به گزارش ایرنا همه ساله با آغاز محرم دل های سوخته رهسپار زیارت حسینی شده و هر یك از اقوام با برگزاری آیین های مختلف سوگواری سعی در نشان دادن ارادت خود به امام حسین (ع) دارند.
در این خصوص آیین های محرم به گواه تاریخ از گذشته های دور تاكنون میان مسلمانان به ویژه شیعیان با شكوه و جلوه خاصی برگزار شده است و در این بین از آنجا كه طبق تاریخ سیستانی ها از نخستین خونخواهان امام حسین(ع) و یاران با وفای آن حضرت بودند، برای این ماه ارزش خاصی قائل بوده و حرمت و آداب و رسوم خاصی در مورد آن دارند.
و از مجموع این آداب برخی آیین ها همچون سینه زنی نشسته سیستانی های مقیم گلستان و خواندن نوحه های غمگنانه جلوه ای خاص از این سوگواری ها را نشان می دهد.
یك محقق فرهنگ عامه گلستان در این زمینه گفت: اگر چه اصل و اساس برپایی آیین های محرم، عزاداری برای سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، اهل بیت و یاران با وفای امام و زنده نگه داشتن ارزش های والای قیام عاشور ا است اما با توجه به تغییر شرایط جامعه در طول قرن ها و سال ها تغییرات و تفاوت هایی در نحوه انجام مراسم ویژه ماه محرم در برخی نقاط ایجاد شده است.
به گفته 'محمد آذری' با این حال بهره گیری از سنت های محلی و بومی ویژه محرم در بین سیستانی های گلستان هنوز در بیشتر نقاط این استان پا برجا بوده و بررسی ها نشان می دهد كه آنان در هر شرایطی برای حفظ آرمان ها و توسعه تفكر اهل بیت عصمت و طهارت(ع) تلاش كرده اند.
* نوحه خوانی ، سینه زنی
وی در مورد این آداب و رسوم اظهار كرد: نوحه خوانی، سینه زنی، زنجیرزنی، شبیه خوانی یا تعزیه خوانی و خواندن زیارت عاشورا از جمله آیین های معمول سیستانی های گلستان در ایام محرم به شمار می رود.
آذری افزود: در اول محرم و شروع ماه عزای سالار شهیدان سیستانی ها رسوم خاصی دارند كه بعنوان مثال می توان به سیاه پوش شدن اشاره كرد كه با حضور مداحان، بزرگان سیستانی كه در حسینیه ها برگزار می شود، جوانان لیاس سیاه بر تن می كنند.
به گفته وی هم چنین تنی چند از بزرگان و پیرغلامان خوش صدا در گذشته روی پشت بام منازل و مساجد رفته با خواندن اشعاری حزن انگیز و مراثی مردم را از آمدن ماه محرم آگاه می كردند.
آذری اضافه كرد: علم بستن و آماده كردن علم و سیاه پوش كردن حسینیه سیستانی ها در گرگان و دیگر شهرستان ها، مساجد و تكایا و منازل از دیگر رسوم این قوم می باشد.
محقق فرهنگ عامه اقوام گلستان ادامه داد: در كنار این رسوم، سیستانی ها با برپایی محفل و مجلس دعا و قرائت قرآن نیز تلاش دارند عشق و ارادت خود را به سالار شهیدان(ع) نشان دهند.
پخت غلور (حلیم سیستانی) و شله زرد، امتناع از پخت غذا در سه روز قبل از واقعه عاشورا پشت بام رفتن ریش سفیدان و تلاوت قرآن و ذكر دعا برای اعلام رسیدن ماه محرم و برگزاری مجالس روضه و عزاداری از دیگر رسوم است.
* شووی گردونی
آدری اضافه كرد: شبیه خوانی یا تعزیه از اصلی ترین برنامه سیستانی ها در گذشته وامروز می باشد كه به 'شووی گردونی' یا شبیه خوانی معروف است و در بیشتر روستاهای سیستانی نشین اجرا می شود.
به گفته وی، تعزیه طبق رسوم این قوم سیستان به صورت روز شمار اجرا می شود، به این صورت كه شبیه خوانان هر روز ماه محرم را به یكی از یاران امام حسین (ع) مثلا حضرت علی اكبر(ع) یا حضرت ابوالقضل (ع) اختصاص می دهند.
