امسال برای اولین بار هشتم مرداد ماه به عنوان روز ' صیانت از جنگل ' و با شعار 'جنگل رمز حیات' از سوی كارگروه مشترك سازمان حفاظت محیط زیست و رسانه ملی تعیین شد.
داشتن جنگلی پویا و زایشی به منزله ادامه زندگی سالم و با نشاط است زیرا محققان محیط زیست معتقدند، جنگل چیزی بیش از یك محیط طبیعی با تعدادی درخت است اما متاسفانه در چند سال گذشته شاهد از بین رفتن وسعت زیادی از جنگل ها هستیم.
تخمین زده می شود دو سوم از جنگل های جهان در بین 10 كشور توزیع شده كه ایران نه تنها در میان این كشورها نیست بلكه در بخشی از جهان واقع شده كه دارای پوشش جنگلی كم است.
*** جنگل های ایران
جنگل های ایران كه 8.8 درصد مساحت كشور را تشكیل می دهد، از نظر مدیریتی به دو گروه جنگل های شمال و جنگل های خارج از شمال تقسیم می شود.
جنگل های شمال به تمام ناحیه رویشی هیركانی و خزری اطلاق می شود و جنگل های خارج از شمال نیز در 4 ناحیه رویشی دیگر قرار دارد.
*** سطح جنگل های ایران
ایران دارای انواع جنگل از جمله انبوه، نیمه انبوه، تنك، ماندابی و دست كاشت است كه وسعت هر كدام به هكتار به ترتیب به شرح زیر است:
جنگل انبوه 1780290
جنگل نیمه انبوه 3468312
جنگل تنك 8100842
جنگل ماندابی 25760
جنگل دست كاشت 943858
جمع: 14319063
*** وضعیت جنگل های كشور بسیار نگران كننده است
محمد درویش عضو هیات علمی بخش بیابان موسسه تحقیقات سازمان جنگل ها و مراتع روز پنجشنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا با بیان اینكه وضعیت جنگل های كشور بسیار نگران كننده است، گفت:آمارها نشان می دهد تا نیم قرن پیش وسعت جنگل های هیركانی در شمال كشور 6.5 میلیون هكتار بوده اما اكنون به 1.9 دهم میلیون هكتار رسیده است كه از این میزان هم 800 هزار هكتار آن مخروبه است.
وی افزود: سهم سرانه هر ایرانی از جنگل 18 صدم هكتار است در حالی كه در دنیا این سهم 8 دهم هكتار است با این حساب میزان حساسیت ما نسبت به حفاظت از جنگل ها باید 4 برابر متوسط جهانی باشد كه باید خودش را در قوانین و آموزش ها نشان دهد.
درویش ادامه داد: قدرت و اقتدار سازمان های متولی طبیعت و منابع طبیعی بسیار ضعیف است توان مالی ، سخت افزاری و نرم افزاری این سازمان ها نسبت به وظیفه خطیری كه دارند ناچیز است، این سازمان ها حتی توان خرید یك بالگرد برای اطفای حریق در جنگل ها را ندارند اگر هم آنرا بخرند از هزینه نگهداری آن بر نمی آیند.
وی تاكید كرد: تمام این عوامل دست به دست هم دادند و موجب شد كه اكنون وضعیت جنگل های كشور به فاجعه نزدیك شود.
درویش گفت: چند سالی است كه شاهد افزایش و بروز سیل های متوالی در شمال كشور هستیم كه علت اصلی آن از بین رفتن پوشش های جنگلی و در بالادست آن نابودی مراتع است، مراتع به زمین های كشاورزی و این زمین ها به مرور به ویلا تبدیل شدند.
وی افزود: بررسی ها نشان می دهد در مدت 25 سال گذشته 4 میلیون هكتار از اراضی طبیعی برای ساخت و ساز به بخش خصوصی واگذار شده است كه این نشان می دهد دستگاه های متولی در این زمینه درست عمل نكردند بنابراین از مردم عادی چه انتظاری می توان داشت.
مدیر كل دفتر آموزش و مشاركت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست به طرح ' آیش ' برای جنگل های كشور اشاره كرد و گفت: جنگل های كشور به 5 تا 10 سال استراحت نیاز دارد تا توان خود را دوباره بازیابد، كارهای نهایی این طرح انجام شده و آماده تصویب است، بر اساس این طرح بهره برداری از جنگل در این مدت تعیین شده متوقف می شود.
