلماسی با كشورهای همسایه و استفاده راهبردی تر از اقتصاد بعنوان بخشی از جعبه ابزار كلان چین می شود.

باتوجه به فاصله موجود میان كشورهای منطقه در زیرساخت ها كه تریلیاردها دلار برآورده شده است، این ابتكار در واقع منابع فزاینده و هنگفت چین را در مركز توجه قرار می دهد و بعنوان یك هویج مهم مالی برای برانگیختن دولت های آسیا به پی جویی همكاری بیشتر با پكن عمل می كند.

در میان مدت و درازمدت، اجرای موفق این ابتكار می تواند درهم بافتگی اقتصادی منطقه را تعمیق بخشد، تجارت فرامرزی و جریان های مبادله مالی بین كشورهای یوروآسیا با جهان خارج را تقویت نماید و الگوهای چین محور تجارت، سرمایه گذاری و زیرساخت را تثبیت نماید. این امر به تقویت جایگاه چین بعنوان یك شریك اقتصادی برای همسایگانش می انجامد و بطور بالقوه اهرم دیپلماتیك چین در منطقه را قدرت می بخشد. سرمایه گذاری بیشتر در منابع انرژی و معادن، بویژه در آسیای مركزی، می تواند همچنین به كاهش اتكای چین به كالاهایی وارداتی از خارج و از جمله محموله های نفتی كه از تنگه مالاكا می گذرد، كمك كند.

پرسش سوم: آیا این ابتكار به یك حوزه آزاد تجاری یا ایجاد نوعی نهاد بین المللی منجر می شود؟

پاسخ: نه. این ابتكار به دنبال یك محدوده آزاد تجاری منطقه ای نیست و شامل توافقات الزام آور دولت با دولت هم نمی شود. در عوض، هسته این ابتكار نوعی تعهد توسط چین برای استفاده از منابع اقتصادی و مهارت دیپلماتیك اش به منظور تقویت سرمایه گذاری زیرساختی و توسعه اقتصادی است كه به پیوند نزدیك میان چین با بقیه آسیا و اروپا كمك می كند.

از این چشم انداز، ابتكار مزبور بازتابی است از ترجیح چین به پرهیز از پیمان های رسمی الزام آور به سود تدابیر كمتر رسمی كه به چین امكان مانور بیشتری می دهد و به این كشور امكان می دهد تا مهارت های اقتصادی و سیاسی اش را بیشتر كند.

پرسش چهارم: بازده این برنامه برای آسیا كدام است؟

پاسخ: به طرح 'یك كمربند، یك جاده' بعنوان نسخه چینی طرح مارشال اشاره می شود. البته چینی ها از این مقایسه چندان خشنود نیستند چرا كه مدعی اند ابتكار مزبور، مایه های ژئوپولیتكی طرح مارشال را در خود ندارد. صرفنظر از انگیزه های ارائه این طرح، باید گفت كه این ابتكار به خوبی گویای ظرفیت و توان اقتصادی فزاینده چین و قصد دولت شی جی پینگ برای به كار گرفتن این ظرفیت ها در بیرون كشور است. اگر این طرح به درستی اجرا شود، می تواند به رشد اقتصادی، توسعه و درهم بافتگی منطقه كمك كند. بنابر گزارش بانك توسعه آسیا، 'شكاف' سالانه ای بین عرضه و تقاضا در زمینه هزینه های زیرساختی در آسیا وجود دارد كه حدود هشتصد میلیارد دلار است. اگر فرض كنیم كه این زیرساخت در قلب ابتكار كمربنده و جاده قرار گیرد، این امكان وجود دارد كه نقش سازنده ای در معماری اقتصادی منطقه بازی كند. ازاین گذشته، چنانچه این طرح به رشد پایدار و دربرگیرنده ای منجر شود، می تواند به تحكیم نهادهای سیاسی منطقه كمك كرده و انگیزه ها و فرصت های جنبش های تروریستی را كاهش دهد.

