قلعه ایرج پیشوا، بزرگترین قلعه خشتی جهان در آستانه تخریب

به گزارش روز شنبه ایرنا درشمال جاده كمربندی ورامین – پیشوا و دركنار روستای عسكرآباد، قلعه ای وسیع با دیواره های بلند خود نمایی می كند، قلعه ای كه محلی ها از آن به عنوان قلعه گبری یاد می كنند و به عنوان بزرگترین قلعه نظامی خشتی جهان در زمره آثار تاریخی شهرستان پیشوا محسوب می شود.
قلعه ایرج به عنوان یكی از آثار تاریخی مهم شهرستان پیشوا كه در سال 82 درفهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، اثری قدیمی و منحصر به فرد است كه بی توجهی مسوولین، تاخت و تاز عوامل طبیعی و دخالت های انسانی آن را در معرض نابودی كامل قرار داده است.
به نظر مورخین قلعه ایرج یك دژ نظامی بوده و نظامیان در آن مستقر بوده اند گرچه مشخص نیست كه در زمان كدام حكومت و در چه تاریخی آن را بنا كرده اند.
آجرهای به كار رفته در این قنات به دوره ساسانیان بر می گردد و آثار كشف شده از این قلعه قدیمی قدمت آن را به بیش از سه هزار سال پیش از میلاد می رساند.
طول این قلعه یك هزار و 214متر و عرض آن یك هزار و 150 متر است كه در ضلع شمالی 34 برج، ضلع جنوبی 42 برج و بر روی اضلاع شرقی و غربی 36 برج وجود داشته و امروز اثری از این برج ها دیده نمی شود.
این قلعه با مساحت یكصد هكتار به صورت مستطیل كامل بوده و از چهار دروازه جنوبی، شمالی، غربی و شرقی تشكیل شده كه دروازه شمالی بطوركامل در مقابل قله دماوند قرار گرفته به طوری كه اگر ازجنوب به آن دروازه شمالی نگاه كنید قله دماوند مانند قاب عكسی زیبا درمیان دروازه شمالی خود نمایی می كند.
دیواره های این قلعه كه از خشت خام و گل درست شده تا 25متر ارتفاع داشته كه هم اكنون بیشترین ارتفاع این دیواره ها كه بر اثر فرسایش آبی و بادی تخریب شده 16متر است.
ضخامت دیواره ها در برخی از مناطق قلعه بین 17 تا 22 متر بوده به طوری كه در برخی از دیواره ها حفره هایی احداث شده بوده كه ارابه های جنگی از داخل آن عبور می كرد و در مرمت های صورت گرفته در دیواره شرقی برخی از این اتاقك ها بازسازی شده است.
دورتا دور قلعه خندق هایی به عرض 30متر و عمق 8متر حفر شده بود كه قلعه را از هجوم دشمنان حفظ می كرد.
در داخل قلعه قصری بوده كه امروز از آن هیچ اثری باقی نمانده است، چرا كه از اراضی داخل این قلعه به منظور كشت انواع محصولات كشاورزی استفاده می شود.
رشته قناتی با هفت سنگ آب در این قلعه جاری است كه از سرچشمه آن هنوز نیز اطلاعات دقیقی به دست نیامده است.
تا پیش از سال 1389 كه پیشوا بخشی از شهرستان ورامین محسوب می شد مقدمات لازم برای ثبت جهانی این اثر تاریخی به عنوان یكی از 180 اثر تاریخی ورامین از سوی مسوولین وقت صورت گرفت، ولی توجه نكردن مسوولین وقت سازمان میراث فرهنگی زمینه اجرایی شدن این مهم را كه می توانست در بازسازی و مرمت این اثر نقش به سزایی داشته باشد، فراهم نكرد.
دخالت های انسانی، كشت محصولات كشاورزی در اراضی این قلعه، حفر استخرهای آبیاری، تخریب دیواره ها به منظور ایجاد راه دسترسی و فرسایش بادی و آبی صورت گرفته در دیواره های قلعه ایرج این اثر مهم تاریخی را در معرض نابودی كامل قرار داده و توجه مسوولین می تواند ازتخریب این اثر مهم جلوگیری كند.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ورامین درباره آخرین وضعیت این قلعه گفت: با آنكه در سالیان گذشته برای ثبت جهانی شدن قله ایرج تلاش هایی صورت گرفته است، ولی این اثر هم اكنون شرایط لازم را برای این مهم ندارد.
مجید ژاله نیا افزود: برای آن كه یك اثر بتواند به ثبت آثار جهانی برسد باید ضمن آن كه به ثبت آثار ملی رسیده باشد، وضعیت مالكیت آن مشخص شده باشد و اثر تاریخی معارض نداشته باشد، ضمن این كه در آن اثر می باید كاوش بسیاری صورت گرفته باشد تا از نظر علمی، دوره تاریخی و دستاوردهای آن مشخص شده باشد.
وی گفت: عمده ترین اقدامی كه طی چندین سال گذشته در قلعه تاریخی ایرج صورت گرفته، بازسازی دروازه شرقی بوده كه با هماهنگی های به عمل آمده این عملیات از هفدهم مرداد ماه سال جاری آغاز شده و طی آن عملیات پاكسازی و بدنه سازی دیواره ها انجام می شود.
ژاله نیا تصریح كرد: تا زمانی كه ارزش های تاریخی این سایت تاریخی مشخص نشده و قسمت های زیادی از آن احیا و بخشی از بدنه به عنوان نمونه بازسازی نشود، نمی توان برای ثبت جهانی آن اقدامی انجام داد تا بتوان از كمك های بین المللی برای حراست از آن بهره برد.
به گفته وی با توجه به تخریب های بسیاری كه به دلیل فرسایش های صورت گرفته در دیواره های قلعه ایرج صورت گرفته و آوارهایی كه از دیواره ها فرو ریخته، هزینه بسیاری باید انجام شود تا بتوان اتاق ها، محفظه ها و ارزش این اثر تاریخی تعیین شود.
وی افزود: یكی از مشكلاتی كه در بحث عرصه این اثر تاریخی وجود دارد، وجود اراضی كشاورزی و آبیاری این مزارع است كه كمبودهای موجود در منابع آب باعث شده تا عده ای از كشاورزان اقدام به حفر استخر برای اجرای عملیات آبیاری تحت فشار كنند.
ژاله نیا گفت: با هماهنگی های صورت گرفته با فرمانداری پیشوا و كشاورزان قرار شده تا عملیات احداث استخر آبیاری زیر نظر كارشناسان میراث فرهنگی صورت گیرد تا در صورتی كه دراثر حفاری اثری تاریخی كشف شد، عملیات متوقف شود.
وی اظهار امیدواری كرد با پایان عملیات بازسازی دیواره شرقی و اختصاص اعتبارات مورد نیاز، عملیات بازسازی و مرمت بخش های دیگر این اثر تاریخی ادامه پیدا كند تا بتوان از این اثر تاریخی در برابر تخریب جراست كرد.
تهرام/7254//1871