برنامه ریاضت ملی تنها راه نجات ایران از بحران آب است

بحران مدت ها است پشت دروازه ی شهرهای مختلف ایستاده است. از جنوب تا شمال، شرق تا غرب، همه ی شهرهای ایران كمابیش طعم تلخ كم آبی را می چشند و هر لحظه بر عمق این بحران افزوده می شود. چشمه های جوشان، دریاچه ها و رودهای خروشانِ سرزمینمان یك به یك می خشكد و زمین های ترك خورده و قایق های به گِل نشسته، تصویرهای دردناكی است كه از آن باقی می ماند. پرسشی كه اكنون ذهن بسیاری از دوستداران طبیعت و محیط زیست ایران را مشغول كرده این است كه این بحران تا كجا ادامه خواهد یافت و در صورتی كه برای مهار آن چاره اندیشی نشود، ایران در آینده چه سرنوشتی پیدا خواهد كرد؟

كرمی، اقلیم شناس فعال در دانشگاه نروژی برگن در گفت وگویی مفصل با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، بحران آب را بسیار جدی خواند. به گفته ی این فعال محیط زیست، بحران آب در صورت مهار نشدن، قادر است در آینده توان اكولوژیك كشور را نابود كند.

به گفته ی كرمی، برای كنترل این بحران، دولت باید یك برنامه ی ریاضت ملی تدوین كند و صادقانه از مردم بخواهد در راه اجرایی كردن آن همكاری های لازم را داشته باشند.

او همچنین با تاكید بر اینكه الگوهای نادرست كشاورزی تاثیر بزرگی بر هدررفت آب دارد و اصلاح این الگوها نیازمند هزینه یی بسیار بالا است، توافق هسته یی و آزادیِ دارایی های مسدود شده ی ایران و همچنین توسعه ی اقتصادیِ حاصل از جذب سرمایه گذاری خارجی را یكی از راه های تاثیرگذار در مهار خشكسالی عنوان كرد.

در ادامه مشروح گفت وگوی كرمی با ایرنا آمده است:



***ایرنا: در حال حاضر شرایط آبی كشور به مرحله یی رسیده كه دیگر امكان انكار بحران وجود ندارد اما در تحلیل عمق بحران اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد. عده یی آن را خارج از كنترل و پیامدهای آن را گریزناپذیر می دانند و عده یی هم به اتفاق های آینده خوشبین هستند. شما این بحران را در چه شرایطی ارزیابی می كنید؟

** كرمی: متاسفانه ماجرا بسیار پیچیده و دشوار شده است. مشكل عمومی این است كه بحران آب به پشت دروازه ی شهرها رسیده ولی چون هنوز داخل شهر نشده اراده ی جدی برای مهار آن وجود ندارد. مشكل كوچكتر این است كه به زودی با خیل مهاجران زیست محیطی ناشی از بحران خشكسالی و بی آبی روبرو می شویم و مشكل بزرگتر بلعیده شدن توان اكولوژیك سرزمین ما از سوی این بحران است؛ آنچه كه تا حد زیادی رخ داده ولی تاكنون واكنش مناسبی برنیانگیخته است.



***ایرنا: این اظهار نظر كه ایران در آینده یی نه چندان دور به سومالی یی دیگر تبدیل خواهد شد چقدر حقیقی و كارشناسانه است؟

** كرمی: این یك پیش بینی دقیق است. هم اكنون هزاران روستا در ایران با تانكر آبرسانی می شود. وقتی آبِ خوردنشان با تانكر می آید به این معنی است كه معیشت آن ها یعنی كشاورزی و دامداری اگر هم تاكنون متوقف نشده به زودی متوقف خواهد شد. اگر نفت نبود این روستاها چه سرنوشتی متفاوت با سومالی و سودان داشتند و نفت تا كجا می تواند جلوی سومالیزه شدن آنها را بگیرد؟



*** ایرنا: چرا این كابوس كه شما و بسیاری از كارشناسان هر روز از سنگینی سایه ی آن بر ایران می گویید و می نویسید هنوز از سوی مدیرانِ ما جدی گرفته نمی شود و در نتیجه، آن ها با وجود آگاهی از عمق فاجعه، به دنبال اظهارنظرهای خوشبینانه در خصوص این بحران هستند؟ آیا دولت از سیاست صداقت در خصوص بحران آب وحشت دارد؟

