معجزه شير مادر

در اين گزارش كه در شماره روز شنبه دهم مرداد 1394 خورشيدي به قلم بيتا مهدوي انتشار يافت، مي خوانيم: شيردهي، يكي از مهم‌ترين بخش‌هاي مراقبت از كودك است كه مي‌تواند در تمامي طول عمر او تاثيرگذار باشد. تغذيه با شير مادر حق مسلم هر كودك است و فوايد آن محدود به تامين سلامت جسمي و رواني كودكان نمي‌شود و ابعاد وسيع سلامت خانواده و جامعه را هم دربرمي‌گيرد. ‏

بررسي‌هاي انجام شده از سوي سازمان بهداشت جهاني در مورد نقش تغذيه نوزادان با شيرمادر نشان مي‌دهد كه اين كار در كاهش عوامل خطرساز و ابتلا به بيماري‌هاي قلبي،چاقي، ديابت، فشارخون و كلسترول نقش دارد و اين در حالي است كه عدم تغذيه با شيرمادر در جوامع فقير به دليل نبود دسترسي به آب سالم و بهداشت پايين، باعث كم‌وزني و سوءتغذيه شيرخواران و در جوامع ثروتمند مصرف نادرست شير مصنوعي باعث چاقي شيرخواران مي‌شود.

كارشناسان معتقدند، شير مادر باعث برقراري ارتباط‌هاي عاطفي و رواني و تكامل عصبي بيشتر و پايدارتري در نوزادان مي‌شود، به طوري كه آنان هوشيارتر و فعال‌ترند و عكس‌العمل‌هاي ‌شان مانند راه افتادن زودترو نيز قدرت تشخيص، مكالمه، حافظه و ضريب هوشي‌شان هم بهتر است.‏

بررسي‌ها حاكي از آن است كودكاني كه به‌طوري انحصاري با شيرمادر براي مدت 6 ماه يا بيشتر تغذيه نمي‌شوند، در معرض خطر ابتلا به بيماري‌هاي زيادي قرار مي‌گيرند، به طوري كه حدود 40 درصد آنان در معرض ديابت نوع 1 قرار دارند و 25 درصدشان احتمال دارد كه دچار اضافه‌وزن يا چاقي و 60 درصد دچار عفونت‌هاي مكرر گوش و 25 درصد هم به عفونت‌هاي تنفسي مانند آسم و پنوموني مبتلا شوند و احتمال ابتلاي آنان به لوكميا (سرطان خون) نيز 30 درصد بيشتر از نوزاداني است كه از شير مادر تغذيه مي‌كنند.

شاخص تغذيه با شير مادر ‏

دكترحامد بركاتي ـ رئيس اداره سلامت كودكان و ترويج تغذيه با شير مادر وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشكي درمصاحبه با رسانه‌هاي گروهي اظهار داشته است: 68 درصد زنان در ساعت اول تولد موفق مي‌شوند فرزند خود را شير دهند كه با توجه به آمار بالاي سزارين، عدد بدي نيست و نسبت به ديگر كشورهاي دنيا، قابل قبول است. ‏

وي با بيان اين مطلب كه شاخص تغذيه انحصاري با شير مادر در 6 ماه اول تولد در كشور حدود 53.1درصد است، مي‌گويد: برآوردهاي ما نشان مي‌دهد كه بيش از 90 درصد مادران تا 6 ماه به فرزند خود شير مي‌دهند كه انحصاري نيست و آمار انحصاري همان 53.1درصد است.

دكتر بركاتي مي‌افزايد: 81.4درصد مادران تا يك ‌سالگي كماكان به فرزند خود شير مي‌دهند كه اين مورد شدت و ضعف دارد؛ برخي به نوزادان‌شان، به صورت كامل شير مي‌دهند و برخي ممكن است از شيرهاي ديگر نيز استفاده كنند. درصد شاخص شيردهي تا 2سالگي 51 درصد است؛ يعني 51 درصد مادران كشور تا 2 سالگي شير دادن به نوزادان خود را ادامه مي‌دهند.