آذری اضافه كرد: هم چنین از دیرباز با آغاز نخستین روز از ماه محرم امامان جماعات، پیش نمازان مساجد و هیات امنای مساجد و حسینیه ها و بزرگان فامیل و طایفه با جمع كردن مردم و سخنرانی، آنان را با ارزش و حرمت این ماه آگاه كرده و با بیان روایات واحادیث، مظلومیت امام حسین(ع) و نقش وی در احیای دین اسلام و همچنین عظمت این ماه را برای آنان تبیین می كردند.
این محقق فرهنگ عامه در مورد نقش زنان سیستانی در عزاداری محرم گفت: برگزاری مجالس عزاداری و خواندن 'روایی'(رباعی و مرثیه های سوزناك) از جمله برنامه های این سوگواری ها است.
هم چنین زنان علاوه بر شركت در مجالس عمومی حسینیه ها، مجالس ویژه ای در منازل خود برگزار و مبلغه هایی كه به روضه خوان معروف هستند برای شركت كنندگان سخنرانی و مرثیه سرایی می كنند.
پرهیز از برگزاری آیین های جشن و ازدواج در دو ماه عزا، خرید نكردن لباس نو و انجام ندادن كارها و اقدامات غیر ضروری بویژه در روزهای نهم ودهم محرم از دیگر آداب این قوم است.
سیستانی ها در جواب فردی كه در روزهای تاسوعا وعاشورا از آنان درخواست انجام كاری كه ضرورت ندارد را بنمایند، این ضرب المثل را به كار می برند 'در ای روز گرگه وه گله نمزنه' یعنی در این روز گرگ هم به گله نمی زند كه نوعی نشان دهنده بزرگ بودن مصیبت خاندان ائمه (ع) است.
آذری با اشاره به اهمیت جایگاه بزرگان وسالخوردگان در بین سیستانی ها و نقش آنان در تشكیل هیات ها و دسته های عزاداری و سینه زنی اظهار داشت: در دسته های عزاداری علاوه بر نصب نشان های عمومی عزا و ماتم و علامت های سیاه و سبز و پارچه نوشته ها، در صف نخست بزرگان محل، سالخوردگان و معتمدین و سپس مردان و پسران و كودكان سینه زن و پس از آن زنجیرزنان حركت می كنند.
محقق فرهنگ عامه سیستانی در مورد اطعام عزاداران نیز گفت: در بین سیستانی های گلستان علاوه بر اینكه غالب لوازم و تجهیزات مورد نیاز تعزیه خوانی از محل نذورات مردمی تهیه می شود، غذای هیات ها نیز از طریق همین نذورات وكمك های مردمی تهیه می گردد بدین گونه كه هر وعده اعم از شام یا ناهار بانی دارد كه از گذشته های دور مرسوم و معروف است و مسوولیت آن را پذیرفته است.
وی هم چنین با اشاره به برخی آیین های سنتی از جمله حمل خیمه گاه حسینی و شهدای كربلا و كاروان اسرا خاطرنشان كرد: علاوه بر 'شووی گردانی' و یا شبیه خوانی، موضوع كاروان اسرا اهمیت بالایی دارد و در عزاداری ها به آن توجه ویژه ای می شود.
* سقا
از سوی دیگر سقا شدن نیز نشان دهنده اوج ارادت مردم این خطه به حضرت ابا عبدالله (ع) است، بطوری كه در ایام حركت دسته های عزادار و سینه زن برخی افراد با حمل آب، عزاداران را سیراب می كنند.
برخی از سقاها در گذشته اشعاری سوزناك از تشنگی خاندان رسول الله (ص) در قالب مرثیه سرایی می خواندند.
* نامگذاری دهه اول محرم با نام شهدای عاشورا
از سوی دیگر علاوه بر تعزیه یا شبیه خوانی كه در هر روز به نام یكی از یاران سالار شهیدان و شهدای مظلوم كربلا اجرا می شود از گذشته های دور هر یك از روزهای دهه نخست ماه محرم را به نام و یاد یكی از اهل بیت و یاران امام حسین (ع) گرامی داشته و عزداری می كنند.
مثلا روز چهارم محرم كه به عزاداری حر نام گذاری شده مردم همراه با برگزاری مجالس عزا، نذورات خود را نیز در قالب غذاهای گرم تهیه و بین عزداران توزیع می كنند.
روز پنجم به نام فرزندان حضرت زینب (س )، روزهای ششم تا هشتم به یاد حضرت قاسم و حضرت علی اكبر(ع)، نهم به نام حضرت ابوالفضل و دهم به نام و یاد سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین عزاداری می شود.