** كرمی: درباره ی عمقِ این بحران در منطقه ی منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) هزاران مقاله ی مستندِ علمی منتشر شده كه اغلب آن ها به راحتی در اینترنت در دسترس است. من یك جا دیدم كه معاون سازمان هواشناسی به طور كلی منكر وقوع خشكسالی در ایران شده است یعنی آدمی كه روزی چند ساعت از این راه زندگی می كند یك بار نیم ساعت به خودش زحمت نداده مستندات علمی مرتبط را در گوگل جست وجو كند.



*** ایرنا: در حالی كه مسوولان از خطر بزرگی كه آینده ی سرزمینمان را تهدید می كند با مردم سخن نمی گویند چطور می توان از آنان انتظار داشت صرفه جویی كنند و حتی بحران را جدی بگیرند ؟ عاقبتِ این سیاست پنهانكاری را چطور پیش بینی می كنید؟

**كرمی: باید قبول كنیم توپ در زمین مردم نیست. آب شرب بین 2 تا چهار درصد كل مصرف آب در ایران را در بر می گیرد كه حدود 30 درصد از این مقدار نیز تحت تاثیر پوسیدگی سیستم آبرسانی شهری هدر می رود. در بهترین شرایط و با صرفه جویانه ترین رفتار، همیاری شهروندان حداكثر می تواند یك درصد در بحران آب ایران موثر باشد. البته آب شرب محصولی گران و كمیاب است و باید شهروندان تشویق به صرفه جویی در مصرف آن شوند ولی بحران آب در طبیعت و در كشتزارها رخ می دهد نه در شهرها.



*** ایرنا: پس شما به طبقه بندی كنونی كه از مصرف آب در كشور ارایه می شود و می گوید سهم اندكی متوجه مصرف خانگی و صنعت و سهم قابل توجهی متوجه كشاورزی است، اعتقاد دارید؟

** كرمی: بله به یقین این طبقه بندی درست است و بیش از 90 درصد مصرف آب در ایران در حوزه ی كشاورزی صورت می گیرد.



*** ایرنا: سیاست های نسنجیده ی توسعه ی كشاورزی و خودكفایی در این عرصه در بحران كنونی بی تاثیر نبوده است. آیا به راستی می توان در شرایط فعلی كه كشور از نظر سیاسی نیازمند آرامش و ثبات است انتظار تغییر الگوهای چند ده ساله را داشت و همزمان پذیرای پیامدهای آن بود؟ شما چنین توان مدیریتی را در دولت و چنین حمایت و همكاری یی را در مردم سراغ دارید؟

** كرمی: این سوال باید 20 سال پیش پرسیده می شد یعنی در شرایط نرمال اقلیمی اما ما در فضای پست نرمال خشكیدگی به سر می بریم و تغییر كلی الگوی مدیریت آب در ایران یك انتخاب نیست بلكه یك اجبار دشوار و بسیار پر هزینه است.



*** ایرنا: بسیاری در این شرایط پیاپی از لزوم فرهنگ سازی و آموزش در این حوزه صحبت می كنند ولی به نظر می رسد در شرایط فعلی ما بیشتر به یك اقدام فوری برای مهار بحران نیازمند هستیم. به راستی باید در شرایط كنونی برای حفظ آینده ی این سرزمین از قحطی و خشكسالی چه كرد؟

** كرمی: فرهنگ، سرویس بهداشتی بین راهی نیست كه به خواست ما و به صورت خلق الساعه ساخته شود. این صحبت ها را برخی برای پنهان ساختن اصل ماجرا مطرح می كنند. مردم در كجای این بازی هستند؟ مگر مردم سدها را مكانیابی می كنند و می سازند؟ مگر مردم قرار است شبكه ی پوسیده ی آبرسانی شهری را نوسازی كنند؟ مگر مردم قرار است الگوی توسعه ی ایران را از نو و بر مبنای اقتضاهای عصر پست نرمال اقلیمی طراحی كنند؟



