تحريم هاي ضد روسيه ؛ هديه غرب به داعش - بابك جعفري*

علاوه بر اسناد و مداركي كه نشان مي دهد آمريكا در پديد آمدن گروه تروريستي داعش نقش داشته يا دستكم براي جلوگيري از ظهور آن عامدانه و آگاهانه وارد عمل نشده است ، برخي از اقدامات آمريكا حداقل بطور غيرمستقيم و در بلندمدت كاملا در جهت تقويت گروه تروريستي داعش عمل مي كند و تحريم هاي ضد روسيه يكي از اين اقدامات است.
آمريكا و اتحاديه اروپا پس از اقدام روسيه در انضمام شبه جزيره كريمه به خاك خود در مارس 2014 كه در پي مداخله سياسي غرب در اوكراين روي داد، مجموعه اي از تحريم ها را عليه افراد و شركت هاي روسي اعمال كردند. روسيه نيز در مقابل اقدام به اعمال تحريم هايي عليه برخي كشورها كرده و از جمله واردات مواد غذايي از آمريكا و كشورهاي اتحاديه اروپا را ممنوع كرده است. اين تحريم ها موجب كاهش ارزش روبل روسيه و مشكلات مالي در روسيه شده است. در اين ميان با توجه به پيوستگي اقتصاد كشورهاي آسياي مركزي به روسيه كه ريشه در دوران اتحاد جماهير شوروي دارد ، كارشناسان و نهادهاي اقتصادي پيش بيني كرده اند كه اين تحريم ها تاثيرات بزرگي نيز بر كشورهاي اين مناطق خواهد داشت.
** تاثير مشكلات اقتصادي روسيه بر آسياي مركزي و قفقاز در سال 2015
«بانك اروپا براي بازسازي و توسعه» (EBRD) بتازگي در گزارشي اعلام كرد كه انقباض اقتصادي روسيه در سال جاري ميلادي دورنماي رشد اقتصادي كشورهاي استقلال يافته از اتحاد جماهير شوروي در آسياي مركزي را محدود مي كند.
بر اساس اين گزارش ، كاهش ميزان وجوه و درآمدهاي انتقالي كارگران مهاجر در روسيه ، بر كشورهاي منطقه تاثير شديدي خواهد داشت. بانك اروپا براي بازسازي و توسعه در جريان اجلاس سالانه خود كه ارديبهشت امسال در تفليس گرجستان برگزار شد ، اعلام كرد: «همزمان با كاهش رشد اقتصادي روسيه ، درآمدهاي انتقالي كارگران از روسيه به آسياي مركزي و اروپاي شرقي و قفقاز با نرخ هشدار دهنده اي در حال كاهش بوده است. »
در گزارش اين بانك آمده است: داده ها و آمار مربوط به سه ماهه اول سال 2015 حاكي از آن است كه وجوه انتقالي كارگران كه حدود 42 درصد اقتصاد تاجيكستان را به خود اختصاص مي دهد ، ممكن است حتي سريعتر از سال 2009 در جريان بحران مالي جهاني در حال افول باشد. اين روند احتمالا در 9 ماه آينده نيز ادامه خواهد يافت. »
انتظار مي رود كه رشد اقتصادي روسيه در سال جاري به دليل كاهش بهاي نفت و تحريم هاي غرب 4.5 درصد كاهش يابد.
قزاقستان كه در گذشته پوياترين دورنماي اقتصادي منطقه را داشت اكنون بطور خاص در برابر اين مشكلات آسيب پذير به نظر مي رسد. نه تنها كاهش ارزش روبل اقتصاد قزاقستان را تهديد مي كند، بلكه همچنين تحريم هاي متقابل مسكو نيز خطر مهمي در برابر رشد اقتصادي قزاقستان محسوب مي شود. بر اساس اين گزارش ، منطقه قفقاز نيز در برابر مشكلات اقتصادي روسيه آسيب پذير است.
بانك مركزي روسيه نيز بتازگي (20 مارس 2015) با انتشار آماري اعلام كرد كه وجوه انتقالي كارگران از روسيه به آسياي مركزي در سال 2014 نسبت به سال پيش از آن حدود 15 درصد كاهش داشته است.
در موج قبلي بحران اقتصادي سالهاي 2008 و 2009 نيز مشكل مشابهي به وجود آمد و بنا بر برخي آمارها تا پايان سال 2009 بين چند صد هزار تا يك ميليون كارگر مهاجر به كشورهاي خود در آسياي مركزي بازگشتند. اما اين بار آنچه خطرات امنيتي و اجتماعي را تشديد مي كند، ظهور گروه داعش به عنوان قوه جاذبه نيروهاي بيكار و سرخورده در منطقه است.
