چشم انداز مذاكرات طالبان و دولت افغانستان

رهبران این گروه از زمان ظهور خود در آذرماه سال 1371 تا واپسین لحظات به چنگ آوردن قدرت مطلقه در افغانستان، چنان بدون نرمش پیش رفتند و دست رد به همه گروه های جهادی و سازمان های بین المللی منطقه ای طالب آتش بس زدند كه افكار عمومی جهان در بهت و حیرت فرو رفت.

هنگامی كه به قدرت رسیدند، ناباورانه توانستند آتش تهیه گروه هایی را كه آن قدر توانایی داشتند تا ارتش سرخ یكی از دو بلوك قدرتمند جهان را در دهه 60 از افغانستان بیرون برانند، خاموش كنند و تا زمان لشگركشی آمریكا به این سرزمین در سال 1381، بر اریكه قدرت باقی بمانند.

اینك بعد از گذشت دو دهه از آن دوران، طالبان خود را مواجه با همان صحنه می بیند: نیروهای پرشمار خارجی البته نه نیروهای بلوك شرق، بلكه این بار یونیفورم پوشان بلوك غرب، كشور را ترك كرده اند، اختلاف ها در درون دولت مركزی سربرآورده، زبان های تند انتقاد در مقابل دولت وحدت ملی، سر به فلك كشیده و اقتصاد نابسامان مردم برای یارگیری آنان در مدارس و بیرون از مكاتب، مهیاتر شده است.

اما این بار طالبان تن به مذاكره رو در رو داده است. مذاكره رسمی با نمایندگان دولت وحدت ملی در دیپلماسی به این معنا است كه این دولت را به رسمیت شناخته اند و این از نظر برخی از اعضای هیات مذاكره كننده دولت وحدت ملی، یك دستاورد مثبت در روند دستیابی به برقراری صلح در افغانستان است.

آنان پیش از این، بارها به صورت پراكنده و غیررسمی در قطر یا كشورهای دیگر با نمایندگان «حامد كرزی» رییس جمهوری سابق و شاید با هیات حاكمه فعلی افغانستان دیدار كرده اند، اما همواره پس از دیدارهای خود بیانیه داده اند كه مذاكره كنندگان، نمایندگان رهبری طالبان نبوده اند.

اینك طالبان پس از مذاكره رسمی و رو در رو در اسلام آباد، بیانیه ای محتاطانه صادر كردند: «دفتر سیاسی امارت اسلامی صلاحیت دارد كه با در نظر گرفتن شرایط و حالات، هر وقت در هر جایی كه بخواهد با طرف های داخلی و خارجی بر اساس اصول اسلامی و منافع ملی، مذاكره كند و یا مذاكرات را متوقف كند.»

دفتر این گروه در قطر است كه در سال 2013 میلادی گشایش یافت. هیچ كدام از اعضای سیاسی دفتر قطر در مذاكره با هیات نمایندگی دولت وحدت ملی حضور نداشته اند. آگاهان می گویند: طالبان، هیچ یك از اعضای سیاسی دفتر قطر را به مذاكرات نفرستاده است تا دست خود را برای اعلام برائت از مذاكره كنندگان در موقع لزوم باز گذاشته باشد.

«محمد ناطقی» یك عضو تیم مذاكره كننده دولت وحدت ملی افغانستان با طالبان، اما می گوید: تردیدی وجود ندارد كسانی كه در پاكستان به پای میز مذاكره آمدند، در سطح نخست رهبری طالبان، شبكه حقانی و شورای كویته هستند.

«ملا عبدالجلیل»، معاون وزارت امور خارجه، «ملا عبدالرزاق»، وزیر كشور، «ملا عیسی»، وزیر آب و برق، معادن و صنایع، «عباس آخوند»، وزیر بهداشت، «ملا حسن رحمانی»، والی پیشین قندهار در زمان حكومت طالبان بر افغانستان، و «ملا فرهاد» ناشناس در این جمع، هیات نمایندگی گروه طالبان را در مذاكرات تشكیل می داند.

این تركیب نمی تواند بدون اطلاع رهبران طراز اول طالبان بر سر میز مذاكره با دولت وحدت ملی افغانستان حاضر شده باشد. طالبان باوجود اینكه صحنه فعلی افغانستان را تداعی كننده آرایش صحنه دهه 70 می داند، این بار بر اساس كدام راهبرد تن به مذاكره داده است؟

هر انگیزه ای كه طالبان برای نشستن در پای میز مذاكره با دولت افغانستان داشته باشد، نباید و نمی توان نقش و جایگاه میزبان و ناظران مذاكرات را در تصمیم تازه این گروه نادیده گرفت. پاكستان میزبان مذاكرات بود و نمایندگان آمریكا و چین به عنوان ناظر رسمی در گفت و گوها حاضر بوده اند.

شاید انعقاد قرارداد امنیتی كابل - اسلام آباد، موجب شد، پاكستان برای همكاری با دولت وحدت ملی افغانستان ترغیب شود. اگرچه جزییات دقیق این قرارداد فاش نشده است، اما آن گونه كه رسانه های افغانستان خبر داده اند پاكستان سخت به دنبال همكاری امنیتی دو كشور بوده است.