پرسش پنجم: ریسك های احتمالی كدام اند؟

پاسخ: اجرای طرح كمربند و جاده، دربردارنده ریسك ها و چالش های برجسته ای برای چین و همسایگانش است. مشكلات گذشته سرمایه گذاری چین در زیرساخت های خارجی، بویژه در چارچوب تدابیر دوجانبه، نشان می دهد كه برون داد بسیاری از پروژه های پیشنهادی، نهایتا چیزی بیش از یك مشت كارهای پرهزینه اما كم ارزش نیست. باتوجه به سابقه بسیار ضعیف شركت های ساختمانی چین كه در كشورهای خارجی فعال اند (از جمله بدرفتاری مستمر با كارگران محلی)، گسترش زیاد فعالیت های خارجی شان، ریسك واكنش های سیاسی خسارت بار و آسیب دیدن وجهه چین یا بی ثباتی در كشورهای میزبان را افزایش می دهد بویژه اگر این تلاش ها، منافع پایداری را برای اقتصادهای محلی به همراه نداشته باشد. تقویت پیوستگی منطقه ای همچنین ممكن است كه در صورت سوء رفتار و مدیریت، بازخوردهایی برای چین به همراه آورد. یك ریسك دیگر این است كه بسیاری از كشورهای آسیا و بیرون آسیا (از جمله آمریكا)، نسبت به اثرات ژئوپولیتیكی كمربند و جاده نگرانی هایی دارند. هرچند پكن در آخرین نسخه این برنامه، درپی كاستن حجم این نگرانی ها برآمده و بر ظرفیت برد- برد این ابتكار تاكید كرده است اما این تلاش ها برای شماری از بازیگران كلیدی منطقه ای از جمله ژاپن، هندوستان و روسیه، پیامدهای برجسته ای در حوزه سیاست خارجی خواهد داشت.

مسكو بویژه نگران آن است كه این ابتكار، نفوذ بیشتر چین در آسیای میانه را به همراه داشته باشد؛ منطقه ای كه دیرزمانی است بعنوان حوزه نفوذ روسیه شناخته شده و رقابت چین و روسیه در آن هم این اواخر به نحو چشم گیری تشدید شده است. در این حال، هندوستان بویژه به دلیل سرمایه گذاری چینی ها در سری لانكا- كه هند هم آنجا را جزو حیاط خلوت خود می داند- زنگ هشدار را می شنود.

به این ترتیب، به روشنی این ریسك وجود دارد كه تلاش های پكن- چه با حسن نیت باشد یا نباشد- تنش های ژئوپولیتیك را در منطقه ای كه از گذشته هم دچار تنش بوده، افزایش می دهد. همچنین پی آمدهای امنیتی مستقیمی از این پروژه ناشی می شود. جاده ابریشم آبی، بویژه می تواند ظرفیت چین برای گسترش قدرت رو به افزایش نیروی دریایی اش به سمت خارج را بیشتر كند همچنانكه دخالت چین در ایجاد زیرساخت های فن آوری اطلاعات منطقه ای، می تواند كانال های تازه ای برای پكن برای اعمال نفوذ در این منطقه فراهم آورد.

این احتمال هم هست كه این طرح های بلندپروازانه، به بار ننشیند. این راهبرد چین كه 'بساز، آنها خواهند آمد'، پیش ازاین در داخل كشور هم به مشكل خورده است. اگر همین وضعیت در بیرون هم پیش آید، نه تنها پیامدهای سیاسی برای چین به همراه می آورد بلكه ناتوانی وام گیرندگان به بازپرداخت بدهی هایشان، یا ناتوانی بازرگانان در بازگشت سرمایه گذاری ها، می تواند به جای كمك به كم شدن پی آمدهای كاهش رشد اقتصادی، فشار مضاعفی را بر اقتصاد چین وارد كند.

درباره نویسندگان: دیوید پاركر David A. Parker ، همكار پژوهشی كرسی اقتصاد سیاسی سیمون در مركز مطالعات راهبردی و بین المللی واشنگتن است. اسكات كندی Scott Kennedy ، معاون مدیر كرسی مطالعات چین و مدیر پروژه تجارت و اقتصاد سیاسی چین در همان مركز است.

متن اصلی مقاله : http://csis.org/publication/building-chinas-one-belt-one-road

ج.س. 380