وي يادآوري مي‌كند: شيردهي وعده اول كه طي شد؛ يعني بعد از حدود 1 تا 2 ساعت، دوره خواب‌آلودگي هم براي مادر و هم براي شيرخوار وجود خواهد داشت. بنابراين در چند دقيقه بعد از تولد برقراري تماس فيزيكي، تداوم تماس و شروع تغذيه يك ساعت بعد از زايمان و تداوم آن تا يك ساعت؛ بايستي رعايت شود. در بسياري از موارد تماس فيزيكي و تغذيه اندك با نوزاد وجود دارد كه در بيمارستان‌ها به‌عنوان «تغذيه ساعت اول» ثبت مي‌شود؛ كه اگرچه درست است، اما كامل نيست و بايد به شكل كيفي ارتقا يابد. ‏

اهميت تغذيه با شير مادر ‏

دكتر اكبر كوشانفر‌ متخصص بيماري‌هاي كودكان در مورد تغذيه با شير مادر به گزارشگر روز نامه اطلاعات مي‌گويد: شير مادر بهترين منبع غذايي براي تامين رشد در 6 ماه اول زندگي نوزادان است كه شامل انواع ويتامين‌ها،قند وآنتي‌كورها است.

وي با بيان اين مطلب كه شير مادر نوزادان را در بدو تولد در برابر بسياري از بيماري‌ها واكسينه مي‌كند و از ابتلا آنان به عفونت‌هاي گوارشي پيشگيري به عمل مي‌آورد، مي‌افزايد: مصرف شير مادر كمك زيادي به رشد جسمي شير خواران مي‌كند، به طوري كه وزن نوزاداني كه با شير مادر تغذيه مي‌شوند، در سال اول 3 بـرابرنــوزاداني اســت كــه شير خشك مصرف مي‌كنند.

اين استاد دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي ياد آوري مي‌كند: شير دادن به نوزاد رابطه عاطــفي را بيــن مادر و كودك بر قرار مي‌كند از نظر اقتصادي هم مقرون به صرفه است.

وي با اشاره به اين مطلب كه شير مادر در سال اول زندگي غذاي اصلي شير خواران است و در سال دوم همراه با غذاهاي تكميلي مصرف مي‌شود، مي‌گويد: در بيانيه سازمان بهداشت جهاني به ترويج تغذيه نوزادان با شير مادر توصيه شده است و از اين رو كشورها را به آموزش، تشويق مادران، مرخصي آنان براي شير دادن و پرداخت حقوق زمان شيردهي و ارائه حمايت‌ها و خدمات بيشتر به مادران، ملزم كرده است. ‏

در ايران نيز در اين مورد راهكارهايي توصيه شده است، به طوري كه براي مادران كارمند تا 6 ماه اول زندگي نوزادان‌شان، مرخصي در نظر گرفته شده است و اخيرا هم طرحي ارائه شده است كه مادران مي‌توانند تا يك سالگي نوزادان خود، مرخصي همراه با حقوق بگيرند كه اميدواريم اين طرح تصويب شود. ‏زمان طلايي شيردهي

دكتر كوشانفر با بيان اين مطلب كه، بررسي‌هاي انجام شده نشان داده است كه 78 درصد مادران قبل از حاملگي و يا در 3 ماه اول آن براي شير دهي خود تصميم مي‌گيرند، مي‌افزايد: 3تا 5 روز بعد از تولد بهترين زمان براي شير دادن به نوزادان است و اين در حالي است كه در بيمارستان ها نحوه شير دادن به نوزادان وتغذيه مادران به هنگام شير دهي به آنان آموزش داده مي‌شود. مي افزايد: مادر در دوران شير دهي بايد تغذيه سالم و كافي داده باشد و از مواد پروتيني مانند گوشت،ماهي و همچنين ويتامين‌هاو مواد قندي استفاده كند. بر اســاس بررسي‌هاي انجام شده روغــن امگا 3 براي مادران چه در زمـــان حــاملگي و چــه در زمان شيـر‌دهــي براي رشد مغزي جنــين و نوزاد ضـــروري است، از ايــن رو به مادران توصيه مي‌شود از گوشــت ماهي و روغــن زيتون هــم مصرف كنند، زيرا 20 درصد رشــد مغزي نــوزادان كه مواد چــربي اسـت، از اين نوع تركيبات استفاده مي‌كند. ‏

پيامدهاي عدم تغذيه با شير مادر

دكتر كوشانفر ياد آوري مي‌كند: بررسي‌هاي انجام شده از سوي سازمان بهداشت جهاني نشان مي‌دهد عدم تغذيه با شير مادر، نوزاد را در معرض خطرات متعددي قرار مي‌دهد، به طوري كه ممكن است نوزادان به عفونت‌هاي تنفسي و عوارض طولاني اين بيماري‌ها مانند سرما خوردگي،آسم وآنفلونزا مبتلا شوند.