نفوذ پاكستان در طالبان آن قدر در گمان مردم و مسوولان افغانستان پر رنگ است كه «فهیم دشتی» روزنامه نگار خوشنام و صاحب نفوذ كابل می گوید: من اعتقاد ندارم كه برای برقراری صلح پایدار در افغانستان باید با رهبر طالبان مذاكره كرد. باید به جای «ملا عمر» با «محمد نواز شریف» نخست وزیر پاكستان گفت و گو كرد.

سخنگوی وزارت امور خارجه پاكستان، پس از نخستین دور گفت و گوها، با قدردانی از حاضر شدن دو طرف، اذعان كرد كه فراهم كردن زمینه گفت و گوها میان طالبان و دولت افغانستان، از تعهدات اسلام آباد به كابل بوده است.

«شكیب مستغنی» می گوید: «نخستین جلسه رسمی صلح میان هیات شورای عالی صلح افغانستان و گروه طالبان در مری پاكستان برگذارشد. قرار است این هیات جلسه دوم خود را پس از ماه رمضان برگذار كنند.»

نقش چین و آمریكا هم به عنوان اضلاع دیگر بیرونی مثلث دخیل در مذاكرات طالبان و دولت افغانستان را نباید تصادفی و در حد ناظر تلقی كرد. به ویژه آنكه هر دو كشور روابط حسنه ای با میزبان مذاكرات و صاحب نفوذ بر یك سوی میز مذاكره دارند. به همین خاطر برخی از صاحب نظران سیاسی در افغانستان می گویند: نظارت چین و آمریكا، نشان می دهد كه قدرت های بزرگ جهان برای گفت و گوهای صلح و شاید برقراری آن، در افغانستان به توافق رسیده اند.

«جاش ارنست» سخنگوی كاخ سفید در باره این مذاكرات اعلام كرد: «واشتنگن از گفت و گوها میان حكومت افغانستان و طالبان استقبال می كند. این یك گام مهم در پیشبرد چشم اندازها برای یك صلح معتبر است. آمریكا حكومت افغانستان را برای در اولویت قراردادن تلاش های صلح و آشتی با طالبان، می ستاید و كابل و واشنگتن همچنان از تلاش های مهم پاكستان از میزبانی این گفت و گوها ستایش می كنند.»

آن سوتر چین هم از نشست اسلام آباد پشتیبانی كرد. «هوا چونینگ» سخنگوی وزارت امور خارجه این كشور می گوید: «ما همیشه از روند صلح به رهبری مردم افغانستان و نیز گفت و گوها میان حكومت افغانستان و طالبان پشتیبانی كرده ایم، چین در تماس نزدیك با همه طرف ها است، چین نشست اسلام آباد را مثبت ارزیابی می كند و ما باورداریم كه این نشست برای روند صلح و آشتی افغانستان سودمند خواهد بود.»

طرفین در دور نخست گفت و گوها چهار ساعت مذاكره كردند. طالبان در نخستین گام سه موضوع را مطرح كرد: نخست، آزادی زندانیان خود. دوم، آن گونه كه یك عضو تیم مذاكره كننده گفته است خارج شدن از فهرست سیاه و سوم، خروج نیروهای بین المللی از افغانستان.

هیات های نمایندگی طالبان و دولت وحدت ملی در نخستین گام، فقط بر سر این موضوع توافق كردند كه مذاكرات ادامه یابد و طرفین در دور دوم، فهرستی از همه مسایل پیشنهادی خود را به گونه ای كه دیگر موضوعی باقی نمانده باشد، در ارایه كنند.

تن دادن دولت افغانستان به مطالبات طالبان، شاید نیازمند تغییر قانون اساسی است. زیرا به نظر می رسد آنان كه روزگاری خروج زنان از خانه را ممنوع كرده بودند، به آسانی نتوانند در مقابل بسیاری از اصول قانون اساسی از جمله عضویت زنان در عالی ترین نهاد قضایی كشور یعنی دادگاه عالی سكوت اختیار كنند.

«اشرف غنی» رییس جمهوری افغانستان در باره نگرانی های مردم افغانستان از احتمال تغییر قانون اساسی به ویژه اصول مربوط به حقوق زنان تاكید كرده است كه فصل های اول و دوم قانون اساسی كه به احكام دین مبین اسلام و حقوق مردم اختصاص دارد، هیچ گاه در این كشور تغییر نخواهد كرد.

چنین به نظر می رسد كه دو طرف در ابتدای راه به بن بست رسیده اند، اما فراموش نكنیم همان ها كه پس از كسب قدرت مطلقه، تلویزیون ها را در معابر عمومی به عنوان نماد تمدن غرب شكستند، رفته رفته با واقعیت های جامعه كنار آمدند و اعلام كردند كه ما با استفاده صحیح از شبكه های تلویزیونی مخالفتی نداریم.

اگر چه اختلاف های طالبان و مسوولان فعلی دولت افغانستان ریشه دار و عمیق است، چنانچه اضلاع بیرونی تاثیرگذار در این مذاكرات در نیمه راه، مسیر دیگری را انتخاب نكنند، مقتضیات زمان، می تواند آنها را به بازی برد - برد سوق دهد. زیرا دشمن تازه در افغانستان، منطقه و جهان، برای هر دو طرف، تهدیدی جدی و مشترك است. این مهمترین اقتضای شرایط برای عقب نشینی طرفین و دادن امتیازهای لازم به همدیگر است. شاید طالبان و دولت افغانستان دورترها را دیده اند.

آساق **1610**1545