شاهچراغ؛ زینت بخش شهر شیراز

احمدبن موسی بن جعفر(ع) از فرزندان امام موسی كاظم(ع) و برادر امام رضا(ع) مشهور به سید السادات و شاهچراغ است. او در نزد پدر بزرگوارش از چنان منزلت و جایگاه والایی برخوردار بود كه هفتمین امام شیعیان وی را به بخشندگی و دلیری می ستود و بسیاری از علما، محدثان و تاریخ نگاران در فضیلت او سخن گفته اند.
شیخ مفید در كتاب ارشاد در شرح حال احمد بن موسی(ع) نوشت: «حضرت احمد بن موسی(ع) جلیل القدر،‌ كریم و پرهیزگار بود و حضرت موسی بن جعفر(ع) او را دوست و مقدم می داشت و مزرعه خود، معروف بود به «بسیره» را به او بخشید و گویند حضرت احمد بن موسی رضی الله عنه هزار بنده خرید و در راه خدا آزاد كرد.»
«محمد كشی» از دانشمندان نیمه ی دوم سده ی سوم هجری قمری نیز احمد بن موسی(ع) را یكی از فضلای عصر خود می دانست و او را از محدثانی قلمداد می كرد كه حدیث های زیادی از پدر و اجداد بزرگوارش نقل كرده است.
تاریخ دقیق ولادت شاهچراغ مشخص نیست. بدین دلیل شورای فرهنگ عمومی در 1386 هجری خورشیدی به منظور تعیین یك روز برای بزرگداشت ایشان، شِشُم ذیقعده فاصله ی میان سالروز میلاد امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) را به نام احمدبن موسی(ع) در تقویم رسمی كشور به ثبت رسانید.
احمدبن موسی(ع) دوره ی كودكی خویش را در كنار پدر بزرگوارش سپری كرد و از گنجینه ی دانش ایشان بهره مند شد و پس از آنكه امام موسی كاظم(ع) به شهادت رسید و امام رضا(ع) رسالت سنگین امامت را بر عهده گرفت با هشتمین امام شیعیان بیعت كرد و با ایشان پیمان برادری بست و از آن پس به عنوان یار و همراهی وفادار، برای دفاع از حقانیت اسلام و مبارزه با ظلم و ستم حكومت عباسیان در كنار ایشان قرار گرفت.
مامون عباسی كه وجود امام رضا(ع) را مانعی برای تحقق اهداف خویش می دانست، بر مسلمانان و هشتمین امام شیعیان عرصه را تنگ كرد، اما قیام های مردم علیه وی سبب شد تا او راه دیگری را برای نجات حكومت خویش برگزیند، به همین منظور امام(ع) را به پذیرش ولایتعهدی وادار كرد و پس از آن برای جامه ی عمل پوشانیدن به هدف های خویش، بر خلاف میل باطنی امام رضا(ع) ایشان را به توس انتقال داد.
اما این موضوع با خواست خلیفه ی عباسی پیش نرفت و محبوبیت هشتمین امام شیعیان در نزد مردم بیش از پیش افزایش یافت و اینگونه موجبات خشم مامون فراهم آمد و او توطئه ی شهادت ایشان را طراحی كرد.
شاهچراغ نیز با مشاهده ی چنین شرایطی تصمیم گرفت برای دیدار برادر بزرگوارش از مسیر بصره به خراسان برود. مامون كه از این دیدار با خبر شده بود، دستور داد تا تمامی یاران و نزدیكان آن امام را به شهادت برسانند. بنابراین هنگامی كه احمدبن موسی و یارانش به نزدیكی شیراز رسیدند، با لشگریان سپاه قتلغ خان حاكم فارس كه از طرف مامون برای مبارزه با آنان آمده بودند، رو به رو شدند و پس از آغاز جنگی بزرگ و شكست های پیاپی دشمنان، سرانجام برادر بزرگوار هشتمین پیشوای شیعیان در هفدهم رجب 202 هجری قمری در این نبرد به مقام والای شهادت نایل آمد. مكان آرامگاه شاهچراغ تا سده ی ششم هجری مشخص نبود، تا آن كه در دوره ی اتابكان فارس، امیر مقرب الدین مسعود بن بدر با یافتن محل دفن پیكر پاك احمدبن موسی در عمارتی در شیراز، گنبدی را برای آن بنا كرد كه اینك این حرم مطهر زیارتگاه عاشقان و دوستداران خاندان اهل بیت(ع)است.
**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز بزرگداشت احمدبن موسی(ع) با «حجت الاسلام صادق گلزاده» معاون فرهنگی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی به گفت وگو پرداخت.
حجت الاسلام صادق گلزاده درباره ی فضیلت های شاهچراغ، گفت: احمدبن موسی(ع) بسیار خوش اخلاق بود و فضیلت های بسیاری همچون صداقت، صراحت، اخلاص، وفای به عهد، امانت داری و تدین داشت و آراسته به كمالات انسانی بود.
وی مادر احمدبن موسی(ع) را بانویی برجسته و متدین خواند و اظهار داشت: این بانو از نظر اخلاقی بسیار خوب و در نگاه امام موسی كاظم(ع) و فرزندان خویش مادر نمونه ای بود. كمالات اخلاقی احمد بن موسی(ع) نیز به گونه ای به شمار می رفت كه مردم مدینه پس از شهادت امام موسی بن جعفر(ع) گمان كردند كه وی به مقام امامت می رسد. هفتمین امام شیعیان مهر امامت را نزد شاهچراغ و مادر بزرگوارش به ودیعه گذاشت و این امانت داری آنچنان مهم، ممتاز و برجسته بود كه امام موسی بن جعفر(ع) در وصیتی به احمدبن موسی(ع) و همسرش مطرح می كند كه این امانت از آن امام پس از من است و بعد از شهادت من، یكی از فرزندانم به دنبال این نشان می آید. شما كه وفادار به جریان امامت هستید و امین شیعیان محسوب می شوید، هنگامی كه پیشوای وقت به نزدتان آمد؛ نشانه و علامت را به وی دهید، او امام زمان شما است، پس با وی بیعت كنید.