وی افزود: برخی آمارها نشان می دهد نرخ بیابان زایی در كشور 1 درصد است و سالانه 50 هزار هكتار از رویشگاه های جنگلی كشور در حال نابودی است از این رو حفاظت از عرصه های جنگلی نیازمند عزمی جدی از سوی مسوولان و مردم است.
درویش گفت: سازمان حفاظت محیط زیست كارگروه مشتركی با رسانه ملی دارد كه در جلسات مشترك آن نمایندگانی از سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری نیز حضور دارند كه در آخرین جلسه، رسانه ملی اعلام كرد آمادگی دارد حفاظت از جنگل را در قالب یك جنبش اجتماعی با مردم مطرح كند.
وی افزود: بر این اساس 8 مرداد برای اولین بار روز ' صیانت از جنگل ' با شعار ' جنگل رمز حیات' تعیین شد و قرار شد در این روز برنامه های متنوعی در این زمینه از طریق رسانه ملی و رادیو پخش شود.
درویش ادامه داد: برای این روز برنامه ها و كلیپ های زیادی تهیه و به رسانه ملی داده ایم، همچنین قرار است پیام های محیط زیستی در تمام روز زیرنویس شود.
مدیر كل دفتر آموزش و مشاركت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست گفت:همچنین از تمام سازمان های مردم نهاد زیست محیطی سراسر كشور خواستیم تا در این روز اقدام به پاكسازی جنگل منطقه خود كنند و برای طبیعت گردان از اهمیت حفظ محیط زیست بگویند.
*** اهمیت و فواید جنگل‌ها
تولید اكسیژن، جذب گرد و غبار، گازكربنیك و دیگر گازهای شیمیایی موجود در هوا و حفظ تنوع زیستی برخی از فواید جنگل است؛ جنگل‌های بارانی به تنهایی خانه میلیون‌ها گونه هستند كه بسیاری از آنها تا به حال شناخته و مطالعه نشده اند.
بیش از نیمی از 10 میلیون گونه گیاهان، درختان و حشراتی كه در جهان یافت می شود، در جنگل‌های بارانی گرمسیری زندگی می كنند.
*** جنگل زدایی
سالها است كه به بهانه های مختلف شاهد از بین رفتن درختان هستیم، نابودی درختان به روش های مختلف كه بسیاری از آنها قابل پیشگیری است انجام می شود؛ مانند قطع آنها با منظور ساخت و ساز و یا سوزاندن، در بسیاری موارد مقاصد اقتصادی و تقاضا برای تهیه خمیر كاغذ، چوب برای مبلمان و وسایل خانه نیز موجی می شوند تا درختان زیادی قطع شوند.
بررسی عكس های هوایی دوره 50 ساله 1334 تا 1386 توسط سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری كشور نشان می دهد به طور متوسط سالانه دو هزار و 867 هكتار از جنگل های شمال ایران تخریب شده است كه اگر این رویه ادامه پیدا كند تا 50 سال آینده در بسیاری از نقاط شمال ایران آثاری از جنگل های بازمانده از دوران سوم زمین شناسی نخواهیم داشت.
*** آتش سوزی
آتش سوزی یكی دیگر از عوامل تخریب جنگل است، هرساله میلیون‌ها هكتار از جنگل‌های سراسر دنیا در آتش سوزی ها نابود می شوند، این آتش سوزی ها نه تنها ساختار و تركیب جنگل‌ها را تغییر می دهند، بلكه می توانند جنگل‌ها را به روی گونه های مهاجم باز كنند، تنوع بیولوژیكی را تهدید كنند، چرخه های آب را تغییر دهند و خاك را فرسایش دهند. متاسفانه در ایران 95 درصد آتش سوزی های جنگل در اثر خطای انسانی رخ می دهد كه آماری تكان دهنده است.
*** برای حفاظت از جنگل‌ها چه كارهایی می توان انجام داد
به اعتقاد كارشناسان، بدون شك با توجه به وسعت و سرعت تخریب جنگل ها، دولت ها و سطوح سازمانی، قوه مقننه و قضاییه هر یك باید در چارچوب وظایف خود برای توقف جنگل زدایی و محافظت از آن تلاش كنند. یعنی قوانین و دستورالعمل‌ها در محافظت از جنگل ها تدوین و به طور كامل و بدون اغماض اجرایی شود، البته در این میان نقش عموم مردم نیز بسیار مهم است.
