نقش تشكل های صنفی در توسعه نشر

«محمدرضا توكل» نایب رییس اتحادیه ناشران و كتابفروشان تهران، «مسعود پایدار» نایب رییس انجمن فرهنگی كتاب دانشگاهی و از اعضای هیات مدیره اتحادیه ناشران كه دبیری این نشست را هم بر عهده داشت، «پروین صدقیان» رییس انجمن صنفی زنان ناشر، «محمدرضا حاتمی» مدیر مسوول انجمن فرهنگی ناشران كتاب دانشگاهی، «عبدالعظیم فریدون» رییس انجمن فرهنگی ناشران كتاب كودك و نوجوان، «كاظم قلم چی» بنیان‌گذار كانون فرهنگی آموزش در این نشست به سوالاتی كه دبیر جلسه در خصوص اهمیت و جایگاه تشكل های صنفی حوزه نشر، آسیب شناسی فعالیت آنها و نوع رابطه تشكل ها با اتحادیه ناشران و كتاب فروشان مطرح كرد، پاسخ دادند.

در ادامه قسمت هایی از سخنرانی این فعالان حوزه ی نشر آمده است.



***اهمیت و جایگاه تشكل های صنفی در حوزه نشر

-توكل: وجود اتحادیه به معنای نفی ضرورت ایجاد تشكل ها نیست؛ به وجود آمدن وگسترش تشكل ها در حوزه های تخصصی و فرهنگی و فعالیت آنها در حوزه هایی كه به طور انحصاری در اختیار اتحادیه نیست، اتفاق مباركی است كه موجب ارتقای صنعت نشر خواهد شد.

اتحادیه ناشران و كتابفروشان تهران یك نهاد صنفی قانونی است كه حقوق، تكالیف و اختیارات آن در قانون مصوبی در مجلس شورای تعیین شده است. انتخابات این اتحادیه زیرنظر وزارت صنعت، معدن و تجارت برگزار می شود و بر همین اساس به عنوان بخشی از بدنه ی اجرایی كشور دیده می شود.

حوزه ی عمل اتحادیه بر اساس قانون، دفاع از حقوق صنفی اعضا و خدماتی است كه به صورت تكالیف در قالب پنج كمیسیون آموزش، شكایات، حل اختلاف، فنی و بازرسی تعیین شده است. همه ی واحد صنفی بر اساس قانون باید در این اتحادیه عضو شوند، در غیر این صورت فعالیت آنها غیرقانونی است. این در قانون نوشته شده اما در عمل اجرا نمی شود.

-صدقیان: تشكیل اتحادیه ناشران كه به عنوان هسته ی مركزی برای پیشبرد اهداف ناشران فعالیت می كند به حتم برآمده از خواست ها و نیازهای صنفی این قشر از آحاد جامعه بوده است؛ اتحادیه یی كه با تلاش بسیاری از ناشران به این سطح از رشد و بالندگی رسیده است.

وجود تشكل ها را می توان در كنار اتحادیه و به عنوان بازوان نیرومند آن مفید دانست. تشكل ها باید مورد تشویق و ترغیب قرار گیرند تا بتوانند همه ی ناشران را در مجموعه های گوناگون گردآورده و از پراكندگی آنان با توجه به دردسرها و مشكلات تالیف و ترجمه و چاپ و نشر و پخش و توزیع كتاب جلوگیری و به نوعی صنعت نشر را ساماندهی كنند.

اتحادیه باید مسایل كلان نشر را خارج از تنگ نظری و جداسازی صنفی درنظربگیرد و برای همگرایی و همكاری همه ی شاخه های خانواده نشر، گام های اساسی بردارد. توسعه صنعت نشر در گروی همگرایی و همراهی تك تك ناشران و تشكل های نشرحاصل می شود و این محقق نمی شود مگر همگی دست در دست یكدیگر داده و كسانی كه با اهداف مخرب سعی در برهم زدن این اتحادیه دارند از میدان به در كند.

-حاتمی: تشكل ها در چارچوب سازمان های مردم نهاد یا سازمان های غیردولتی، حلقه ی واسط میان دولت و ملت هستند و فعالیت ها را از دولت به سمت ملت سوق می دهند. در یك جامعه مدرن وجود و شكل گیری تشكل ها اجتناب ناپذیر است. در تشكل های مردم نهاد اهداف به صورت جمعی تعریف می شود به عبارتی در این تشكل ها افراد به دنبال اهداف شخصی و حتی منافع سازمانی نیستند.

یكی از مهمترین كاركردهای تشكل این است كه رقابت ها را به رفاقت ها تبدیل می كند و آمادگی لازم برای انتقال كارها و مسوولیت ها از نظام دولتی به بخش خصوصی را ایجاد می كند، به عبارتی مردم را آماده می كند كه كار خودشان را توسط خودشان به انجام برساند.

-فریدون: تفاوت تشكل های صنفی حوزه ی نشر با دیگر تشكل ها در مخاطبان آن است. ضرورت كار و به انجام رساندن وظایف به زمین مانده موجب شكل گیری خودجوش تشكل های حوزه نشر شده است و این اتفاق مباركی است.

