شيراز،خاستگاه نقش هاي دلفريب گل و مرغ و ترنج

استاد عباس نقاش نگارگر چيره دست و آفرينشگر طرح هاي هنري گل و مرغ و ترنج در شيراز عمر خود را بر سر رونق و شكل گيري اين هنر گذاشته است و طرح هاي دلفريب و چشم نواز او اكنون زينت بخش مساجد و بقاع شيراز و ديگر شهرهاي فارس است .

او در گفت و گو با خبرنگار ايرنا ، به كم و كيف موضوع پرداخت و سفره دل را گشود و راه هاي برون رفت اين رشته نگارگري از انزوا را بيان كرد.

استاد عباس نقاش ، نگار گر و آفرينشگر طرح هاي گل و مرغ آينده اين هنر را اينطور توصيف كرد كه متاسفانه علي رغم درخواست هاي فراوان ما براي احياي اين هنر كه رو به فراموشي است ، هنوز از سوي مسوولان توجه چنداني براي اعتلاي اين هنر نشده ، فقط در حد ساخت فيلم هاي مستند هنري اقداماتي در سالهاي گذشته انجام شده از اين رو آينده اين هنر را در ابهام مي بينم، هنر نگارگري گل و مرغ در شيراز مظلومانه به فراموشي مي رود .

نگاه مسوولان به هنر گل و مرغ اگر توام با حمايت و ترويج و تعالي باشد مي تواند اين هنر را به روز رساند ، دستگاه هاي دولتي ، ميراث فرهنگي و صنايع دستي و اوقاف حمايت كنند تا هنر نگار گري گل و مرغ احيا شود ، مسلما اين هنر مي تواند در مرمت اماكن زيارتي مساجد و مكانهاي تاريخي و هتل ها كاربرد داشته باشد.

آثار استاد عباس نقاش و كارهاي شاخص اين استاد هنر مند شامل ترنج سازي كه مختص شيراز است در بسياري از مساجد و بقاع متبرك اكنون ديده مي شود .

*** نمود هاي از طرح هاي گل و مرغ در شيراز و ديگر مناطق

شيوه هاي ديگر نقاشي سنتي از قبيل گل و مرغ ، پرتره و مناظر آميخته با فرهنگ ايراني و اسلامي اثر استاد را مي توان در مرمت هاي حسينيه قوام ، امامزاده حسين (ع) ، باغ ارم ، باغ عفيف آباد،باغ نارنجستان قوام ومسجد رمضان خان، مسجد هجرت و در بعضي از خانه هاي مسكوني شيراز يافت.

استاد عباس نقاش در باره اينكه آيا هنر نگارگري دراستان هاي ديگر و يا خارج از كشور نيز عرضه شده بيان داشت: نگارگري و طرح هاي ترنج و گل و مرغ در اصفهان، تهران، قم و در مناطقي از آلمان و امارات عرضه شده است .

*** ويژگي نقاشي گل و مرغ

ازنظر تاريخي تركيب گياهان و پرندگان از زمان هاي دور در تابلوهاي نقاشي عينيت داشته است ، گل‌ها و گياهان با بافت حلقه‌اي و پر خم و پيچ خود مي‌توانند طرح‌هاي هندسي را بپذيرند اما پرندگان با نرمي اندام‌هايشان به طرح‌هاي غيرهندسي نياز دارند ، آثار گل و مرغ از دوران سلجوقي، صفوي و قاجار وجود داشته است كه تفاوت‌هايي با هم دارند اما روند تغييرات آنها در طول زمان كند بوده است.

در اواخر دوران صفويه پرندگان با دقت زيادتري كشيده مي‌شدند و پس از آن تغيير شگرفي در اين هنر ديده نمي‌شود. البته در شيوه اجرا تفاوت‌هايي وجود دارد .

براي مثال در مكتب شيراز گلبرگ‌ها پُرتر هستند و در روش‌هاي ديگري كاملا نازك و اندك هستند ، نقاشي گل و مرغ اصطلاحي براي توصيف يك گونه از نقاشي قديم ايراني است كه داراي موضوع گل، برگ، پرندگاني چون بلبل، و گاه پروانه بوده است .

نقاشان غالباً در بازنمايي موضوع از طبيعت مايه مي گرفتند آنها به صورت نقاشي مستقل و يا در ارتباط با برخي هنرهاي كاربردي چون قلمدان نگاري از زاويه هاي پرواز پرندگان بهره مي جستند .

نقاشي گل و مرغ در نقاشي هاي چيني ريشه دارد ، محمد زمان و سپس شفيع عباسي نخستين نمونه هاي اين گونه نقاشي را در ايران آفريدند.

شمار زيادي از هنرمندان سده هاي دوازدهم و سيزدهم هجري به نگارگري گل و مرغ روي آوردند. آثار لطفعلي شيرازي در اين زمينه ، به خصوص از لحاظ اسلوب كار بسيار ممتاز است .

