شب قدر، شب اميد به بخشش الهي و تثبيت تقديرها

قدر شبي است كه ميليونها عاشق با دلي لرزان و اشكي غلتان دست به دعا بلند مي كنند تا پروردگار عالميان بر بندگان گنهكارش ترحم كند كه او بخشنده مهربان است.

چشم به آسمان مي دوزم و مي گويم بعد از يكسال گناه و فراموشي از ياد تو باز شب وعده بخشش بندگانت رسيد و باز به اين اميدم كه رو سياهي مرا به رحمت بي كران و بلند خود ببخشي و چه شرمسارم و چه اميدوارم به رحمتت؛گويي مي دانم مي گذري از گناهم و باز در توبه و بازگشت به سوي خودت را برمن نمي بندي و من چه خطار كار و چه سنگين بار از گناه و توبه هاي شكسته در برابرت زانو زده ام.

گويي قلبم لبريز از گناه است و همزمان شوق بخشش تو را در خود دارد و چه لرزشي دارد اين دل و چه انتظاري دارد اين روح كه باز در شب نزول رحمت و قرآن از من به بلنداي معرفت و رحمتت درگذري و باز اين گنهكار بدسابقه را رحمت فرستي.

امشب همان شبي است كه درآن گره ها گشوده مي شود،گم شدگان راه الهي راه خود را باز مي يابند ، سرنوشت ها از سر نوشته مي شود ، تقديرها تثبيت و سرنوشت يكسال آينده انسان در آن رقم مي خورد و اين شبي نيست جز شب قدر ،همان شبي كه هر مسلماني قدر آن مي داند و نا آگاهان از آن ، خسران مي برند و ديگر هيچ.

در واپسين روز هاي ماه مبارك رمضان و در شبهاي نزول قرآن دل هاي غرق در گناهمان منتظر بخشودگي از طرف پروردگار جهانيان است.

او مي گويد:' قرآن را در شب قدر فرستاديم و اي رسول خدا تو نمي داني كه چه شبي است و شبي است كه از هزار ماه بهتر است، لَيلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْر (به اين معنا كه اگر هزار ماه را بر دوازده تقسيم كنيم حدود هشتاد و چهار سال مي شود پس اين شب، شبي است كه به اندازه ي يك عمر طولاني ارزش دارد).

امشب همه ميهمان آسمانيان هستند، در اين شب آسمان به نزديك ترين فاصله خود با زمين مي رسد و چه خوب است دلهايمان را در اين شب روشن با آسمان گره بزنيم تا از شر شيطان رجيم خلاص شويم.

شب قدر را به معني منزلت دانسته‌اند و بعضي ديگر قدر را اندازه‌گيري و تقدير امور معني كرده‌اند اما در پاسخ اين سؤال، كه چرا اين شب، شب قدر ناميده شده، سخن بسيار گفته اند.

شب قدر به اين جهت 'قدر' ناميده شده، كه جميع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعيين مي شود، شاهد اين معني در آيات 3 و 4 سوره «دخان» است كه مي فرمايد: 'إِنّا أَنْزَلْناهُ في لَيْلَة مُبارَكَة إِنّا كُنّا مُنْذِرينَ * فيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْر حَكيم ' به اين معنا كه 'ما اين كتاب مبين را در شبي پر بركت نازل كرديم، و ما همواره انذار كننده بوده ايم * در آن شب كه هر امري بر طبق حكمت خداوند تنظيم و تعيين مي گردد'.

اين بيان، هماهنگ با روايات متعددي است كه مي گويد: در آن شب، مقدرات يك سال انسان ها تعيين مي گردد و ارزاق و سر آمد عمرها و امور ديگر، در آن ليله مباركه، تفريق و تبيين مي شود.

البته، اين امر هيچگونه تضادي با آزادي اراده انسان و مسأله اختيار ندارد، چرا كه تقدير الهي به وسيله فرشتگان بر طبق شايستگي ها و لياقت هاي افراد، و ميزان ايمان، تقوا، پاكي نيت و اعمال آنها است.

