تك فرزندی و پیامدهای آن در پیوست های اجتماعی و اقتصادی جامعه

سیاست كنترل موالید در شرایطی در كشور اجرا شد كه برخی مسایل اقتصادی نیز به حواشی آن دامن زده و كاهش ازدواج، تاخیر در سن فرزند آوری و فرزند كمتر از جمله آن است.
كارشناسان و دست اندركاران امور اجتماعی و اقتصادی بر این باورند كه هرم جمعیتی جوان كشور امروز دچار فراز و فرودهایی در شكل دادن هسته خانواده و روند منطقی فرزند آوری است كه نتیجه آن در سال های آتی با كاهش جمعیت مولد جامعه به عنوان سرمایه اجتماعی خود را نشان خواهد داد.
آنان معتقدند: مقام معظم رهبری به درستی با تشخیص گزینش الگوی ناصحیح فرزند كمتر زندگی بهتر، برای تصمیم سازان و مسوولان جامعه تكلیف كرده اند كه راهبردهای خانواده بانشاط و سالم با فرزندان بیشتر را در لایه های اجتماعی نهادینه كنند تا توازن جمعیتی و محورهای توسعه پایدار در آینده كشور دچار مشكل نشود.
آنچه مسلم است خانواده به عنوان كوچكترین و مهمترین ركن پویای اجتماعی دارای كارویژه های متعددی است كه یكی از تكالیف مهم آن تداوم بقا و ایجاد و تربیت نسلی با برنامه، پویا و اثرگذار است.
زادآوری آگاهانه با رعایت مولفه های سلامت مادر و كودك در شرایط كنونی جامعه مصداق همدلی و همزبانی در یكی از نیازهای پایه جامعه و پاسخگویی به توازن جمعیتی است كه مشاركت هدفمند و منطقی مردم را می طلبد.
شماری از خانوارهای ایرانی به خاطر پیروی از فرهنگ غرب كه داشتن فرزند كمتر را محور برخورداری از زندگی بهتر قلمداد می كند، فرزندان خود را از موهبت داشتن عمو، عمه، دایی و خاله محروم كرده اند و این خلاء های عاطفی، كمرنگ شدن حلقه های ارتباط فامیلی و پناهجویی به عرصه مجازی و یا تنهایی را به نسل جوان تحمیل كرده است.
نسل های آینده برای دریافت معانی ارتباطات فامیلی كه در متن خانواده های باز و قدیمی جریان داشت با مشكلاتی مواجه خواهند بود و دامنه تربیتی و تجارب موثری كه به عنوان سرمایه و تجربه از این حیطه به كودكان منتقل می شد را نخواهند داشت.
خلاء عاطفی در نقش های فامیلی امروز در خانواده های تك فرزند با حضور در كلاس های مختلف آموزشی و صرف هزینه های سنگین، فرصت سوزی بدون نظارت والدین در فضاهای مجازی، وقت گذرانی با تلویزیون پر می شود كه این سبك زندگی اگرچه با محتوای زیاد اطلاعات همراه است اما تربیت چندگانه با عاطفه سطحی را در پی خواهد داشت.
بسیاری از صاحب نظران مسایل اجتماعی، پرخاشگری، انزواطلبی، حبس و سركوب احساسات واقعی، افراط و تفریط در رفتار، كم تحملی، آسیب پذیری و نیز گرایش اعتیاد به تبلت و بازی های رایانه ای كودكان و نوجوانان را از جمله آثار زیان بار توجه بیش از اندازه والدین نسبت به فرزندان خود در سال های اخیر و نبود پیوست های عاطفی متنوع برای او می دانند.
به اعتقاد آنان، افزایش سن ازدواج، بالارفتن سن باروری و خطر بروز معلولیت، نبود اشتغال پایدار، درآمد ناكافی خانواده ها، كاركردن مرد و زن در خارج منزل برای كسب درآمد بیشتر و نیز فاصله زیاد سنی والدین با كودك در صورت زادآوری، از تبعاتی است كه خانواده های ایرانی با آن دست به گریبان است و اثرات آن با كاهش جمعیت در سال های آینده مشكل آفرین خواهد بود.