ایران دارای پوشش جنگلی كمی است به دلیل اینكه جنگل ها كمتر از 10 درصد سطح سرزمین را پوشانده است، با این حال این جنگل ها بخش عمده ای از تنوع زیستی كشور را دربر می گیرند.
*** تهدیدات تنوع زیستی در جنگل هیركانی
با وجود غنا و تنوع زیستی بالا در جنگل هیركانی، بین سال های 1955 و 2000 (از1334 تا 1379) این جنگل ها تقریبا نصف شدند؛ یعنی از 3.4 میلیون هكتار به 1.85 میلیون هكتار رسیده اند، این امر موجب كاهش شدید تنوع زیستی شد.
*** جنگل تراشی
به اعتقاد كارشناسان دلایل اصلی جنگل زدایی شامل جنگل تراشی، تغییر كاربری ها (به كشاورزی و شهرك سازی) و دامداری بی رویه است. تراكم جمعیت (126 نفر در كیلومتر مربع) و افزایش این گونه فعالیت ها منابع طبیعی جنگل هیركانی را تحت فشار زیادی قرار داده است.
جنگل ها همچنین توسط خرده كشاورزان پاكتراشی می شوند تا تبدیل به زمین كشاورزی شوند. این امر به دلیل آن است كه اراضی تحت مالكیت مردم معمولا كوچك است (برای مثال در مازندران یك خانواده به طور متوسط 6 هكتار زمین دارد) و زمانی كه خانواده بزرگ است (مثلا 6-5 نفر به طور متوسط)، مساحت زمین برای آن كه بتواند از یك خانواده حمایت مالی كند كم می شود.
*** توسعه اقتصادی ناهماهنگ
در بیشتر مواقع، توسعه اقتصادی موجب كاهش تنوع زیستی می شود به دلیل آن كه سیستم های تصمیم گیری در دولت نیازهای مربوط به مدیریت تنوع زیستی را در نظر نمی گیرند. آنها همچنین خدمات اكوسیستمی متنوعی را كه جنگل ها ارایه می دهند در نظر نمی گیرند و هزینه های محیط زیستی توسعه را محاسبه نمی كنند.
*** تغییرات آب و هوا
در دراز مدت، تغییرات آب و هوا تهدیدات جدیدی را ایجاد می كند. در طول نیم قرن اخیر، متوسط دمای سالیانه از 1.28 درجه به 2.45 درجه افزایش یافته است، تخریب جنگل در اثر تغییرات آب و هوا تشدید می شود كه این مساله كیفیت زیستگاهی را كاهش می دهد.
*** وسعت جنگل های دنیا
10 كشور جهان شامل روسیه، استرالیا، برزیل، كنگو، كانادا، اندونزی، آمریكا، پرو، هند و چین، 75 درصد كل جنگل های جهان را در اختیاردارند، روند جنگل زدایی در دنیا از 1992 كه كنفرانس ریو برگزار شد، رو به كاهش است.
درباره وسعت كل جنگل های ایران در گذشته دور اطلاعات دقیقی در دست نیست، آثار و شواهد تاریخی در گوشه و كنار كشور، یادداشت های مورخان ایرانی و خارجی و همچنین بقایای جنگل های مخروبه امروزی در مناطق مختلف كشور این نظریه را تایید می كند كه ایران در گذشته دارای جنگل هایی به مراتب وسیع تر و مرغوب تر از امروزه بوده است.
بر اساس آمارهای اعلام شده فائو در سال 2001 ، سطح جنگل های ایران نسبت به كل كشور در قاره آسیا به طور میانگین 19 درصد بوده اما امروزه فقط صاحب یك سوم آن هستیم. با توجه به این موضوع می توان اذعان كرد كه در زمان ایران باستان حداقل 20 درصد سطح كشور ما پوشیده از جنگل بوده است.
اولین برآورد در مورد جنگل های ایران را در سال 1321 مرحوم مهندس كریم ساعی انجام داده است كه 19.5 میلیون هكتار بوده است. ساعی در سال 1329 در دومین برآورد خود سطح جنگل های ایران را 18.7 میلیون هكتار عنوان كرد.
با توجه به این آمارها می توان گفت كه جنگل های كشور در حال كاهش بوده و این روند همچنان ادامه دارد.سرانه جنگل در ایران برای هر نفر 2 دهم در هكتار است در حالی كه میانگین جهانی آن حدود 0.7 هكتار است.