*** مرغان بهشتي در نقاشي گل و مرغ

از هزاره هاي پيش از ميلاد، استفاده از نقوش پرندگان و گل ها بر روي آثاري چون سفالينه ها و ديوار نگاره ها رايج بوده و در سير تحول خود در دوره اسلامي، نقوش ظرافت و كمال يافته تا گل ومرغ به عنوان طرحي اصيل در هنر جايگاه خود را يافته است .

با توجه به اين سابقه كهن در فرهنگ و هنرهاي ملي اين سبك و شيوه در تمام رشته هاي هنرهاي سنتي به كار گرفته شد گل و مرغ در سنت هنري نقش پردازي ايراني، از شاخه هاي هنر نگارگري به شمار مي رود.

مجموعه اي از هنرهايي چون مينياتور، تذهيب، گرفت و گير (تشعير) ، گل و مرغ، گل و بوته شيوه هاي برآمدن و باليدن آن به گونه اي بنيادي با هنرهاي ديگري چون خوشنويسي و كتاب آرايي در پيوند بوده است.

در حقيقت اين هنرها زمينه هاي جلوه گري و پويايي نگارگري را در همه شاخه هاي آن فراهم ساخته اند.

***نقاشي پشت شيشه و نوع رنگها در طرح هاي نگارگري گل و مرغ

استاد عباس نقاش در باره نوع رنگهاي بكار رفته در اين هنر بيان داشت : به نظر مي رسد رنگهاي گل و مرغ به صورتي كه امروزه مي شناسيم با تمام ريزه كاريها و تفاوت از سبك قديم نقاشي ايران با رنگهاي تخت و سطوح، بدون حجم از زمان گرايش نقاشان ايراني به شيوه طبيعت پردازي به وجود آمده است.

زمان پيدايش نقاشي گل و مرغ پشت شيشه در اروپا به سده هاي سوم و چهارم قبل از ميلاد بر مي گردد، اما دوره دقيق ورود اين هنر به ايران مشخص نيست ، هر چند عده اي از صاحبنظران پيدايش هنر نقاشي پشت شيشه در ايران را به اواخر دوران صفويه مربوط مي دانند، ولي بايد گفت كه اين هنر در دوران زنديه رونق يافته است.

پس از سپري شدن قرنهاي متمادي از تولد اين هنر اينك بايد براي يافتن تك قاب هايي از اين نقاشي، شهر به شهر و كوچه به كوچه رد پاي درويشان را گرفت و به معدود سقاخانه هاي بي آب و يا طاقچه هاي خانه هاي قديمي سر كشيد كه در سراشيبي محلات كهن روي تيرهاي چوبي هنوز استوار ايستاده اند.مكانهايي كه اعتبار و ارزش اين هنر اصيل را همچون ديگر آداب و رسوم، فرهنگ و بطور كلي تصويري از زندگي نسلهايي كه صدها سال قبل از ما مي زيسته اند را چون امانت داري قابل اطمينان نگهداشته اند.

اينها آثاري از هنرمندان سرشار از ايمان و اعتقاد هستند كه در تنهايي و در زير بار سنگين تنگدستي با دستان و سرپنجه هاي خلاق خويش تصاويري از واقعيت تاريخي برگرفته از باورها و اعتقادات مذهبي خويش را بر شيشه مي نگاشتند.

هنري كه شيشه نگار عاشقي چون شادروان سيد كاظم شيرازي را بر آن وادار كرد تا براي خلق رنگ سرخ خون پاك آزادگان دشت كربلا در نقاشي، خون سر انگشتان خسته خويش را به كار گيرد.

هنرمند نامداري به نام شادروان آقا صادق هم در شيراز مبتكر طرح گل و مرغ در نقاشي پشت شيشه بوده است.

در تهيه نقاشي پشت شيشه كه از جمله ميراثهاي فرهنگي و هنري اين سرزمين بشمار مي آيد از موادي مانند رنگ، نخ ابريشم، آيينه، شيشه و كاغذهاي رنگي براق استفاده مي شده است.

*** حمايت از طرح هاي گل و مرغ و نگارگران

استاد عباس نقاش بر لزوم حمايت بيشتر از نگارگران تاكيد كرد و بيان داشت : ميراث فرهنگي و نهادهاي فرهنگي دراين زمينه بايد بيشتر حمايت كنند ، حمايت هاي انجام شده در حد قدرداني و تجليل از هنرمندان بنام رشته هاي هنري بوده است ولي براي بقاء آثارآنان هنوز اقدام چشمگيري انجام نشده است .

ميراث فرهنگي و مسوولان استان فارس ، هنرمندان در رشته هاي مختلف را فراخوان نمايند و براي آنان شناسنامه هنري تهيه كنند از وجود آنها بهره گيرند ، قبل از آنكه دير شود.

استاد حاج عباس نقاش استادكار نقاشي ديواري ترنج ساز و نگار گر گل و مرغ در سال 1306 در شيراز متولد شد او داراي هفت فرزند است كه برخي از فرزندان استاد نيز اكنون دراين رشته هنري داراي تجارب كاري هستند .

6113 / 1876