نماینده ولی فقیه در استان مركزی گفت: یكی از مباحث مهم بحث زاد و ولد است كه مقام معظم رهبری نیز تاكید ویژه‎ای بر روی آن داشته‌اند ولی در استان مركزی بحث زاد و ولد منفی و حدود نه دهم درصد و به زیر یك درصد رسیده كه باید افزایش یابد.
آیت الله قربانعلی دری نجف آبادی افزود: ایجاد بستر و زمینه های ازدواج آسان و به هنگام، امری ضروری است كه باید تلاش اصولی از سوی تصمیم سازان و نخبگان فكری و اجتماعی برای تحقق آن صورت پذیرد.
امام جمعه اراك اضافه كرد: یكی از معضلات اجتماعی كشور كاهش جمعیت موالید در سال های آتی است كه ریشه اصلی آن در افزایش سن ازدواج و ممانعت زوج های بارور از فرزند آوری است و متولیان عرصه فرهنگ و امور اجتماعی باید آسیب ها و مشكلات ناشی از كاهش جمعیت را به درستی تشریح كنند.
وی اظهار كرد: خانواده كارویژه های مهمی را در جامعه دارد و حفظ و ارتقای جایگاه آن موضوعی است كه نیاز به تدبیر و برنامه های كارآمد دارد.
آیت الله دری نجف آبادی افزود: سبك زندگی ایرانی - اسلامی یكی از مطالبات مهم رهبر معظم انقلاب است كه زنان در این رابطه به عنوان پیشتازان فرهنگی و نهادینه كردن رفتارهای سازنده بایستی نقش آفرینی می كند.
كارشناس پیشگیری از آسیب های اجتماعی نیز اظهار كرد: پدر و مادری كه یك فرزند دارند با بزرگ شدن و جدایی او از خانواده با تنهایی و افسردگی دوران كهنسالی مواجه می شوند ضمن آنكه خود فرزند نیر پشتوانه حمایتی و مشورتی موثر در حلقه خواهران و برادران را به عنوان یك سرمایه خانوادگی ندارد.
میلاد مشایخی افزود: این درحالی است كه در سال های گذشته فاصله سنی فرزندان كم بود و با ازدواج آخرین فرزند، نوه اولین فرزند وارد خانه می شد و در این شیوه زندگی آسیبی به عنوان مشكلات روحی و عاطفی وجود نداشت.
وی اظهار كرد: به سبب اینكه در جوامع شرقی خانواده در روابط اجتماعی تاثیرگذار و مهم است با خارج شدن فرزند از چتر زندگی، والدین به سرعت دچار تنش روحی می شوند.
مشایخی گفت: در خانواده های تك فرزند خانواده پاسخگو نیاز عاطفی فرزند نیست و مجبور می شود به فضاهای مجازی پناه ببرد و این شبكه ها به شكل كاذب توانسته جای خالی مسایل عاطفی تك فرزندان را پر كند و این بستری سراب گونه و نامطمئن نسبت به حلقه خویشان است.
وی ادامه داد: امروزه والدین تك فرزند به علت ترس از آسیب های اجتماعی، كمتر اجازه می دهند كه فرزندشان در بیرون خانه و به ویژه كوچه و محله با همسالان ارتباط برقرار كند و در مقابل فرزندان مجبور هستند تا به فناوری روز پناه ببرند.
مشایخی گفت: سبك تربیتی جدید در خانواده ها، تك فرزندان منزوی را به كانون های بیرون خانه سوق می دهد و با وجود حضور والدین در خانه، این مامن به مكانی سوت و كور تبدیل شده است.
این روانشناس اظهار كرد: كودك در خانواده تك فرزند از داشتن ارتباطات اجتماعی و آزمون و خطا در بین بچه های فامیل و خواهر و برادر خود محروم است و كسب مهارت و ایده پردازی جمعی كه لازمه زندگی موفق است راكمتر در اختیار دارد.
وی اظهار كرد: بخش بزرگی از مهارت ورزی در حوزه توانایی ارتباط گیری اجتماعی و مقاومت در برابر مشكلات در حوزه خانواده و حلقه اعضای فامیل كسب می شود و تك فرزندها عمدتا در این خصوص شكننده و ضعیف هستند.
