سایه و روشن ساخت «كمپین»ها

در یكی 2 سال گذشته شاهد پیدایش كارزارهایی در كشور بوده ایم كه با هدف های گوناگون همچون حفظ محیط زیست، مبارزه با بحران آب، كمك به بیماران خاص، خرید كالای ایرانی یا مبارزه با خرید لبنیات گران و بی كیفیت و ... شكل گرفت و هوادارانی را نیز برانگیخت.
كارزارها به عنوان جنبش هایی كه در حمایت یا اعتراض به موضوع، نهاد، سازمان یا فرد خاصی شكل می گیرد، دارای پیام و محتوایی خاص است اما نمی توان همه ی آن ها را مثبت ارزیابی كرد زیرا ممكن است یك كمیپن از ابتدا منفی باشد و گاه نیز مثبت باشد اما از عواملی تاثیر پذیرد و از هدف اصلی خود منحرف شود.

***كارزار؛ نوعی واكنش عمومی در فضای متحول كنونی
این روزها یكی از بحث های داغ كشور در زمینه ی كمپینِ خودرو نخریم است كه در شبكه های اجتماعی با حجم قابل توجهی به راه افتاده و واكنش هایی را نیز به دنبال داشته است. از جمله این واكنش ها می توان به رویكردهای معترضانه ی وزیر صنعت، معدن و تجارت و نیز مدیران شركت های خودروساز اشاره كرد.
در رابطه با وجود كارزارها پرسش هایی مطرح است از جمله اینكه فلسفه ی پیدایش یك كمپین چیست؟ یك كمپین چه كاركردهایی دارد؟ چگونه جمعیت زیادی همراه آن می شوند؟ كارزار چه پیامدهای منفی یا مثبتی دارد؟ همچنین آیا راه اندازی كمپین های پی در پی با موضوع های گوناگون اجتماعی و سیاسی و ... موجب لوث شدن این پدیده و بی نتیجگی آن در فضای واقعی نمی شود؟
در این پیوند، «سید یعقوب موسوی» عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا و هیات مدیره ی انجمن جامعه شناسی ایران در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا كمپین ها را یكی از پدیده های جوامع در عصر نوین با كاركردهایی منفی یا مثبت دانست. وی در این باره گفت: در 150 سال گذشته با شكل های مختلفی از كنش های جمعی همچون شكل گیری احزاب، پارلمان، انجمن ها، اصناف و اتحادیه ها روبرو بوده ایم و چنان كه از منظر اجتماعی واكاوی كنیم، می بینیم كه این پدیده ها، نمونه هایی از كنشگرایی جمعی هستند كه در دوره ی نوین با رویكردهای خاص و برای رسیدن به هدف های مشخص به ظهور رسیده اند.
وی این كنش ها را متنوع و تابع شرایط و ساختارهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی گوناگون دانست كه به شكل برجسته تر به اعتراض ها و جنبش های اجتماعی می انجامد. بنا بر این، كارزار پویش و فعالیتی دسته جمعی است كه به صورت زمانمند و برنامه ریزی شده برای دستیابی به هدفی خاص شكل می گیرد و با پیدایش فضای مجازی و شبكه های اجتماعی دامنه و شتاب بیشتری در همسنجی با گذشته یافته است.
موسوی، تشكیل احزاب و انجمن ها را شكل سازمان یافته ی كنش های جمعی دانست و گفت: كمپین نیز به عنوان پدیده یی اجتماعی، نمونه یی بارز از كنش های جمعی و شیوه یی برای بیان خواسته های پنهان شده و نه لزوما سركوب شده ی بخش یا بخش هایی از شهروندان یك جامعه است كه به نشانه ی اعتراض به ناملایمت ها و كاستی های موجود در زمینه ها و موضوع های گوناگون شكل می گیرد.
«امیر مسعود امیرمظاهری» جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در همین زمینه به پژوهشگر ایرنا گفت: در نظام های اجتماعی كه آرا و خواسته های مردم دارای اهمیت است مشاهده می كنیم كه كمپین ها یا امواج اجتماعی پیرامون یك مساله شكل می گیرد.
