فريادهاي حراج و تاراج - نجمه حسني*

پژواك صداي دوره گرد محله، وانت هاي كنار خيابان و حتي جاده هاي اطراف شهر و استان كرمان براي فروش محصولاتي چون هندوانه، گوجه فرنگي و غيره به يادمان مي آورد كه چوب حراج بر بدنه حيات كرمان همچنان نواخته مي شود.
دوره گرد محله و فروشندگان ميوه و تره باردرمحلات و اطراف شهرها كه بيشتر اوقات همان كشاورزان هستند با عرضه محصولاتشان با قيمت اندك به تصور خود به مالشان آتش زده اند در حالي كه به حقيقت اين آتشي است كه بر پيكره حيات آينده كرمان مي فشانند و تاكيدي موكد بر بستن كمر همت براي خشكاندن همه منابع آبي اين استان است.
هرچند با طراحي و اجراي طرح همياران آب در كرمان با جديت هرچه تمام تر بر مديريت مصرف آب در استان تاكيد مي شود و از هدر رفت آب به شكل هاي مختلف حتي از طريق ممنوع شدن انجام كشت هاي پر مصرف در آب جلوگيري شده اما هنوز برخي از كشاورزان كه به طور يقين به دليل نا آگاهي به كشت اينگونه محصولات مي پردازند و با فروش داخلي و حتي صادرات اين محصولات آن هم به قيمت پايين چوب حراج را دقيقا بر حيات و زندگي آينده اين ديار فرود مي آورند.
كارشناسان گفته اند براي به دست آمدن هر يك كيلوگرم از محصولي چون هندوانه چيزي حدود 400 ليتر آب مصرف مي شود كه البته قيمت فروش اين محصول در مزرعه و حتي بازار، قيمت تمام شده واقعي آن نيست و اين مهم بدان دليل است كه آب با قيمتي نازل در اختيار كشاورز قرار مي گيرد و كشاور بي خبر از پشت پرده اين سناريو فقط به برداشت محصولي كه البته سود چنداني هم برايش ندارد فكر مي كند و سرانجامش آن مي شود كه براي فرار از دست دلالان و واسطه ها محصولاتش را پشت وانت و كنار بزرگراه ها، جاده ها و محلات با قيمتي اندك به فروش برساند.
در حالي كه اگر كارشناسان حوزه جهاد كشاورزي كمي بيش از گذشته به آگاهي بخشيدن و ارايه راهكار به كشاورزان و البته هموار كردن مسير دست يابي به اهداف اين قشر بپردازند بسياري از مشكلات اين بخش برطرف خواهد شد.
زماني كه كشاورزان از ذخيره آب سفره هاي زير زميني آن طور كه بايد آگاه شوند و در كنار آن كشت هاي سود ده با مصرف اندك آب به آنها معرفي و راه كشت اينگونه محصولات برايشان هموار شود بدون شك الگوي كشت در افق ديد نه چندان دور در كرمان به طور كامل به سمت كشت هاي جايگزين و مقرون به صرفه در مصرف آب مي رود و اين مستلزم عزمي همگاني است.
اينكه محصولاتي چون هندوانه كرمان از اقبال خوبي در كشورهاي ديگر برخوردار است شايد گواهي بر واقع بيني و البته فرصت طلبي ساير كشورهاست.
صادرات محصولاتي با مصرف آب زياد به ساير كشورها به نوعي صادر كردن آب ارزان است كه بسيار جاي تامل دارد.
حركت هاي لاك پشتي و انجام امور در محدوده هاي مسووليت اداري هرگز نمي تواند عقب افتادگي هاي تاريخي استان كرمان را بخصوص در بخش مصرف و برداشت بي رويه از آب جبران كند و اين مهم، كار با عشق و از جان و دل را مي طلبد.
استان كرمان با توجه به اقليم چهار فصل و ظرفيت هاي بالقوه فراوان چنانكه تاكنون هم ثابت شده مي تواند خاستگاه توليد محصولات كشاورزي با مصرف اندك آب و ارزش اقتصادي بالا باشد.
چنانكه نقشه افق 1404 گياهان دارويي استان نيز توسط مسوولان بخش كشاورزي طراحي شده است.
طبق اين نقشه قرار است سطح توليد و بهره برداري عرصه هاي برداشت گياهان دارويي با همكاري مردم به 18 هزار و 460 هكتار برسد.
در اين نقشه تلاش مي شود آب هايي كه براي رونق بخش كشاورزي استحصال مي شود براي توليد محصولات استراتژيك همچون گندم، جو، ذرت، غله و گياهان دارويي مصرف شود.
بايد توجه داشت كه خشكسالي هاي متوالي در 17 سال گذشته و برداشت بي رويه از سفره هاي آب زير زميني، استان كرمان را با بحران آب مواجه كرده و ادامه اين روند به طور جدي تهديدي بر حيات كرمان است.
اينكه سالانه يك ميليارد مترمكعب بيلان منفي آب در دشت هاي استان كرمان وجود دارد گواه مصرف بي رويه و بدون حد و حصر آب در كرمان است.
مصرف 95 درصد آب استحصالي اين استان در بخش كشاورزي و استفاده از روش هاي سنتي آبياري نيز بر شدت بحران افزوده است.
استاندار كرمان با راه اندازي شوراي حفاظت از منابع آب استان طرح همياران (پليس) آب 17 راهكار و طرح مديريت مصرف در شوراي آب استان كرمان را در دستور كار قرار داده است.
اصلاح الگوي كشت و استفاده از محصولات با نياز كم به آب، اجراي روش هاي نوين آبياري در مزارع و باغ ها با استفاده از تسهيلات دولت، خاموشي يا حذف موتورپمپ ها، تحويل حجمي آب، كاهش سطح زير كشت برخي محصولات با توجه به وضعيت آب دشت ها و تعيين تكليف چاه هاي غيرمجاز از جمله اين مصوبات و راهكارها بوده كه با مشاركت مردم و كشاورزان در دست اجرا است.
جايگزين كردن محصولاتي مانند زعفران، عناب، گل محمدي و زرشك طي سال هاي گذشته به دليل نياز آبي كم و ارزش اقتصادي بالا مورد توجه كشاورزان اين استان قرار گرفته است طوري كه توسعه سطح زيركشت زعفران و ساير گياهان با مصرف كم آب در استان كرمان مي تواند كمك خوبي براي كرمان با هدف اصلاح الگوي كشت و مقابله با بحران كم آبي باشد.
آمارها نشان مي دهد حجم ورودي آب به استان كرمان 5.2 ميليارد مكعب است در حالي كه خروجي آن به 6.2 ميليارد مكعب رسيده است.
كاهش متوسط بارندگي استان كرمان طي سال هاي اخير از 150 ميليمتر به حدود 129 ميلي متر نيز زنگ خطري ديگر براي توجه بيش از پيش به چگونگي مصرف آب و مديريت در اين حوزه است.
*خبرنگار ايرنا مركز كرمان