درياي خزر؛ از هدايت فاضلاب شهرها تا مامني براي زباله ها !

در ادامه اين مطلب آمده است : بيش از 40 شهر بزرگ و كوچك با جمعيت هاي مختلف و تعداد زيادي روستا در حاشيه جنوبي و كنار سواحل درياي خزر و رودخانه هاي منتهي به آن توسعه يافته اند كه فاضلاب بيشتر آنها از طريق اين رودخانه ها به درياي خزر انتقال مي يابد.
درياي خزر در سال هاي گذشته تغيير و تحولاتي را به خود ديده است كه نتيجه اي جز آلودگي هاي فزاينده براي اين درياچه نداشته است.
نوسانات سطح آب درياي خزر، مسايل زيست شناختي، مشكلات بوم شناختي، فعاليت هاي نفتي و صنعتي از مهم ترين منابع تهديد كننده اين درياچه هستند. نيترات و فسفات نيز از رايج ترين آلاينده هاي منابع آبند كه اغلب از پساب هاي كشاورزي و فاضلاب هاي شهري منشا مي گيرند.
درياي خزر بزرگ ترين درياچه جهان است اما از لحاظ مساحت و نيز جريان ها و دگرگوني هاي درون آن بيشتر به دريا شباهت دارد. پهنه‌اي آبي كه از جنوب به ايران، از شمال به روسيه، از غرب به روسيه و جمهوري آذربايجان و از شرق به جمهوري‌هاي تركمنستان و قزاقستان محدود مي‌شود. از منابع مهم اين دريا؛ ذخاير نفت و گاز موجود در زير بستر دريا و همچنين انواع ماهيان خاوياري را مي‌توان نام برد.
فعاليت هاي اقتصادي در اطراف درياچه متهم اصلي آلودگي درياي خزر به حساب مي آيد. با افزايش روند فعاليت هاي اقتصادي در اطراف درياي خزر آلودگي ها نيز افزايش پيدا مي كنند و در پي آن حيات موجودات زنده با بحراني جدي دست و پنجه نرم مي كند.
توسعه نا متوازن شهرها، تراكم بيش از حد جمعيت در اكثر نواحي ساحلي، ضعف مديريتي در رابطه با جانمايي درست و ساماندهي اين مناطق، توسعه روزافزون گردشگري و صنعت توريسم، عدم مديريت صحيح در رابطه با دفع فاضلاب هاي شهري، صنعتي و كشاورزي و نيز دفع پسماندها و زباله ها در شهرهاي ساحلي و مناطق گردشگري از جمله دلايل ديگر آلودگي خزر به حساب مي آيند.
درياي خزر مامن زباله ها
به علت شرايط آب و هوايي مناسب درياي خزر نيز بيش از 40 شهر بزرگ و كوچك با جمعيت هاي مختلف و تعداد زيادي روستا در حاشيه جنوبي و كنار سواحل درياي خزر و رودخانه هاي منتهي به آن توسعه يافته اند كه فاضلاب بيشتر آنها از طريق اين رودخانه ها به درياي خزر انتقال مي يابد. در مواردي نيز فاضلاب مستقيما به دريا هدايت مي شود.
اگر چه طبق قوانين و مقررات سازمان حفاظت محيط زيست ايران، شركت هاي آب و فاضلاب موظفند فاضلاب شهرهاي مختلف را در حد استانداردهاي اين سازمان تصفيه و بعد آن را به منابع آب هاي سطحي از جمله دريا هدايت كنند، اما عملا چنين اقداماتي صورت نمي گيرد.
به عنوان مثال در شهرهاي قايمشهر، نور، ساري، شيرگاه و آمل زباله ها در بدترين مكان از نظر طبيعي و در بعضي مناطق مانند قايمشهر نيز از طريق رودخانه ها به سمت ساحل كشيده مي شود.
استان مازندران با توليد 2541 تن پسماند روزانه در بين استان هاي حاشيه خزر در رتبه نخست و پس از آن گيلان با ١٩5٠ تن و گلستان گلستان ٩٠٠ تن در رده هاي بعدي توليد پسماند قرار دارند و بيش از يك چهارم پسماندهاي كشور در هفت استان ساحلي شمالي و جنوبي توليد مي شود.
تغييرات ژنتيكي نتيجه آلودگي ها
آلودگي هاي محيطي رد خود را بر ماهيان نيز باقي مي گذارند. كه باعث محدوديت آنها از جمله آزادي در محيط هاي طبيعي يا در استخرهاي پرورش دارد. فاضلاب كارخانه ها يا فاضلاب هاي شهري از يك طرف منجر به كم شدن اكسيژن آب شده و از طرف ديگر در صورت استفاده از سموم اثر مستقيمي روي ماهيان داشته و باعث مي شود اغلب ماهيان در معرض آلودگي قرار گيرند.
در مسموميت هاي نسبتا كم، ناهنجاري هايي مانند تغيير شكل باله ها و در مسموميت هاي شديد مستعد ابتلا به بيماري هاي مختلف مي شوند. آلودگي ها از يك سو قدرت دفاعي بدن آنها را در اثر تنش يا استرس ناشي از آلاينده ها كم كرده و از سوي ديگر اين مواد مستقيما به اندام هاي مختلف به ويژه آبشش، كبد و غدد تناسلي آسيب رسانده و در بلند مدت باز هم باعث نابودي آنها مي شوند.
آلاينده ها مانند آفت كش ها در سطح كلان در اثر تجمع، از طريق زنجيره هاي غذايي در بدن آبزيان (گياهان، نرم تنان و ماهيان) باعث مسموميت جانوران خشكي زي و انسان شده و از همه خطرناك تر باعث ايجاد تغييرات ژنتيكي مي شوند.
پروتكل حفاظت از درياي خزر در برابر آلودگي‌ها
21 مرداد ماه سال 1385، كنوانسيون حفاظت از محيط زيست درياي خزر (كنوانسيون تهران) براي 5 كشور ساحلي لازم‌الاجرا و بعنوان روز درياي خزر نامگذاري شد.
همچنين چهارمين كنفرانس كشورهاي عضو كنوانسيون تهران در تاريخ 22-20 آذرماه 1391 (12-10 دسامبر 2012) با شركت وزرا و معاونين وزراي محيط زيست كشورهاي عضو اين كنوانسيون در شهر مسكو برگزار شد. در اين كنفرانس متن پروتكل “حفاظت از درياي خزر در برابر آلودگي‌هاي ناشي از منابع و فعاليت‌هاي مستقر در خشكي” مورد تصويب كليه كشورهاي عضو قرار گرفته و توسط ايران و تركمنستان در همان اجلاس به امضا رسيد.
روسيه و قزاقستان نيز در مهلت 6 ماه اعلام شده پروتكل را به امضا رساندند و آذربايجان نيز مستقيما براي تصويب پروتكل توسط مجلس كشور خود اقدام كرد.
اين پروتكل به كاهش آلودگي درياي خزر ناشي از منابع مستقر در خشكي مي پردازد. ورود چنين آلودگي هايي به دريا عمدتا از طريق رودخانه ها صورت مي گيرد. پيش نويس متن اين پروتكل در جلسات متعددي كه بسيار هم بحث برانگيز بوده اند توسط كارشناسان منطقه مورد بازبيني قرار گرفته و نهايتا در اين جلسه متن پروتكل تاييد نهايي شد. در جلسه علني مجلس شوراي اسلامي مورخ 18/5/94 كليات اين پروتكل مورد تصويب قرار گرفت.ك/1
6026/6097