** ظهور داعش و خطر افراط گرايي در آسياي مركزي
كشورهاي آسياي مركزي از ديرباز به دليل فقر گسترده ، رژيم هاي خودكامه و تاثير تحولات افغانستان ، يكي از بسترهاي تروريسم و افراط گرايي بوده اند، اما اكنون تحريم هاي غرب و تاثيرات اقتصادي آن بر روسيه و كشورهاي آسياي مركزي همزمان با بحران سوريه و پديد آمدن گروه تروريستي داعش، خطر افراط گرايي در آسياي مركزي و قفقاز و پيوستن افراد بيشتري از اين مناطق به داعش را افزايش داده است.
بنا به گزارش گروه بين المللي بحران ، شمار رو به افزايشي از شهروندان آسياي مركزي در حال سفر به خاورميانه براي شركت در جنگ يا حمايت از داعش به طرق ديگر هستند. بين 2 تا 4 هزار از مردم اين منطقه كه خود را از حيث سياسي در حاشيه مي بينند در سه سال گذشته از كشورهاي خود مهاجرت كرده تا بهشت خود را در ميان گروههاي تندرو پيدا كنند. دورنماي تيره و تار اقتصادي نيز مزيد بر علت شده است.
چنانچه شمار زيادي از اين مهاجران افراط گرا به كشورهاي خود بازگردند ، ثبات و امنيت سرتاسر آسياي مركزي را با خطر مواجه خواهند كرد.
بنا بر گزارش ها، تعداد شهروندان آسياي مركزي كه از داعش تجربه رزمي دريافت مي كنند رو به افزايش است. روسيه و چين از اين شرايط احساس خطر كرده و از دولت هاي آسياي مركزي خواستار برخورد با مشكل افراط گرايي بخصوص در سايه پديده داعش شده اند.
اين در حالي است كه يكي از دلايل گرايش به افراط گرايي در اين منطقه در كنار مسائل ايدئولوژيك ، كمبود فرصت هاي اقتصادي در منطقه است كه تحريم هاي غرب بر ضد روسيه اين شرايط را وخيم تر مي كند و به عبارت ديگر شرايط را براي عضوگيري داعش در منطقه مساعدتر مي سازد.
روزنامه «گاردين» انگليس 15 ارديبهشت امسال در گزارشي تكان دهنده در خصوص روند گرايش كارگران مهاجر آسياي مركزي در روسيه به گروه تروريستي داعش نوشت كه نيروهاي چچني داعش در مسكو حدود 4 هزار كارگر مهاجر آسياي مركزي را جذب كرده و به سوريه اعزام كرده اند.
** تحركات جديد داعش براي نفوذ و جذب نيرو در آسياي مركزي
نشريه ديپلمات اواسط ماه ژانويه گزارش داد كه يك فيلم ويدئويي در تاجيكستان منتشر شده كه در آن جنگجويان تاجيك عضو داعش خواستار جهاد عليه دولت اين كشور شدند. «مركز اسلامي تاجيكستان» كه در هماهنگي با دولت فعاليت مي كند اين فيلم را محكوم كرد. اما به نوشته ديپلمات ، اين فيلم ويدئويي بخشي از يك رشته تلاشها از سوي داعش براي پيدا كردن جاي پايي در «دره فرغانه» در آسياي مركزي است. داعش درصدد است تا از خلاء امنيتي ناشي از خروج نيروهاي غربي از افغانستان استفاده كند. طبق برخي گزارش ها ، چندين تن از اعضاي ارشد داعش قزاق هستند و گفته مي شود كه بين 500 تا 1000 جنگجوي اهل آسياي مركزي در صفوف داعش حضور دارند.
در اين حال ، خبرگزاري روسي اسپوتنيك روز پنجشنبه 22 مرداد به نقل از «دار الافتاء» مصر گزارش داد كه داعش قصد دارد تبليغات خود را به مناطق جديدي مانند آسياي مركزي متمركز كند زيرا در اين مناطق افراد زيادي با ايدئولوژي خشن اين گروه آشنايي ندارند و امكان جذب نيروهاي بيشتر براي داعش وجود دارد.
دارالافتاء مصر گزارش داده كه داعش بزودي تمركز خود براي جذب نيرو را از منطقه عربي خاورميانه به سمت قفقاز ، آسياي مركزي و كشور اندونزي تغيير مي دهد. اين گزارش حاكي است كه داعش قصد ندارد حوزه حكومت خودخوانده خود را به اين مناطق گسترش دهد بلكه تنها درصدد جذب نيرو از اين مناطق است. پيشتر در سال جاري وزارت كشور روسيه اعلام كرده بود كه بيش از 400 نفر از جمهوري چچن در قفقاز شمالي به داعش پيوسته اند.
بدين ترتيب به نظر مي رسد كه با وجود تمام ادعاهاي غرب در مبارزه با گروه تروريستي داعش ، سياست هاي كلان آمريكا در جهت تقويت و گسترش داعش براي بهره برداري از آن در جهت منافع آمريكا و رژيم صهيونيستي است. بي جهت نيست كه مقام هاي آمريكايي همواره تاكيد كرده اند مبارزه با داعش يك مبارزه طولاني و زمان بر خواهد بود.
....................................................................................
* كارشناس حوزه بين المللي - ايرنا