***ایرنا: دولت طی سال های گذشته در مدیریتِ منابع آبی موفق عمل نكرده است. با وجود این، مدیریت منابع آبی باز هم باید به دست دولت انجام شود. نظر شما چیست؟ فكر می كنید واگذاری بخش قابل توجهی از مدیریت آب به مردم به عنوان صاحبان اصلی آن، مثل نمونه های كوچك موفقی كه در برخی نقطه های كشور شاهد بودیم در بُعد كلان هم جواب خواهد داد؟

**كرمی: حكمرانی آب در ایران هم اكنون در اختیار دولت است و از این رو احتیاج به دخالت بیشتر دولت احساس می شود. منابع باقی مانده تكافوی مصرف را نمی كند و این نگرانی وجود دارد كه تنازع بقا به جنگ نواحی در ایران منجر شود.



*** ایرنا: مدتی پیش اظهارنظری از شما خواندم كه رفع تحریم ها و در نتیجه آزادیِ دارایی های مسدود شده ی كشور را رخدادی كمك رسان به دولت در كاستن از عمق بحران آب عنوان كرده بودید. ممكن است بیشتر در این باره توضیح دهید؟

** كرمی: دولت برای جیره بندی منابع باقی مانده ی آب چاره یی جز تعطیلی بخش قابل توجهی از كشاورزی ایران ندارد كه فقط با ایجاد فرصت های معیشتی تازه میسر است و این قابل انجام نیست مگر با برخورداری از منابع مالی كافی و البته جذب سرمایه گذاری خارجی. از این جهت رفع تحریم ها می تواند برای مهار خشكسالی نقش راهبردی و حیاتی داشته باشد.



*** ایرنا: كارشناسان و حتی مدیران دولتی بارها از لزوم آغاز برنامه یی ریاضتی در راستای حفظ منابع آبیِ محدود باقی مانده سخن گفته اند. این برنامه چگونه و از چه حوزه یی باید آغاز شود؟

** كرمی: باید مصرف آب در ایران به یك سوم میزان كنونی كاهش یابد. حد مطلوب البته یك ششم است. این میزان كاهش، یعنی یك برنامه ی سختگیرانه ی ریاضت ملی. این برنامه باید از توقف مصرف آب های زیرزمینی آغاز شود كه به معنی تعطیلیِ صدها هزار چاه كشاورزی در مناطق مختلف ایران و از دست رفتن صدها هزار شغل است. مشقت های این تغییر باید در قالب یك برنامه ی ریاضت ملی بین همه ی مردم سرشكن شود.



*** ایرنا: بسیاری جنگ آینده ی خاورمیانه را جنگ آب پیش بینی می كنند. ما حتی شاهد هستیم كه هم اكنون نزاع های آبی نه تنها در منطقه بلكه در قسمت هایی از كشور خودمان نیز آغاز شده است. دولت برای كنترل این چالش ها در سطح داخلی چه می تواند بكند؟

**كرمی: ما چاره یی جز تن دادن به برنامه ی ریاضت ملی نداریم و همچنان كه گفتم این برنامه زیان های خشكسالی و كمبود آب را بین همه مردم سرشكن می كند. نباید اینطور باشد كه به فرض كشاورز بختیاری بگوید نفت را از زیر پای من می برند و آب را هم از جلوی چشم من انتقال می دهند و من گرسنه و تشنه اینجا تنها مانده ام. باز هم تاكید می كنم، هزینه های خشكسالی باید بین همه سرشكن شود وگرنه در ایران نزاع نواحی رخ خواهد داد.



***ایرنا: برخی می گویند سیاست هایی نظیر برچیدن سدهایی كه احداث آن ها نادرست بوده در شرایط فعلی دردی از بیماری آب دوا نمی كند و باید به فكر چاره های اساسی تر بود. آیا نباید در خصوص سدهایی نظیر گتوند و ... فكری كرد و جلوی مصرف و به نوعی هدررفت بیشتر آب از این طریق را گرفت؟

** كرمی: سد گتوند داستانش جدا از بقیه ی سدها است. این سد مكانیابی غلطی داشته و برخی كارشناسان می گویند برای نجات جلگه ی خوزستان چاره یی جز برچیدن سریع این سد نیست. برای نجات پهنه های بزرگی از طبیعت ایران به حتم باید بسیاری از سدهای موجود برچیده شود وگرنه نباید تعجب كنیم كه چرا دشت های بارور پیشین و دریاچه ها و رودخانه های بزرگ، یك به یك می خشكد.