بر اساس تعریف فائو مناطقی كه حداقل تاج پوشش آن 10 درصد به بالا باشد و توده جنگلی كمتر از نیم هكتار و درختان و درختچه ها كمتر از 5 متر نباشد جنگل محسوب شده و مساحت جنگل های ایران را 11 میلیون و 74 هزار و 554 هكتار تخمین زده است، اما بر اساس تعریف سازمان جنگل ها كه حداقل تاج پوشش 5 درصد به بالا درنظر گرفته شده است، وسعت جنگل های ایران حدود 14 میلیون هكتار است.
*** نواحی رویشی ایران
ایران دارای پنج ناحیه رویشی هیركانی (خزری) با مساحت 1967316 هكتار، رویشی ایرانی - تورانی به مساحت 4032747 هكتار، ارسبارانی به مساحت 200000 هكتار، زاگرسی به مساحت 6000000 هكتار و خلیج -عمانی به مساحت 2119000 هكتار است.
*** كمیته صیانت از جنگل های كشور
در راستای تاكیدات مقام معظم رهبری در سخنرانی 17/12/93 مبنی بر صیانت از محیط زیست و جنگل های كشور و پیرو تاكیدات رییس سازمان حفاظت محیط زیست، كمیته صیانت از جنگل های كشور در دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست تشكیل شد.
*** اهداف كلی كمیته صیانت از جنگل های كشور
بررسی طرح تنفس حداقل 10 ساله جنگل های شمال كشور و قطع بهره برداری های چوبی، میراث طبیعی جهانی و بررسی چالش های پیش رو دو سازمان حفاظت محیط زیست و جنگل ها، مراتع و آبخیزداری كشور و موضوعات جاری اهداف كلی این كمیته است.
با توجه به اهمیت جنگل های هیركانی این كمیته سه حوزه به نام حوزه توسكستان در استان گلستان، حوزه پلی رود در استان گیلان و حوزه دو هزار و سه هزار را شناسایی تا به تدرج پس از تكمیل مطالعات و جمع بندی به یونسكو برای ثبت جهانی ارسال شود.
*** اهم اقدامات اخیر سازمان حفاظت محیط زیست برای حفاظت از جنگل های كشور
تشكیل كارگروه صیانت از جنگل ها در معاونت طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با حضور اساتید و صاحبنظران، تصویب برنامه بهینه سازی پایش،حفظ، بهره برداری و مدیریت جنگل‌های ایران در دولت (دی ماه 92)،پیگیری موضوع حذف تعرفه و موانع واردات چوب در دولت، جلب همكاری معاونت علمی و فناوری زییس جمهور برای در اختیار داشتن پهپاد به منظور نظارت بر مناطق طبیعی برخی از این اقدامات است.
توافق مشترك میان معاونت علمی، فناوری رئیس جمهور، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمان حفاظت محیط زیست برای استفاده از خدمات هوایی نیروهای مسلح برای حفاظت از محیط زیست و مقابله با آتش سوزی جنگل ها ،اجرای مانورهای مقابله با آتش سوزی برای آموزش و آمادگی مامورین و جوامع محلی تاكنون در 11 استان از 19 استان حادثه خیز، ایجاد هماهنگی میان دستگاه های مرتبط در موضوع آتش سوزی جنگل ها از طریق دفتر معاون اول رییس جمهور، اختصاص دو میلیارد و 500 میلیون تومان اعتبار برای تجهیز بخشی از مناطق تحت پوشش سازمان حفاظت محیط زیست به امكانات اطفای حریق، پیگیری ارایه گزارش برنامه حفاظت از جنگل های بلوط در دولت و شورایعالی حفاظت محیط زیست و تصویب برنامه ها و اعتبارات لازم و همكاری با مقامات قضایی برای مقابله با تغییر كاربری و قاچاق چوب در جنگل های استان گیلان و مازندران از دیگر اقدامات سازمان محیط زیست در این زمینه است.
علمی ( 5 ) **9014**1440
تاریخ انتشار: ۸ مرداد ۱۳۹۴ - ۰۷:۵۸
تهران-ایرنا-آمارها نشان می دهد از 6.5 میلیون هكتار جنگل های هیركانی شمال ایران در نیم قرن گذشته اكنون 1.9 دهم میلیون هكتار باقی مانده است كه از این میزان 800 هزار هكتار آن مخروبه و در 25 سال گذشته 4 میلیون هكتار نیز برای ساخت و ساز به بخش خصوصی واگذار شده است.