وی كمپین ها را گویای خواسته های افكار عمومی برشمرد و افزود: كمپین های اجتماعی بیان كننده خواست ها و نیازهای برآورده نشده و تا اندازه یی سركوب شده و عمومی جامعه اند. از این رو كنشگران اجتماعی به دنبال آن هستند و هر اندازه كه فناوری های ارتباطی گسترش پیدا كنند، در این فضا امكان بروز و پبدایش امواج اجتماعی در قالب كمپین های اجتماعی بیشتر می شود و مخاطبان و شهروندان و ذی نفعان نیز تلاش می كنند از این تریبون به وجود آمده، خواسته های خود را به گوش دست اندركاران برسانند.

*** تیغ دولبه ی كارزار
با آنكه زمان زیادی نیست كه شبكه های اجتماعی پا به عرصه وجود گذاشته اند، اما گسترش زیادی داشته اند. این شبكه ها اگر چه از جهان واقعیت سربر آورده اند اما با ویژگی هایی كه دارند به عنوان جهان مجازی بسیار مورد توجه بوده و جمعیت زیادی را به عنوان عضو جذب خود كرده اند و همین امر دامنه ی نفوذ و تاثیر گذاری موضوع هایی را كه از خلال آنها انتشار می یابد افزون ساخته است.
گسترش و شتاب فزاینده ی شبكه های اجتماعی موجب شده كه به آسانی فضایی برای برجسته سازی سوژه های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی باشند و با توجه به دامنه ی گسترده عضویت در آن ها نفوذ و تاثیر گذاری بالایی در افكار عمومی داشته باشند.
راه اندازی كمپین هایی گوناگون بخشی از كاركرد امروز این شبكه ها شده است و می توان گفت كه این شبكه ها هم وسیله یی برای مبادله ی پیام در افكار عمومی جامعه و هم عاملی با قدرت پیدایش و هدایت این كمپین ها هستند چنان كه در شكل گیری و گسترش كمپبن خودرو نخریم در ایران شبكه های اجتماعی بیشترین نقش را در انتقال و تولید افكار بر عهده را داشته اند.
با استفاده از چنین امكانی، كارزار یا فراخوانِ شماری از كنشگران جامعه برای رسیدن به اهداف خاصی در زمینه هایی همچون حقوق زنان، حفظ محیط زیست، توسعه ی آزادی های مدنی، جامعه ی بدون زندان، جامعه ی منهای جرم، نابرابری و ... می تواند دارای اهداف مثبت اما پیامدهای منفی و پیام هایی دوگانه باشد.
به باور موسوی، كارزارها در جوامع مردم سالار از ابزارهای ضروری برای نظارت، مداخله و مشاركت اجتماعی است و شعارها و اصولِ جذابِ آن، بخش هایی از جامعه را زیر تاثیر قرار می دهد زیرا بیان و نماد خواسته هایی است كه شاید در زمان و مكانی دیگر فرصت بروز پیدا نكند.
این جامعه شناس با اشاره به این كه كارزارها مردم را به مشاركت اجتماعی و توجه به مصالح و منافع جمعی دعوت می كنند افزود: كمپین ها نوعی دادخواهی و فرجام خواهی برای زیر فشار قرار دادن سازمان های رسمی، دولت و نهادها به منظور رسیدن به اهداف هستند. البته از بعد آسیب شناختی باید دید كه كمپین ها در چه شرایطی شكل می گیرند، چه اهدافی را با چه برنامه یی دنبال می كنند و آیا سازمان یافته هستند یا خیر؟ گاهی نهاد یا سازمان خاصی با هدفِ تشكیل گروه های فشار اقدام به راه اندازی كمپین می كند كه در این شرایط این كمپین آسیب زا خواهد بود و در جامعه یی همچون جامعه ی ایران كه ساختارهای نهادینه شده ی اجتماعی به صورت حوزه های عمومی شكل نگرفته، تا اندازه ی زیادی بی ضابطگی در كمیپن ها به چشم می خورد و همین امر گاهی آن ها را از هدف واقعیشان دور می سازد.
موسوی با بیان این كه عوامل مختلفی باعثِ آسیب پذیری ساختار ها و پدیده های اجتماعی است، اظهار كرد: كمپین ها نیز در معرض این آسیب ها هستند چنان كه كمپین خودرو نخرید نیز در معرض این اتهام قرار گرفته است كه ممكن است ساخته ی دست عواملی در داخل یا خارج از كشور با هدف تخطئه اجتماعی و به نوعی شوراندن مردم علیه مصالح و منافع ملی و صنعتِ بومی و داخلی باشد.