يعني براي هر كس آن مقدر مي كنند كه لايق آن است، يا به تعبير ديگر، زمينه هايش از ناحيه خود او فراهم شده و اين نه تنها منافاتي با اختيار ندارد، كه تاكيدي بر آن است.

به عبارت روشن تر، شب قدر طبق روايات ما، يكي از شب هاي نوزدهم يا بيست و يكم و به احتمال زياد شب بيست و سوم ماه مبارك رمضان است.

در اين شب كه شب نزول قرآن به شمار مي آيد امور خير و شر مردم و ولادت، مرگ، روزي، حج، طاعت، گناه و خلاصه هر حادثه اي كه در طول سال واقع مي شود، تقدير مي گردد.

عبادت در اين شب، فضيلت فراوان دارد و در نيكويي سرنوشت يك ساله بسيار موثر است؛ امام باقر(ع) مي فرمايد:' در شب قدر به ولي امر (امام هر زمان) تفسير كارها و حوادث نازل مي شود و وي درباره خويش و ديگر مردمان مامور به دستورهايي مي شود'.

اما سوره قدر كه به منزله شرح و تفسير آيات سوره 'دخان' است، شش ويژگي براي شب قدر مي شمارد كه شامل شب نزول قرآن است (انا انزلناه في ليله القدر).

اين شب، شبي ناشناخته است و اين ناشناختگي به دليل عظمت آن شب است (و ما أدراك ما ليله القدر)، شب قدر از هزار ماه بهتر است. (ليله القدر خير من ألف شهر)، در اين شب مبارك، ملائكه و روح با اجازه پروردگار عالميان نازل مي شوند تنزل الملائكه و الروح فيها باذن ربهم و روايات تصريح دارند كه آنها بر قلب امام هر زمان نازل مي شوند.

همچنين در اين شب اين نزول براي تحقق هر امري است (من كل أمر) و اين نزول كه مساوي با رحمت خاصه الهي بر مؤمنان شب زنده دار است تا طلوع فجر ادامه دارد (سلام هي حتي مطلع الفجر)، شب قدر، شب تقدير و اندازه گيري است، زيرا در اين سوره كه تنها پنج آيه دارد سه بار ليله القدر تكرار شده و اين نشانه اهتمام ويژه قرآن به مسئله اندازه گيري در آن شب خاص است.

مرحوم كليني در كافي از امام باقر(ع) نقل مي كند كه آن حضرت در جواب معناي آيه انا أنزلناه في ليله مباركه فرمودند: آري شب قدر، شبي است كه همه ساله در ماه رمضان و در دهه آخر آن تجديد مي شود.

شبي كه قرآن جز در آن شب نازل نشده و آن شبي است كه خداي تعالي درباره اش فرموده : در آن شب هر، امري يا حكمت، متعين و ممتاز مي گردد. آن گاه فرمود: در شب قدر، هر حادثه اي كه بايد در طول سال واقع گردد، تقدير مي شود؛ خير و شر، طاعت و معصيت و فرزندي كه قرار است متولد شود يا اجلي كه قرار است فرا رسد يا رزقي كه قرار است برسد .

شب هاي قدر فرصتي است براي بازگشتن به سوي حضرت حق و توبه كردن از گناهان و پيمودن راه درست.

شب قدر، فرصتي است براي پاك كردن ظاهر و باطن از هر آلودگي. شب قدر شب زاري و سبك شدن روح از بار گناهان و رهايي از دوزخ است.

فرصتي دوباره براي اظهار شرمساري و پشيماني از گذشته ها است. مبادا اين فرصت را از دست دهيم و در اين شب روحاني، از امور معنوي غافل شويم. مبادا شب قدر بگذرد و ما همچنان غرق در ناپاكي ها باقي بمانيم و خود را از عمق منجلاب به معراج پاكي و وارستگي نرسانيم.

