به گزارش ایرنا، موسیقی فاخر ایران در قرن هفتم تا نهم هجری و طی دوران فراز و نشیب مغولها بنیان گذاشته شد كه صفیالدین ارموی و عبدالقادر مراغی، دو نابغه هنرمند، پراستعداد و نامی ایرانی در آن دوران ظهور كردند.
در تبیین شخصیت فرامرزی عبدالقادر مراغه ای همین بس كه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی كشورمان با همكاری بنیاد یونس امره تركیه، آیین بزرگداشت عبدالقادر مراغه‌ای را با حضور جمعی از چهرههای ادبی و فرهنگی دو كشور ایران و تركیه دیروز شنبه 11 مهر برگزار كرد.
عبدالقادر از مشاهیر ایرانی ثبت شده در یونسكو در سالهای 2014 و 2015 میلادی، پسر غیبی حافظ مراغی، ملقب به گوینده و نظامالدین و مشهور به حافظ المراغی یا عبدالقادر گوینده، آخرین ستاره فروزان موسیقی ایران زمین، در سال 768 هجری شمسی در شهر مراغه از شهرهای قدیمی، مهم و آباد آذربایجان شرقی به دنیا آمد.
عبدالقادر مراغه‌ای در همان ایام كودكی به مكتب رفت و حافظ قرآن شد و موسیقی را از پدرش كه اهل ادب و هنر بود، آموخت و در نوجوانی به چنان توانمندی دست یافت كه با استادان زمان خود، از جمله رضوان شاه، موسیقیدان بزرگ، به رقابت پرداخت.
مقاصدالالحان و جامعالالحان مهمترین آثار به یادگار مانده از این موسیقیدان و هنرمند چیرهدست است كه در كتاب جامعالالحان با دقت بسیار به آرا و افكار موسیقیدانان بزرگی مانند جوهری و فارابی پرداخته و به لزوم استفاده از حساب هندسه در موسیقی، نقش موسیقی در خدمت به قرآن و علم پزشكی اشاره كرده كه این نشان از هنر این موسیقیدان در خدمت به ادیان الهی است.
سلطان احمد جلایر پسر شیخ اولیس، چهارمین فرمانروای سلسله جلایریان در عراق و آذربایجان، پادشاه شعرشناس و موسیقی دوست، عبدالقادر مراغه‌ای را مفتخر به القابی مانند سلطان الحفاظ، ذوفنون عصر و فیلسوف جهان كرد و هنرهایش را حفظ كلامالله، حُسن خط و علم موسیقی برشمرد و از مهارت وی در نوازندگی به خصوص عود و تكمیل آلات ذوات‌النّفخ تعریف كرده است.
هنری جرج فارمر ـ موسیقیدان معاصر جهان ـ عبدالقادر مراغی را اعجوبه خوانده و در نهایت از مفاخر تاریخ هنر ایران در نیمه هشتم و نهم هجری و آخرین نظریهپرداز موسیقی كلاسیك ایران یاد میكند كه تنها بعد از این موسیقیدان اطلاعات دقیق و قابل اطمینان درباره مطالب موسیقی میتوان یافت.
شخصیت هنری عبدالقادر تركیبی از موسیقی، شعر، خط و نقاشی یا نمونهای از تربیتهای قدیم بود به طوری كه فارمر می‌گوید: عبدالقادر در موسیقی پیرویكننده صفیالدین ارموی، استاد بزرگ موسیقی بین سالهای 613 تا 693 قمری، بوده كه در نواختن عود (بربت) چیرهدست و در ساختن تصنیف استاد بود.
با نگاهی به آثار عبدالقادرمی توان گفت كه وی علوم متداول زمان خود را دارا بوده و موسیقی را از پدر خود آموخته بود و با آنكه اهل آذربایجان (مراغه) و به تركی مسلّط بود، كتابهای خود را به زبان فارسی نوشته و از این راه خدمتی بس بزرگ به زبان، ادب و هنر فارسی انجام داده است.
عبدالقادر علاوه بر خوشنویسی، نقاشی و نوازندگی عود، شعر نیز میسرود كه نمونه اشعار فارسی و تركی او در مقاصدالألحان و بعضی كتابهای وی آمده كه در آنها به 'عبدالقادر' تخلص كرده است.
بیشك عبدالقادر مراغی از بزرگترین موسیقی دانان و موسیقی پژوهان تاریخ هنر ایران محسوب میشود؛ به قول دولتشاه سمرقندی، مراغی یكی از چهار هنرمند پایتخت شاهرخ، فرزند و جانشین تیمور لنگ و بزرگترین پادشاه تیموری، بوده كه در ربع مسكون به روزگار خود نظیر نداشتهاند.
تسلط عبدالقادر در نوازندگی بربت (عود) مورد تحسین قرار گرفته و آهنگهایش گرچه هنوز به طور كامل به دست نیامده، ولی اندكی از آنها تا حد موجود توسط بعضی از موسیقیدانها اجرا شده است.
بعضی از تصنیف‌های خواجه با ذكر ضروب و نقرات در كتاب 'نزهةالأرواح من تطریب الأشباح' یعقوب و رساله منظوم و منثور امیرخان محفوظ و ثبت شده است.
تم موسیقی سریال امام علی (ع) نیز بر اساس آثار عبدالقادر ساخته شده و افتخار فرهاد فخرالدینی هم در ساختن این موسیقی مجموعه به گفته خود وی در این است كه توانسته با وجود تلاشهای ناموفق فروانی كه در ایران، تركیه و اروپا برای استنباط یكی از یافتههای موسیقی عبدالقادر انجام شده، عاقبت آن را به طور كامل به اجرا درآورد.