اتحادیه ناشران با تشكل های این حوزه تفاوت های زیادی دارد. اتحادیه از جایگاه قانونی برخوردار است و وظایف، فعالیت ها و انتخاباتش روشن است، اما تشكل ها سازمان های مردم نهادی هستند كه توسط مردم تشكیل می شوند.

این تشكل ها در مقابل هم قرار ندارند و فعالیت های هم عرض انجام نمی دهند. تشكل ها باید دركنار هم باشند و فعالیت های همپوشان انجام دهند تا همگی در جهت رشد و ارتقای نشر كشور گام بردارند.

این نخستین سال است كه به این شكل گرد هم آمده ایم و قصد داریم صحبت كنیم تا فعالیت هایمان مغایر فعالیت دیگری نباشد و همپوشانی خوبی انجام دهیم تا شاهد رشد و بالندگی نشر باشیم.

-قلم چی: تشكل های صنفی ناشران به خاطر اینكه كارشان با نشر فكر و اندیشه و پرورش ذهن سروكار دارد، نسبت به سایر صنف ها از موقعیت خاص، ممتاز و منحصر به فردی برخوردار هستند. در همه جای دنیا چالش های زیادی بر سر راه تشكل های صنفی حوزه ی نشر وجود دارد كه برطرف كردن آن ها نیازمند تامل و صبوری بسیار است.

سالم ترین شكل واگذاری مسوولیت ها به بخش خصوصی تشكل ها هستندكه بخاطر مردم نهاد بودن رانت به عنوان معضلی اساسی در كشور در آنها جایی ندارد. تشكل ها می توانند دستاوردهای خوبی نه تنها برای ناشران بلكه برای همه مردم جامعه و اصحاب علم و آگاهی داشته باشند.



***آسیب های در كمین فعالیت تشكل های صنفی نشر

-پایدار: در نظام های مردم سالار، تشكل ها به عنوان نهادهای واسط میان دولت و ملت ایفای نقش می كنند. تشكل های مردم نهاد بهترین واسط برای انتقال امور از دولت به ملت و كاهش تصدی گری دولت هستند، اما این انتقال ها مسایل و آسیب های فراوانی به دنبال دارد. ارتباط میان اتحادیه به عنوان مسوول مستقیم صنف نشر و سایر تشكل ها و مسایل درونی هر تشكلی می تواند صنعت نشر را از خود متاثر سازد.

-توكل: یكی از آسیب های احتمالی فعالیت تشكل ها در رابطه ی میان آنها بخشی گرایی است. ممكن است برخی تشكل ها منافع بخشی خود را بر منافع صنفی و ملی ترجیح دهند و با ایجاد نیروی گریز از مركز موجبات واگرایی و ایجاد تنش در رابطه با دیگر تشكل ها را فراهم كنند.تشكل های فرهنگی می توانند به جای تمركز بر نیازهای صنفی اعضایشان بر نیازهای فرهنگی، حرفه ی و تخصصی در حوزه ی خودشان توجه كنند.

دومین آسیب تداخل در مسوولیت ها است. كاركرد مثبت تشكل ها در گروی تعریف مشخص حوزه های كاری هر یك از آنها است تا دچار تداخل در مسوولیت ها و اتلاف انرژی نشوند. انحصارطلبی از دیگر آسیب هایی است كه موجب می شود اتحادیه ها و حتی تشكل های بزرگتر و قدرتمندتر تشكل های كوچكتر را به رسمیت نشناسند و دچار معضل تك صدایی شوند.

از دیگرآسیب هایی كه در ارتباط با اقتصاد نشر، فعالیت تشكل ها را تهدید می كند، مساله ی رانت خواری است. دولت در قالب حمایت از اصناف، امتیازهایی را در اختیار تشكل ها قرار می دهد كه فضای ناسالم رقابتی و سوء استفاده از آن ممكن است تشكل ها را به سمت رانت خواری سوق دهد. روزمرگی هم آسیب دیگری است كه با وجود اینكه با فلسفه ی شكل گیری اصناف منافات دارد، اما در كمین فعالیت های صنفی نشسته است.

ارتباط میان اتحادیه و تشكل ها هم مستعد آسیب های بسیاری است كه باید مورد مطالعه و مدیریت درست قرار بگیرد. اگر مشاركت و استفاده از خرد جمعی و چندصدایی را یكی از شاخص های توسعه یافتگی بدانیم، تبلور این شاخص ها در صنف خودمان در به وجود آمدن تشكل ها عملی می شود.

تعدد تشكل ها با اصل وحدت تناقضی ندارد. حفظ وحدت نه به تك صدایی كه به مشاركت و تقسیم وظایف درست نیاز دارد. بر همین اساس ضمن اینكه همه ی ما بر محوریت اتحادیه ناشران تهران متفق هستیم، اما این باور با فعالیت تشكل ها منافاتی ندارد. اگر رویكرد ما مشاركت و تقسیم كار باشد می توانیم در كنار هم هم افزایی كنیم و توانایی های صنف را افزایش دهیم. اما این راه دشواری های زیادی دارد.