اين قبيل نوزادان همچنين در معرض ابتلا به عفونت‌هاي گوش،اگزما،حساسيت‌هاي پوستي، اسهال و استفراغ،سلياك، ديابت، لوسمي، مشكلات شناختي كودكان و مرگ‌هاي ناگهاني قرار دارند. ‏

وي با بيان اين مطلب مادراني كه به نوزادان خود شير مي‌دهند، كمتر در معرض بيماري‌هاي مانند ديابت نوع 2، سرطان تخمدان و سينه و بيماري‌هاي قلبي وعروقي قرار مي‌گيرند، مي‌گويد: شير خشك نه فقط نمي‌تواند جانشين مناسبي براي شير مادر باشد، بلكه باعث كاهش شير مادر و از ميان رفتن اعتماد به نفس او براي شير دادن مي‌شود و اين در حالي است كه فلور ميكروبي نوزادان را تغيير مي‌دهد و سبب افزايش بيماري‌هاي حاد و مزمن گوارشي در آنان مي‌شود و بنا براين تغذيه با شير مادر بايد در اولويت باشد.

اين متخصص بيماري‌هاي كودكان با اشاره به اين كه متاسفانه در حال حاضر اغلب مادران جوان كمتر تمايل دارند به نوزادان خود شير بدهند، مي‌افزايد: در سال‌هاي گذشته تبليغات خوبي در مورد تغذيه با شير مادر در سطح كشور انجام مي‌شد و مادران براي شير دادن تشويق مي‌شدند ودر نتيجه آمار شير دادن هم بالا رفته بود، اما متاسفانه در حال حاضر نبود تبليغات مناسب و گرفتاري مادران كارمند و عدم تمايل آنان به شيردهي باعث شده است آمارشير دادن پايين بيايد، حال آن كه با اتخاذ سياست‌هاي تشويقي مي‌توان دوباره آمار ياد شده را بالا برد.‏

مصرف مناسب شير خشك

دكتر كوشانفر در مورد مصرف شير خشك ياد آوري مي‌كند: شير مادر از نظر دارا بودن انواع ويتامين‌ها و ريزمغذي‌ها، براي نوزادان عالي است و بهترين تاثير مثبت را در رشد و نمو شيرخواران دارد، البته به شرط آن‌كه تغذيه مادر از مواد اوليه تازه و مناسب باشد. در شرايط عادي استفاده از غذاهاي كمكي بعد از 6 ماهگي است و اين ايده‌آل‌ترين شرايطي است كه براي يك شيرخوار وجود دارد. اما گاهي ممكن است اتفاقاتي بروز كند كه شير مادر خشك شود يا براي تغذيه نوزاد كافي نباشد؛ كه در اين حالت تغذيه با شيرخشك توصيه مي‌شود.

وي در مورد شير خشك‌هاي موجود در بازار هم ياد آوري مي‌كند: توليد شيرخشك، استانداردي دارد كه همه شركت‌ها موظفند آن را رعايت كنند و به همين دليل در اصل موادغذايي انواع شيرخشك تفاوتي با يكديگر ندارند، اما محصولاتي وارد بازار شده كه حاوي مواد پروبيوتيك يا امگا 3 است كه براي نوزادان بسيار مفيد است.

هرچند كه ممكن است نوزادان در پذيرش آن يكي را بر ديگري ترجيح دهند. با وجود اين وقتي نوزاد به شيرخشكي عادت مي‌كند، بهتر است همواره از همان براي او تهيه شود. البته بهتر است نه مادر و نه شيرخوار خيلي به مصرف شيرخشك عادت نكنند، چراكه پس از يك‌ سالگي مي‌توان از شير پاستوريزه براي تغذيه كودكان استفاده كرد كه به مراتب مفيدتر است.‏