***ایرنا: طی ماه های اخیر بارها شاهد پدیده هایی نظیر گرد و غبار و حتی سیاه شدن آسمان در شهرهایی نظیر تهران بودیم كه در گذشته هرگز مشابه آن دیده نشده بود. این دگرگونی های اقلیمی تا چه حد جدی و تا چه میزان وابسته به بحران آبی است؟

**كرمی: افزایش گرد وخاك و غبار محلی یكی از نتایج خشكیدگی دشت ها است. فقط یكی از نتایج آن در مناطق خشكی مثل ایران، ایجاد زیست بومی بسیار شكننده است. خاك به راحتی در معرض فرسایش قرار می گیرد و با از دست رفتن خاك، دومینووار دیگر مراحل قهقرا و مرگ سرزمین آغاز می شود.



***ایرنا: با وجود عمق بحران ما شاهد هستیم كه آگاهی های عمومی در این خصوص بسیار پایین است و بسیاری از مردم هیچ اطلاعی از واژه هایی نظیر مرگ دشت ها، بیلان آب پایین، فرونشست قنات ها و ... تاثیری كه این پدیده ها بر بحران می گذارد ندارند. چقدر افزایش این آگاهی ها در شناساندن بحران و چاره اندیشی در خصوص آن موثر خواهد بود؟

** كرمی: به یقین تن دادن به یك برنامه ی ریاضت ملی نیازمند آگاهی و مشاركت اجتماعی است. در این باره نقش سرمایه ی اجتماعی، به ویژه در قشر مرجع جامعه بسیار مهم است. كسانی مثل هنرمندان و روزنامه نگاران می توانند مردم را مجاب به همكاری با دولت كنند. مشكل این است كه بسیاری از این قشر یا خود متوجه وخامت بحران آب نیستند یا اینكه تمایلی برای همكاری ندارند.



*** ایرنا: چطور باید جدی بودن بحران را به مردم و مسوولان القا كرد به گونه یی كه وحشت و شتابزدگی جامعه را فرا نگیرد و مردم آمادگی همراهی و همكاری در مبارزه با بحران را داشته باشند؟

** كرمی: همانطور كه گفتم نقش قشر مرجع در این باره بسیار مهم است. مردم تا این حرف ها را از معتمدان خود نشنوند باور نمی كنند و معتمدان مردم هم تنها مجریان حراف تلویزیونی نیستند.



*** ایرنا: به نظر شما جای آب در قانون گذاری ما چقدر خالی است؟ آیا ورود نمایندگانی به مجلس با عنوان نمایندگان آب، جنگل و ... می تواند راهگشای تغییر روند های كنونی مدیریتی در خصوص این منابع شود؟

**كرمی: تصور نمی كنم چنین چیزی رخ دهد. در فضای سیاسی كنونی و با توجه به اینكه فضای انتخابات مجلس هم بیشتر ناحیه گرا است بعید می دانم جریانی با هدف مهار بحران آب شانس چندانی برای موفقیت در انتخابات داشته باشد مضاف بر آنكه مشكل ما كمبود قانون نیست. مگر قانون نمی گوید نباید در حریم رودخانه ساخت و ساز انجام شود؟ پس این همه ساخت و ساز به چه صورت انجام شده است؟ مشكل ترس از پذیرفتن آغاز یك دوره ی دشوار تاریخی در ایران است؛ دوره ی پست نرمال اقلیمی كه حاصل آن سرزمینی خشك تر، كم برگ و بارتر و كم حاصل تر است. این در حالی است كه باید همه به اقتضاهای دشوار این دوره ی جدید تن در دهیم.

*گفت و گو از:عطیه میرقراچولو (گروه پژوهش و تحلیل خبری)

پژوهشم442** **9279**2054