* تاسوعا - عاشورا
در عزاداری تاسوعا و عاشورا كه از بامداد آغاز و تا عصر ادامه دارد هیات ها با حركت از مقابل حسینیه ها و تكایا با نوحه خوانی و سینه زنی به سمت امامزاده ها وگلزار شهدا هر منطقه رفته و در این محل به عزادارای می پردازند.
خیل عظیم جمعیت كه یك پارچه سیاه پوش هستند شور خاصی به آیین عزاداری می دهند و بیشتر خیابان های منتهی به امامزاده ها و گلزار شهدا مملو از سوگوارانی است كه در دسته های سینه زن و زنجیر زن حركت می كنند.
محقق فرهنگ عامه اقوام گلستان گفت: یكی از رسوم سیستانی ها موضوع 'چو وه شی' یا چاووشی است كه عموما یكی از پیرمردان یا مداحان با صدای حزن انگیز و زیبا اشعاری در راستای قیام عاشورا را می خواند و مردم و جمعیت را آماده سینه زنی وشروع مراسم می كند.
وی ادامه داد: در بین سیستانی ها مرسوم است كه از شب چهارم محرم به بعد از حسینیه ها، دسته های عزا به صورت سینه زنی و زنجیرزنی برای عرض تسلیت به مساجد و تكایای دیگر می روند، آنچه در این بین خیلی مهم و حزن انگیز است زمان رسیدن دو دسته زنجیرزنی به هم است كه مداحان و پیرغلامان با خواندن اشعاری به صورت 'بحث و بیت' (نوحه و پاسخ نوحه) اجرا و همچنین به همدیگر بابت عزای حسینی تسلیت می گویند كه این صحنه بسیار حزن انگیز است.
* شنستكا
از سوی دیگر سیستانی ها دارای نوع خاصی از سینه زنی هستند كه به آن 'شنستكا ' (نشسته) گفته می شود و عزاداران بصورت نشسته و سه ضرب سینه زنی می كنند و نوحه خوان مجلس اشعار ومراثی معروف به بحرطویل كه حاوی مضامین حماسی و زیبا در بزرگی، شجاعت و حق بودن فرزند پیامبر(ٌص)و یاران آن حضرت می باشد را خوانده و سینه زنان جواب می دهند.
سینه زنان كه روی زانو نشسته اند، به حالتی كه نشان از افسوس و حسرت از شهادت سالار شهیدان (ع) و یاران با وفایش می باشد دست روی زمین زده و آن را به شهادت می گیرند كه زمین توشاهد باش ما عزادار خاندان عصمت و طهارت (ع) هستیم و سپس روی زانو بلند شده و سینه می زنند و در زمان سینه زنی نیز به سرعت دست ها به سینه كوبیده می شود.
وی هم چنین با اشاره به حضور برخی بزرگان سیستانی در مجالس و آموزش این نوع سینه زنی سنتی به جوانان و تلاش برای احیای آن از مسوولین میراث فرهنگی گلستان دعوت كرد كه با حضور در حسینیه سیستانی ها در گرگان و گنبدكاووس و سایرشهرهای استان و مشاهده این آداب و رسوم برای ثبت این مراسم در میراث معنوی و ناملموس تلاش نمایند.
* شام غریبان
آذری در خصوص مراسم ویزه شام غریبان نیز گفت: در این شب مردم به مساجد و حسینیه ها رفته و پس از خاموش كردن چراغ ها در نور شمع به سوگواری می پردازند و با تشكیل دسته های چندنفره جوانان با خواندن اشعار و مراثی سوزناك لحظات حزن انگیزی را فراهم می آورند.
اگرچه برنامه های اصلی و محوری سوگواری محرم توسط سیستانی های مقیم گلستان تا دوازدهم این ماه در اقصی نقاط استان برگزار می شود اما سایر تعزیه خوانی ها تا پایان ماه صفر نیز ادامه دارد.
سیستانی های مقیم گلستان حدود 18 درصد از جمعیت 1.850 میلیون نفری این استان را تشكیل می دهند.
6203
تاریخ انتشار: ۵ آبان ۱۳۹۴ - ۰۸:۲۵
گرگان - ایرنا - برگزاری آیین های سوگواری همچون سینه زنی، زنجیر زنی، مجالس عزا ازسوی اقوام مختلف ایرانی همزمان با آغاز محرم میثاق و ارادتی مجدد به ساحت حضرت اباعبداالله الحسین (ع) و خاندان پیامبر مكرم اسلام (ص) است.