مبادا شب نماز و تلاوت بگذرد و ما از بركات اين لحظه هاي شكوهمند و شيرين بي بهره بمانيم.

از ويژگي هاي شب قدر، آزادي روح آدمي است. انسان در لحظه لحظه زندگي اش هدف وسوسه ها است.

دام هاي گوناگون شياطين و وسوسه نفس امّاره هميشه بر دست و پاي روحش تنيده شده و مجال پرواز و رهايي از آن كمتر وجود دارد. اما خداوند اراده كرده است كه در شب قدر اين سلطه و سيطره را از شياطين بگيرد و براي بندگاني كه به او رو آورده اند، فرصت عروج فراهم آورد.

دعا، فرصتي براي تطهير روح آدمي است. امام سجاد(ع) كه زين العابدين، يعني زينت پرستندگان لقب يافته است، براي دعا كردن در 'شب قدر' اهميت ويژه اي قائل است.

آن بزرگوار كه در دعاهايش هر آنچه موجب سعادت و صلاح است درخواست مي كند، از خدا توفيق نيايش كردن در شب قدر مي طلبد.

بنابراين شايسته است كه همه ما به شب قدر به عنوان شب سرنوشت ساز بنگريم و خود را آماده كنيم تا با دعا و نيايش، در تعيين سرنوشت و وارستگي روح خويش بكوشيم.

براي بهره وري از رحمت هاي پروردگار بايد از زمان، به ويژه شب ها و روزه هاي فرخنده سود جست كه پيامبر اكرم(ص) فرمود: 'ايام روزگار را نفحات قدسي و نسيم هايي از رحمت الهي است، به هوش باشيد و خود را در معرض اين نسيم ها قرار دهيد'.

ماه رمضان از اين جهت رتبه اول را داراست؛ چرا كه ماه خدا است و بندگان خدا در آن به ميهماني او مي روند. در اين ميان، شب قدر از منزلت ويژه اي برخوردار است.

شب قدر، كانون نورانيت دل ها و جلاي جان هاست. در اين شب، زمزمه دعا، جلوه روحاني و معنوي ويژه اي به بندگان مي بخشد و نسيم دلكش مناجات با ربّ العالمين، طراوت زا و نشاط آور است.

بياييم دلهايمان را از غرور و ريا بتكانيم و خداي سبحان را به يك رنگي ستايش كنيم. بياييم دوباره دل هاي كدرمان را تا انتهاي آسمان بكشانيم و براي آرزوهايمان دعا كنيم، دوباره پر از احساس شويم و براي زلال شدن كوشش كنيم.

بياييم فانوس ها را برداريم و سكوت شب را با طروات وضو زيباتر كنيم و در قنوت نمازمان دل هاي نيازمند را فراموش نكنيم. اينك بوي شب قدر مي آيد و من از اكنون جلوه دست هايي را مي بينم كه خاموش به دعا مي ايستند و بهار در آنان مي جوشد.

وسعت دل هايي را مي بينم كه در كنج تاريكي شب، قرآن بر سر، با صفا و با محبت مي تپند و بي قرار او را مي خوانند.

از آنجا كه در شب قدر سرنوشت يك سال انسان، به فراخور شايستگي هايش تعيين مي شود، بايد آن شب را بيدار بود.

بايد توبه و زاري كرد و به درگاه خدا رفت و خواستار رحمت بي كران او شد. آري لحظه هاي سرنوشت سازي كه تقدير سال آدمي تعيين مي شود نبايد انسان در خواب، و از همه چيز بي خبر باشد كه اين شب، نه شب بي خبري است.

اكنون اين ما و اين شب قدر كه شب نزول قرآن است و شبي است كه از هزار ماه برتر است.