آنچه عظمت هنری عبدالقادر را دوچندان میكند، این است كه از یك قرن پیش تا عصر حاضر موسیقیدانان فراوانی كه آثار طرحها و یافتههای بزرگان تاریخ موسیقی ایران، مانند فارابی، ابنسینا، صفیالدین ارموی را الگوی خود ساختهاند، از عبدالقادر متأثر بودند.
مهارت وی در آهنگسازی تا حدی بود كه در مقاصدالألحان می گوید:... در خجند در حضور خیل سلطان مشغول آوازخوانی بودم، ناگاه صدای قمری شنیده شد به امر سلطان مشارالیه نسخهیی مانند نوای آن مرغ ساختم كه به شكل تنن ـ تننن، هشت نَقره اعتبار شده است'.
مطالعهی عمیق در آثار گذشتگان، نقد و بررسی آرای بزرگانی مانند فارابی، ابوعلی سینا، صفیالدین ارموی، قطبالدین شیرازی نشان میدهد كه تسلط مراغی به موسیقی و خوانندگی از ویژگیهای وی به شمار میرود؛ زیرا كه او تنها اطلاع داشتن از قواعد نظری یا عملی در موسیقی را كافی نمیداند، بلكه از دیدگاه او هنرمند باید در عمل به موسیقی نیز توانا باشد.
آثار مهم عبدالقادر مراغی شامل كنزالألحان، مقاصدالالحان، جامع الألحان، شرح الأدوار صفیالدین (زبده الادوار)، فوائد عشره و لحینه و آثار موسیقیایی صحبت نامه استادالمصفنین مرافی و رساله كوكبی است.
سرانجام پس از دغدغههای پرشور كه گذشت عمر گرد پیری بر تارك آن پاشیده بود، زندگی عبدالقادر بعد از 70 سال به پایان رسید و در شهر هرات، به دلیل ابتلا به طاعون آهنگ سفر آخرت كرد و در همان جا مدفون شد.
پس از عبدالقادر، موسیقیدان بزرگی كه قادر به ادامه كارهای وی باشد، متولد نشد، هرچند كسانی مانند بنای‌هروی و محمد امین بخاری سعی در گردآوری آثار فرهنگی و هنری گذشتگان در آثار خود كردند، اما موفق به خلق شاهكارهایی مانند كتابهای عبدالقادر نشدند.
گذشت روزگار و درگرفتن جنگهای متعدد موجب شد نام عبدالقادر مراغی، این بزرگمرد فرهنگ و هنر ایران بعد از مرگش به فراموشی سپرده شود و گویی خودش امروزِ خود را دیده بود كه در پایان كتاب خود در جامعالألحان می‌گوید: 'این نوشتم تا برآید روزگار، من نمانم این بماند یادگار، من شوم با درد و غم بر زیرخاك، كس نداند حال من جز كردگار.'
گروه موسیقی عبدالقادر مراغی 10 سال پیش با مدیریت محمدرضا درویشی در تهران با حضور هنرمندان مختلف از جمله همایون شجریان تشكیل شد و اعضای گروه عبدالقادر مراغه‌ای پیش از آغاز كار، رسالههای عبدالقادر را به صورت نظری مطالعه كرده و اقدام به بازسازی و نواختن تصنیف‌های منصوب به این موسیقی دان ایرانی كردهاند.
انتشار آلبوم 'شوق‌نامه' كه مستند 'شش قرن و شش سال' به آن می‌پردازد، نتیجه تشكیل این گروه است كه این آلبوم با صدای همایون شجریان و آهنگسازی محمدرضا درویشی منتشر شده است.
مستند 86 دقیقهای 'شش سال شش قرن' درباره طرح موسیقایی شوق‌نامه (بازخوانی آثار عبدالقادر مراغی) به كارگردانی، تهیه كنندگی و فیلمنامه نویسی مجتبی میرطهماسب ساخته شده است.
به بهانه احیای مكتب و بنیاد عبدالقادر مراغه، شب عبدالقادر مراغه‌ای و نكوداشت این موسیقیدان، بیستم خرداد سال گذشته با حضور رئیس موزه ملی ایران و جمعی از هنرمندان مطرح كشور و رئیس كمیسیون ملی یونسكو و برخی مسؤولان كشوری و استانی و شهرستانی در تالار سرباز مراغه برگزار شد.
بنیاد بینالمللی عبدالقادر مراغی به منظور ساماندهی و گسترش فعالیتهای علمی و پژوهشی برای شناختن و شناساندن جلوههای تمدن، فرهنگ، تاریخ و افكار و آثار مشاهیر مراغه به ویژه عبدالقادر مراغی، هم اكنون با همكاری مدیریت شهری و انجمن تاریخ پژوهان مراغه تشكیل شده است.
گزارش از حسن حسین زاده
3034/8023/518
تاریخ انتشار: ۱۲ مهر ۱۳۹۴ - ۱۳:۰۷
مراغه – ایرنا – عبدالقادر مراغه‌ای آخرین موسیقیدان و نوازندهای چیره دست و طبق شواهد تاریخی، بانی موسیقی جهان اسلام، نخستین ردیفنویس موسیقی ایران، آخرین نظریهپرداز موسیقی كلاسیك ایرانی و معلم ثالث در دانش موسیقی مشرق زمین پس از فارابی و ابنسینا است.