موسوی تصریح كرد: در جامعه یی كه از ظرفیت اجتماعی بالایی برخوردار است كمپین های خوب از بد، موفق از غیر موفق از لحاظ صداقت و اصول و هدفمندی اجتماعی به مرور زمان خود را نشان می دهند. ممكن است در كوتاه مدت كنش هایی جمعی از نوع كمپین، شعارهای فریب دهنده بدهند و انحراف سیاسی- اجتماعی ایجاد كنند اما در درازمدت توده های مردم متوجه می شوند كه چه نوع كمپین ها، شعارها و فراخوان هایی به سود جامعه و منافع عمومی و ملی است.
عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا در ادامه گفت: چنان كه در جامعه جنبش های اجتماعی به صورت كمپینیسم ادامه داشته باشد، ابهام ها و پرسش هایی درباره ی ماهیت و اهداف پنهان آن ایجاد می شود كه نفوذ و حمایت اجتماعی و توجه ساختارهای رسمی نیز نسبت به آن كمرنگ و به تدریح از میان می رود.
وجود انجمن ها، احزاب و سازمان های مردم نهاد در كشور موجب می شود كه خواست های عمومی مردم و جامعه به شكل سازمان یافته و با در نظر گرفتن بُعدها و زاویه های مثبت و منفی، فردی و اجتماعی بیان شود و در نبود این ساختارها است كه دستگاه ها یا افرادی منافع جمعی را نادیده می گیرند و موجب نارضایتی اجتماعی می شوند و همین امر نیز به تدریح زمینه ساز شكل گیری كمپین های اجتماعی می شود.
امیرمظاهری با اشاره به گسترش شبكه های اجتماعی و انواع رقابت ها در جامعه گفت: این امر سازمان ها را ملزم می كند كه به تكالیف اجتماعی و سازمانی خود بپردازند و پاسخگوی نیازها و پرسش های افكار عمومی باشند تا بتوانند در شرایط رقابتی موجودیت خود را حفظ كنند و زمانی كه به خواست عمومی جامعه توجه نمی كنند و به افكار عمومی بی اعتنایی هستند، كمپین های اجتماعی علیه آنان شكل می گیرد.
وی افزود: مهم ترین چیزی كه در كمپین ها آسیب زا است، بعد هیجانی آن است كه به قطبی شدن جامعه دامن می زند. افكار عمومی و توده ی مردم در این شرایط به پیامدهای حركت خود همچون ورشكستگی یك كارخانه یا موسسه یا بیكاری كاركنان آن توجهی ندارند.

***سخن آخر
كارزارهای اجتماعی در اعتراض به شرایط و وضعیتی ناخوشایندِ برای افراد جامعه شكل می گیرد. البته كارزارها در برخی برهه ها كاركردهای حمایتی نیز می یابد. پیام اصلی به راه افتادن كارزار در هر جامعه یی بهبود شرایط عمومی است اما گاهی این پدیده ی اجتماعی دستخوش حاشیه ها یا بهره گیریِ عواملی سودجو می شود كه آن را به وادی دستیابی به فرصت هایی خارج از متن اصلی آن هدایت می كنند در این میان شبكه های اجتماعی نقش و نفوذی پررنگ در پیدایش و شتاب كارزارها دارد.
همچنان كه گفته شد كارزار كاركردهایی مثبت، منفی یا دوگانه دارد. كارزار خودرو نخرید نیز در قالب یك كارزار دارای پیام ها و پیامدهای دوگانه است. این پدیده از یك سو اعتراضی به قیمت روزافرون و كیفیت پایین خودروهای تولیدی داخل است و از این رو شاید باعث شود كه خودروسازان با توجه به فضای رقابتی در اقتصاد خودرو بازنگری منصفانه یی در قیمت و استانداردهای تولید خودرو داشته باشند. اما از بُعد دیگر در شرایطی كه راهِ تجارت خارجی ایران در شرایط پساتحریم گشوده شده است و همچنین نقش مهمی كه تولید خودرو در اقتصاد و اشتغال كشور بازی می كند، انحراف این كمپین ممكن است آسیب های بیشتری نسبت به پیامدهای مثبت به دنبال آورد.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**552** 9279**2054