دكتر كوشانفر با اشاره به اين مطلب كه شيرخشك براي بچه‌هايي كه وزن نمي‌گيرند توصيه مي‌شود و ميزان مصرف آن به سن و كمبود وزن آنان بستگي دارد، مي‌گويد: شير خشك در هر نوبت 60 تا 120 سي‌سي با توجه به شرايط شيرخوار توصيه مي‌شود و تعداد دفعات آن هم با توجه به تمايل و نياز نوزادان، مي‌تواند تا روزي 3 نوبت افزايش يابد.‏

عوامل نامساعد شير دهي ‏

دكتر ليلا سر حدي زاده ـ متخصص بيماري‌هاي كودكان در مورد شير دهي مادران به گزارشگر روزنامه اطلاعات مي‌گويد: سلامت مادر، عمده‌ترين عامل موفقيت در شيردادن است و اين در حالي است كه در كشورهاي در حال توسعه بيشتر زنان بر اثر زايمان و بارداري‌هاي متعدد و شيردهي، به سوء تغذيه،كم خوني و بيماري‌هاي عفوني مبتلا مي‌شوند.

‏وي با اشاره به اين مطلب كه الگوهاي تغذيه در كشورهاي در حال توسعه درست و اصولي نيست مي‌افزايد: متاسفانه بسياري از خانواده‌ها به تغذيه فرزندان پسر اهميت بيشتري مي‌دهند و نسبت به تغذيه دختران خود كه مادران فردا محسوب مي‌شوند، بي‌تفاوت هستند كه اين وضعيت غذايي نامطلوب حتي در دوران بارداري و شيردهي نيز ادامه مي‌يابد، در حالي كه تغذيه صحيح در دوران بارداري و شيردهي، براي تأمين سلامت و بهداشت كودكان اهميت زيادي دارد.‏

زيرا اگر تغذيه مادران باردار صحيح نباشد و يا مادران استراحت كافي نداشته باشند، سلامت مادر و نوزاد شيرخوار به طور جدي به مخاطره مي‌افتد. شيردادن مادر در حالي كه تغذيه‌اش كافي نباشد، منجر به تضعيف بيشتر مادر مي‌شود.‏

اين متخصص بيماري‌هاي كودكان يادآوري مي‌كند: ترس و نگراني دائمي، واكنش خروج شير مادر را متوقف مي‌كند و از اين رو در مواقعي كه تحمل استرس اجتناب ناپذير است، بايد راه حلي براي ادامه شيردهي پيدا كرد.‏

وي با بيان اين مطلب كه اضطراب و نگراني ناشي از فشار كارهاي سخت و خستگي، به طور مستقيم شيردهي مادر را مختل مي‌كند، مي‌افزايد: عدم امنيت روحي مادر به دليل مشكلات خانوادگي و اجتماعي، شير مادر را كم مي‌كند، در حالي كه امنيت و آسايش رواني و جسمي باعث اعتماد به نفس مادر مي‌شود و به طور چشمگيري علاقه مادر به شيردادن را افزايش مي‌دهد.‏

اين متخصص بيماري‌هاي كودكان ياد آوري مي‌كند: تحقيقات انجام شده نشان مي‌دهد كه رابطه مستقيمي بين سيگار كشيدن و زود از شير گرفتن شيرخواران وجود دارد، زيرا ميزان هورموني كه در بدن سبب توليد شير مي‌شود (پرولاكتين) در زناني كه سيگار مي‌كشند، پايين‌تر است و در نتيجه سبب كاهش توليد و ذخيره شير مي‌شود. بر اثر سيگار كشيدن ماده‌اي به نام آدرنالين در بدن مادر آزاد مي‌شود كه واكنش خروج شير را تحت تأثير قرار مي‌دهد و هم چنين نيكوتين در شير ترشح مي‌شود.

دكتر سرحدي زاده مي‌افزايد: در بيمارستان‌ها، نوزاد را بلافاصله بعد از تولد از مادر جدا مي‌كنند كه اين قطع ارتباط عاطفي مادر و نوزاد هر چند موقت است، اما مي‌تواند باعث كاهش شير مادر شود. امروزه در برخي از كشورهاي پيشرفته در زايشگاه‌ها بي‌درنگ نوزاد را روي سينه مادر مي‌گذارند و معمولا نوزاد در كنار مادرش بستري مي‌شود و از شير او تغذيه كند.‏

*منبع: روزنامه اطلاعات

**گروه اطلاع رساني**2059**9131