راهكار عملی این است كه باید پس از مطالعات پژوهشی عمیق، میثاق مدونی میان تشكل ها و اتحادیه نوشته شود. گفت و گو و تعامل مستمر و تقویت نهاد نقد و بازرسی هم تاثیر مثبتی در ارتقای این رابطه خواهد داشت.

-فریدون: اتحادیه و تشكل ها به لحاظ ماهوی و قانونی با یكدیگر تفاوت دارند و بر همین مبنا آسیب های متفاوتی متوجه آنها است. اتحادیه جایگاه قانونی و صنفی دارد، اما تشكل ها سازمان های مردم نهاد هستند و این مردم هستند كه كارها را پیش می برند. آسیب هایی كه آقای توكل ذكر كردند متوجه همه ی نهادها از جمله اتحادیه ها وتشكل ها است و مختص حوزه نشر نیست. باید نگاه عمیق تری به مساله داشته باشیم. باید اتحادیه وتشكل ها با یكدیگر تعامل و گفت و گو داشته باشند تا آسیب ها شناسایی شود. راه جلوگیری از بسیاری از این آسیب ها این است كه خودمراقبتی كنیم و مراقب یكدیگر باشیم كه المؤمن مرأة المومن. ما به تمرین كار جمعی نیاز داریم تا تجربه كنیم و یاد بگیریم.

مهمترین آسیب در همه ی بخش های كشور سوء مدیریت است كه دامن صنعت نشر را هم گرفته است. نگاه مدیریتی است كه می تواند یك تشكل را رشد دهد یا آن را ضعیف كند. در انتخاب مدیران دقت كنیم تا آسیب ها را كاهش دهیم.

زمانی نشر توسعه خواهد یافت كه تشكل ها و اتحادیه تلاش كنند دوشادوش هم و در كنار هم كار كنند و دچار سلسله مراتب ساختاری رییس و مرئوسی نشوند. با توجه به اینكه تشكل ها یك سیستم اداری نیستند كه وظایف مشخص و تعریف شده داشته باشند، فعلا باید اتحادیه و تشكل ها با یكدیگر با حسن نیت گفت و گو داشته باشند و از آسیب های اخلاقی در ارتباطاتشان اجتناب كنند تا بتوانند در بستر زمان به رابطه ی قاعده مندی دست پیدا كنند.

-حاتمی: آسیب های درونی تشكل ها با استفاده از تدوین قوانین تشكیلاتی قابل اجتناب است. به عنوان نمونه ما در تشكل خودمان برای مقابله با آسیب روزمرگی، مقرر كرده ایم كه هیچكس نباید بیش از 2 دوره متوالی در هیات مدیره عضو باشد.

در مورد آسیب رابطه ی میان تشكل ها و اتحادیه گفت كه ممكن است تشكل های فراگیر به واسطه ی قدرت زیاد خود تشكل های ضعیف تر و دیگران را به رسمیت نشناسند، بنابراین در تعامل با تشكل های دیگر باید مراقب آسیب ها باشیم.

كار اتحادیه و تشكل ها هیچ منافاتی با هم ندارد و این دو نهاد باید به سمت همگرایی و تعامل پیش بروند. مدیریت اتحادیه «دبیر» جمع است و نه «رییس» جمع. به این معنا كه تصمیمات مدیر باید برآیند تصمیم جمع یعنی تشكل ها باشد. رابطه ی رییسی در مورد اتحادیه با تشكل ها جواب نمی دهد. همدلی، وفاق و نظرخواهی مداوم كلید موفقیت كار جمعی در حوزه ی نشر است.

-قلم چی: برای اجتناب از آسیب های مرتبط با كار تشكل ها در وحله ی نخست باید بخش های نظارتی را تقویت كنیم چون بسیاری از آسیب ها (مانند رانت خواری) از نبود نظارت قوی و كارآمد ناشی می شود.

دوم اینكه می توان با گفت و گو و تعامل بسیاری از نیروهای گریز از مركز را كنترل كرد. هیچیك از ما به اندازه ی همه ی ما باهوش نیست. به خرد جمعی احترام بگذاریم.

سوم اینكه جوان سازی مدیران و موروثی نبودن مدیریت در تشكل ها می تواند به آنها پویایی ببخشد و آنها را از دام روزمرگی نجات دهد.

چهارم اینكه تشكل ها و اتحادیه باید در كنار هم قرار گیرند نه در مقابل هم. باید با یكدیگر با تعامل و گفت و گو صنعت نشر را مدیریت كنیم. باید در خصوص نوع رابطه ی اتحادیه با تشكل ها مطالعه یی صورت بگیرد و الگوی مناسبی برای تعامل آنها با یكدیگر تعیین شود. در این زمینه باید هم از الگوهای موفق كشور خودمان بهره بگیریم هم از الگوهای موفق كشورهای دیگر.

*گروه پژوهش و تحلیل خبری

پژوهش**9275**2054