آيا يادآوري آيه شريف كه مي فرمايد: 'اي بندگان ستم كار از رحمت خدا نااميد نشويد' ما را بر آستان حضرت دوست پايبند خواهد كرد؟ به ياد آريم ناله حضرت يونس را كه مي فرمود: 'خدايا تو پاكي و من از ستمكاران بودم'؛ و نيز نيايش آدم و حوّا را كه گفتند: 'پروردگارا ما به خويش ستم كرديم و اگر تو ما را نيامرزي و به رحمت خويش نوازش نكني، به يقين از زيانكاران خواهيم بود'.

fيدار ماندن و 'شب هاي قدر' را به عبادت سپري كردن، جمله اعمال سفارش شده در اين شب ها است. شب زنده داري با دعا و نيايش، از اعمال مشترك همه 'شب هاي قدر' است. حضرت امام حسن عسكري(ع) در اين باره مي فرمايند: 'اگر نتوانستي شب هاي ديگر را به احيا بگذراني، كوشش كن احيا و شب زنده داري شب بيست و سوم را از دست ندهي'.

امام باقر(ع) درباره شب زنده داري مي فرمايند: هركس شب قدر را احيا بدارد، خداوند مهربان گناهان او را مي آمرزد.

پيامبر اسلام(ص) هم فرمودند: كسي كه شب قدر را به شب زنده داري بگذراند تا شب قدر آينده، عذاب دوزخ ازاو دور گردد.

امام موسي بن جعفر(ع) نيز در اين باره فرمودند: كسي كه در شب قدر غسل و تا سپيده صبح شب زنده داري كند، گناهانش آمرزيده مي شود.

نكته مهمي كه درباره شب هاي 'احيا' بايد مورد توجه مؤمنان قرار گيرد، اين است كه بايد شب را تا سپيده صبح به عبادت و دعا بگذرانيم؛ ديگر آن كه به بيداري چشم قناعت نكنيم؛ زيرا آنچه مهم است بيداري دل و آگاهي و بصيرتي است كه انسان را در محضر فرشتگان آسماني، سزاوار فيض و رحمت مي كند و پاداشِ نيك الهي را به همراه دارد.

يكي از اعمال شب هاي قدر، قرآن به سر گرفتن است. مؤمنان روزه دار در ماه خدا، و در خانه خدا، كتاب خدا را، مي گشايند و بر سر مي گيرند و آن را شفيع خود، قرار مي دهند.

آنها به محتواي قرآن مي انديشند، به آغوشش پناه مي برند و با آن پيمان مجدد مي بندند، تا با معارف نوراني اش، همه زواياي زندگي خويش را نوراني و متعالي سازند.

امام صادق(ع) فرموده است: در هر يك از شب هاي قدر، صد ركعت نماز بايد خوانده شود، آن حضرت، خود نيز چنين مي كرد و از سرشب تا سپيده صبح به دعا و مناجات با خداوند مي پرداخت.

از جمله دعاهايي كه به خواندن آن در شب هاي قدر سفارش شده، دعاي جوشن كبير است.

اگر چه 'روزه داري' خود موجب شستشوي بخشي از گناهان مي شود، براي آن كه از كرامات اين ماه بهتر استفاده كنيم و از فيض شب هاي قدر بي نصيب نمانيم، بايد از راز و نياز و توبه غافل نشويم.

در اين شب هاي پرفيض، كه طبق فرموده پيشواي جهان تشيع، حضرت امام صادق(ع): 'درهاي رحمت الهي، به روي بندگان گشوده مي شود' درخواست آمرزش گناهان، توبه و گريه و ناله به درگاه خداوند، براي رفع گرفتاري ها و رسيدن به حاجت هاي مادي و معنوي، امري است كه نبايد آن را فراموش كرد.

باشد كه اين شب دوستان، عزيزان و همه حاجتمندان را به درگاه الهي دعا كنيم و برآورده شدن حاجات و رقم خوردن تقديري شايسه را از درگاه الهي طلب نماييم.ك/4

7496/1211