كارشناس پیشگیری از آسیب های اجتماعی افزود: فرزندان در كنار همسالان سایر بستگان و دوستان رشد مهارتی پیدا می كنند كه در فضای مجازی هرگز قابل دسترسی نیست.
وی اظهار كرد: بهترین خاطره بزرگترها، هم بازی شدن با دختر عمو و پسر دایی در خانه حیاط دار پدر و مادر بزرگ است و این فضای مفرح برای تك فرزندان كه دست پروده زندگی آپارتمان نشینی هستند، وجود ندارد و در آینده با نسلی مواجه خواهیم شد كه می توان به آن ها جزیره های تنها اطلاق كرد و روابط خانوادگی عمودی و افقی را به خوبی درك نمی كنند.
وی گفت: تك فرزندان پناهگاه عاطفی محكمی ندارند تا تنش های روحی خود را آرام كنند و از هم اینك پیامدهای كاهش جمعیتی در سطوح اقتصادی و تامین نیروی انسانی مولد نیز احساس می شود.
وی گفت: بر اساس دیدگاه روان شناسان، رشد روانی و اجتماعی فرزندان باید همزمان شكل بگیرد و خانواده های تك فرزند با تكیه بر شاخص های رشد مادی شامل خوراك و پوشاك عمدتا از روند رشد اجتماعی غافل می شوند در حالیكه انسان مورد نظر در توسعه پایدار و متوازن؛ این دو بخش را می طلبد.
وی ادامه داد: یكی از مصادیق رشد اجتماعی كودكان ارتباط فیزیكی موثر و هدفمند با گروه همسالان در قالب بازی و ارتباطات درون گروهی و برون گروهی است و این مهم با رشد پدیده تك فرزندی در دایره خویشان محدود شده است.
مشایخی گفت: والدین در خانواده های تك فرزند بر این مصداق تكیه دارند كه یك گل بپرور اما شاداب اما غافل از آن هستند كه این گل اگر شاخص های جانبی در استحكام شخصیت و تربیت چندبعدی را نداشته باشد نمی تواند از پس نقش ها و مسایل كلیدی كه در بزرگسالی نیاز دارد، برآید.
این روانشناس گفت: بسیاری از خانواده علت عمده روی آوری به فرزند كمتر را مشكلات اقتصادی عنوان می كنند درحالیكه بسیاری از ریخت و پاش های آموزشی و رفاهی كه امروز به تكلیف خانواده ها در نظام آموزش خانواده ها تبدیل شده زاید و دست و پاگیر هستند و نه تنها مهارت ورزی لازم را در لایه های شخصیتی كودك ایجاد نمی كنند بلكه در بسیاری از موارد بروز ناهنجاری های رفتاری را نیز دامن زده و یا خستگی و افسردگی او را به همراه می آورند.
وی رشد تك فرزند را تربیت گلخانه ای عنوان كرد افزود: در این شیوه تربیتی فرزند همانند سیكل پرورشی یك گل در گلخانه هر صبح تا شامگاه یك رویه برنامه ای خشك و سنگین را در خوراك، فعالیت های آموزشی و فوق برنامه تجربه می كند و به نیازهای روحی و عاطفی او به شكل بنیادی پاسخ داده نمی شود.
وی اظهار كرد: درگیری شغلی والدین نیز سبب می شود كه كودك كمتر از دامنه تربیتی و تجارب والدین بهره ببرد و در ساعات حضور آن ها نیز تلویزیون و فضای مجازی محوریت توجه است و برخی كودكان بدون هیچ نوازش و كلامی از سوی والدین به رختخواب می روند.
وی گفت: جزیره های تنها در هسته خانواده با ضعف عاطفی به سن بلوغ می رسند و به دلیل نیاز پناهجویی شدید و گرایش عاطفی ممكن است در روابط با جنس مخالف و یا گروه های آسیب پذیر و تحریك كننده با معضل مواجه شوند چرا كه تجارب ارتباطات اجتماعی را در سطح محدود دارند.
یك كارشناس مردم شناسی نیز معتقد است: سیاست زاد و ولد باید در گروه های فرهیخته جامعه بیشتر تبلیغ شود چرا كه این بخش مسوولانه می توانند زادآوری كنند و در سایه تمكن مالی آموزش هدفمند و تربیت نسل پویا را سبب شوند.