معاون فرهنگی مجمع جهانی تقریب مذاهب در ادامه افزود: پس از شهادت امام موسی كاظم(ع) و آن هنگام كه خبر شهادت هفتمین امام شیعیان به مدینه می رسد، احمدبن موسی(ع) به همراه مادر و برادرانش راهی مسجد می شوند. شاهچراغ نخست درباره ی معاد، مرگ و عظمت امامت سخن می گوید. در آن هنگام بسیاری از مردم می پنداشتند كه شاید فرزند امام موسی كاظم(ع) درخواست كند كه برای امامت بعد از پدر بزرگوارش با وی بیعت كنند اما پس از بر زبان راندن سخنان بسیار درباره ی فضیلت های برادر بزرگوارش امام رضا(ع)، امانتداری خود را به مردم نشان می دهد و می گوید: «مردم، من بنا به وظیفه؛ این امانت پدر را به علی بن موسی الرضا(ع) می دهم و با او بیعت می كنم و مادر و برادرانم نیز با من در این امر همراه خواهند بود و از شما شیعیان و مسلمانان هم درخواست می كنم كه با ایشان بیعت كنید.»
وی جریان ولایتمداری احمدبن موسی(ع) را همانند حضرت ابوالفضل عباس(ع) دانست و خاطرنشان كرد: در این جریان، بخشی از تاریخ دوباره تكرار می شود؛ وفاداری برادر به برادر كه بی همتا است. همانند وفاداری حضرت عباس(ع) نسبت به امام حسین(ع) كه با پوشیدن ردای شهادت، آن را به همگان اثبات كرد. برادران بزرگوار شاهچراغ به نام های محمد بن موسی و حسین بن موسی نیز همواره وی را یاری و همراهی می كردند. چنانچه در سفر احمدبن موسی(ع) به ایران، یار و یاور ایشان بودند.
حجت الاسلام صادق گلزاده با بیان اینكه پس از امام رضا(ع) در آن روزگار، 2 شخصیت در میان خاندان امام موسی بن جعفر(ع) بسیار ممتاز و برجسته بودند، بیان داشت: تمامی فرزندان موسی بن جعفر از علمای ممتاز زمانه ی خویش به شمار می رفتند اما در این میان، احمدبن موسی(ع) و حضرت معصومه(س) از جایگاه والایی برخوردار بودند. نقش آنان در حفظ و تبیین جایگاه امامت بسیار گسترده بود، به گونه ای كه پس از هجرت هشتمین امام شیعیان به خراسان، گروهی با محوریت حضرت معصومه(س) راهی قم شدند و جمعی با رهبری احمدبن موسی(ع) تا محدوده ی شیراز توانستند پیش بروند. در ابتدای راه بیش از سه هزار تن به همراه شاهچراغ بودند، اما تاریخ نگاران جمعیت همراه ایشان را نزدیك به 15 هزار تن نقل كرده اند.
معاون فرهنگی مجمع جهانی تقریب مذاهب با اشاره به جنگی كه از طرف حاكم شیراز با یاران احمدبن موسی(ع) صورت گرفت، گفت: این جنگ در سه مرحله صورت گرفت، سپاه بزرگی از طرف حاكم شیراز سازماندهی شد اما در این نبرد با دلاوری های علویان و طرفداران احمدبن موسی(ع)، سپاهیان مامون شكست خوردند و به درون شهر شیراز پناه آوردند. حاكم شیراز پس از مشاهده ی چنین جریانی برای شكست دادن سپاهیان احمدبن موسی(ع) خبر دروغی را مبنی بر اینكه حضرت علی بن موسی الرضا(ع) به شهادت رسید، منتشر كرد. بنابراین شاهچراغ همانند امام حسین(ع) و حضرت ابوالفضل عباس(ع) به اتمام حجت با یاران خود پرداخت و فرمود كه اكنون با شهادت امام رضا(ع)، دیگر یاری به ایشان ناممكن به نظر می رسد بنابراین بهتر است هر كسی راه خود را در پیش گیرد و به طرف دیار خویش بازگردد و جان خود را نجات دهد اما آنگونه كه در روایات آمده است هیچ یك از یاران، او را تنها نگذاشتند و شكست سنگینی را به دشمن وارد آوردند، پس از آن حاكم شیراز با توطئه ای به سپاهیان احمدبن موسی حمله و آنان را به درون دروازه های شیراز هدایت كردند هنگامی كه آنها وارد این شهر شدند، دروازه های شیراز را به روی آنان بستند و دشمن با استفاده از این شرایط در حصار كامل از تمامی نقاط به احمدبن موسی(ع) و یارانش هجوم آوردند و در پایان بسیاری از یاران وی زخمی و شهید شدند و علاوه بر آن فرزند هفتمین امام شیعیان نیز به مقام والای شهادت نایل آمد.
حجت الاسلام صادق گلزاده در پایان سخنانش برجسته ترین اهداف قیام شاهچراغ را یاری رساندن به دین خدا و امام رضا(ع) دانست و افزود: وی برای حفظ دین و یاری به هشتمین امام شیعیان(ع) احساس تكلیف می كرد بنابراین راهی ایران شد تا بتواند برای دفاع از حقانیت اسلام، با دشمنان آن به مبارزه بپردازد و به هدف غایی خویش دست یابد.
*گروه اطلاع سانی(فاطمه مهدوی)
پژوهشم**9128**2002**9131