چراغی كه علم و تربیت بر سر راه انسانها قرار داد

دراین مطلب آمده است: یكی از جوانبی كه دین اسلام اهمیت و ارزش فوق العاده‌ای برای آن قائل است، بحث علم و علم آموزی است.

علم و تربیت بنیاد و اساس فرهنگ، آگاهی، رشد و توسعه اجتماعی یك ملت به شمار می رود، تعلیم و تربیت یگانه راه انتقال فرهنگ دانش و تجربیات نسلی به نسل دیگر است و آنچه بشر تا كنون قله های علم و دانش را فتح كرده و به مرحله فرا مدرن امروز رسیده نتیجه تلاش انسان در سایه دانش آموزی بوده است، در عصر جدید هر كشوری كه از سیستم آموزشی فعال و سازمان یافته برخوردار بوده است، توانسته استعداد و خلاقیت فرزندان خود را كشف كند و آنان را در سایه آموزش پیشرفته در وادی بی انتهای علم و دانش یاری رسانده و از پیشتازان علم، دانش و تكنولوژی مدرن امروز به شمار آمده اند.

دین اسلام، كامل‌ترین دین در میان ادیان الهی است كه به همه جوانب زندگی انسان نگاه ویژه دارد و برنامه كامل برای این منظور در نظر گرفته تا انسان‌ها با عمل به این برنامه به تكامل برسند. یكی از جوانبی كه دین اسلام اهمیت و ارزش فوق العاده‌ای برای آن قائل است، بحث علم و علم آموزی است تا جایی كه نخستین آیاتی كه بر پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) نازل شد، بهترین دلیل بر اهمیت و جایگاه ویژه تعلیم و تعلم در اسلام است: «بخوان به نام پروردگارت كه (جهان را) آفرید. (همان كسی كه) انسان را از خون بسته‌ای خلق كرد. بخوان كه پروردگارت بزرگوار است؛ همان كسی به وسیله قلم تعلیم نمود و به انسان آنچه را نمی‌دانست، یاد داد.» قرآن كریم صراحتاً تعلیم را یكی از اهداف برانگیخته شدن پیامبر اكرم(ص) دانسته و فرموده است: «هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلوا علیهم آیاته و یزكیهم و یعلمهم الكتاب و الحكمه؛ او كسی است كه در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت كه آیاتش را بر آنان می‌خواند و آنان را تزكیه می‌كند و به آنان كتاب (قرآن) و حكمت می‌آموزد.» پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز با نظر به اینكه یكی از اهداف بعثتش تعلیم و تعلم است، در گفتار و رفتار خود كراراً به اهمیت علم، آموختن و نقش آن در تكامل زندگی انسان تأكید نموده است. بر همین اساس پیامبر اكرم(ص) وقتی دو گروه را در مسجد مشاهده كردند كه گروهی مشغول عبادت بودند و گروهی مشغول مذاكره و بحث علمی، رفتن به نزد گروه دوم را بر پیوستن به جمع عبادت كنندگان ترجیح داده و درباره این رفتار خود فرمودند: «بالتعلیم ارسلت؛ من برای تعلیم فرستاده شده‌ام.» تحصیل علم از نظر اسلام یك ضرورت مطلق است و هیچ قید و شرطی ندارد از حدیث معروف «اطلبوا العلم و لو بالصین؛علم را طلب كنید، اگر چه در چین باشد.» در می‌یابیم كه از نظر اسلام طلب علم فریضه‌ای است كه جا و مكان خاصی نمی‌شناسد و محدودیت مكانی ندارد.

همچنین این حدیث معروف را بارها شنیده‌ایم كه «اطلب العلم من المهد علی اللحد» «زگهواره تا گور دانش بجوی» كه نشان می‌دهد علم آموزی محدودیت زمانی ندارد و نیز حدیث بسیار معروف و مشهور پیامبر(ص) را كه فرمودند: «طلب العلم فریضه علی كل مسلم؛(6) علم آموزی بر هر مسلمانی واجب است.» و احادیث معروف دیگری كه هر كدام دلیل و نشانه محكمی است بر اثبات وجوب و ضرورت آموزش و تعلیم و تعلم در اسلام.

البته اهمیت علم و علم آموزی از دیدگاه اسلام به قدری واضح ایت كه نیازی به توضیح ندارد. نخستین آیاتی كه بر پیامبر اكرم نازل شد بهترین دلیل برجایگاه ویژه تعلیم و تعلم در اسلام است :اِقرَأ بِاسمِ رَبِّكَ الّذی خَلَق ؛ خَلَقَ الانسانَ مِن عَلَقٍ ؛ اقرَأ وَ رَبُّكَ الأكرَمُ ؛ الَّذی عَلَّمَ بِالقَلَم ؛ عَلَّمَ الانسانَ مالَم یَعلَم . (سوره علق آیه 69) نخوان به نام پروردگارت كه (جهان را) آفرید. (همان كس كه) انسان را از خون بسته ای خلق كرد. بخوان پروردگارت (ازهمه) بزرگوارتر است، همان كسی كه به وسیله قلم تعلیم نمود و به انسان آنچه را نمی دانست یاد داد. برهمین اساس است كه پیامبر اكرم (ص) وقتی دوگروه را در مسجد مشاهده كردند، گروهی كه مشغول عبادت بودند و گروهی مشغول مذاكره و مباحثه علمی، رفتن به نزد گروه دوم را بر پیوستن به جمع عبادت كنندگان ترجیح داده و درباره این رفتار خود فرمودند :« با لتَّعلیمِ اُرسِلتُ ؛ من برای تعلیم فرستاده شده ام .»

8006/6081