رویا اعتمادی افزود: متاسفانه زندگی تجردی و یا ممانعت از زاد و ولد در این طیف به عنوان گروه های مرجع جامعه معضل فرهنگی است كه باید اصلاح شود.
وی عنوان كرد: جمعیت سالم و زاد و ولد برنامه ای سرمایه كشور در حوزه تحرك اقتصادی، تولید فكر، ایجاد زنجیره ها و شبكه های اجتماعی و فرهنگی موثر است و به هیچ وجه نباید از تحقق منویات رهبر فرزانه انقلاب در خصوص زادآوری سالم غفلت ورزید.
كارشناس مسوول جمعیت و باروری سالم معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشكی اراك نیز گفت: در استان مركزی روند رشد جمعیت با وضعیت نامناسبی روبه رو است، كه یكی از دلایل آن پیر بودن جمعیت استان نسبت به استان های دیگر است.
اكرم حمزه لویان افزود: استان مركزی دومین استان پیر كشور است كه 10 درصد از جمعیت آن بالای 60 سال سن دارند.
وی اظهار كرد: در سرشماری سال85، نرخ باروری كلی كشور یك و 96 دهم بود و سال 90 به یك و هشت دهم رسیده است ولی این میزان در استان در فاصله دوره پنج ساله از سال 85 تا 90 ، یك و شش دهم بوده و ثابت مانده است و این روند نشان دهنده آن است كه در ارایه خدمات بهداشتی روند مناسبی وجود داشته است.
وی توضیح داد: روند ازدواج در سال های 90 تا 93 در استان مركزی نسبت به طلاق كاهش نشان داده و در استان ما نسبت یك به چهار به ازدواج جدید را دارد و این در حالی است كه این تعداد در كشور نسبت یك به پنج را دارد.
حمزه لویان گفت: آنچه هم اكنون در بحث افزایش موالید دارای اهمیت است، ازدواج متولدین دهه 60 و روند فرزند آوری سالم با فاصله سه تا پنج سال و دامنه تولدهای سالم تر و كم خطرتر بین سنین 18 تا 35 سال است كه اگر زن یا مردی دیر ازدواج كنند در واقع فرزندان كمتری به دنیا می آورند كه از دلایل آن كاهش توان باروری و احتمال مشكلات بیشتر برای فرزندآوری است.
كارشناس مسوول جمعیت وباروری سالم معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشكی اراك گفت: چنانچه تنها ده درصد واقعه ازدواج در كشور و استان مركزی را افزایش دهیم نرخ رشد جمعیت به نتایج مورد نظر تصمیم سازان ملی می رسد.
حمزه لویان، پایین بودن درصد ازدواج دختران روستایی در سطح استان مركزی را یكی از علل كاهش نرخ باروری كلی جمعیت دانست و گفت: 24 درصد از دختران 30 تا 50 ساله در روستاهای این استان هنوز مجرد هستند و با توجه به اینكه 26 درصد از جمعیت استان ، روستانشین هستند، حداقل 12 هزار دختر روستایی مجرد زندگی می كنند.
وی توضیح داد: بخش زیادی از این دختران به دلیل مهاجرت مردان جوان از روستاها شانسی برای ازدواج ندارند و می بایست تحت پوشش سازمان های حمایت اجتماعی قرار بگیرند تا به فقر و آسیب های ناشی از آن دچار نشوند.
بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی اداره كل ثبت احوال استان مركزی سال 1393 در این استان 22 هزار و 705 واقعه ولادت با افزایش سه درصدی نسبت به سال قبل از آن ثبت شد و هفت هزار و 437 نفر فوت كردند كه در همسنجی با سال گذشته پنج درصد افزایش نشان می دهد.
طبق آمارهای اعلام شده، ضریب جوانی استان مركزی 26 درصد است و جایگاه استان مركزی از این حیث در رده بیست و ششم كشور قرار دارد و به عنوان یكی از استان های پیر كشور محسوب می شود كه باید برای این موضوع چاره اندیشی اساسی شود.
بر اساس آخرین آمار موجود در شهرستان اراك حدود 600 هزار نفر جمعیت دارد كه 49 درصد آنان را زنان تشكیل می دهند.ك/4
گزارش: معصومه ابراهیمی
6013/6991/6012