علم و توسعه در خدمت صلح جهانی

بهره‌مندی جامعه از ثمره های مفید علم، صلح و توسعه یكی از بهترین كاركردهای تعامل این سه مقوله در جهان هستی است. با توجه به اهمیت به كارگیری این عوامل و به منظور دستیابی به این مهم؛ سازمان فرهنگی، علمی، آموزشی ملل متحد(یونسكو) و شورای بین المللی علوم، دهم نوامبر برابر با نوزدهم آبان را به عنوان «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» مطرح كردند.
یونسكو در تمامی كشورهای عضو در حوزه ی علم به دنبال برقراری اندیشه ی صلح در ذهن بشر است. بر پایه ی فلسفه ی وجودی این سازمان در عرصه ی علم نیز دستیابی به صلح به دانشمندانی نیاز دارد كه به این مقوله می‌اندیشند و اخلاق و خرد را با دانش خویش همراه می سازند.
جهان برای پایان دادن به جنگ در هر زمینه ای به افرادی نیاز دارد كه موضوع صلح، شالوده ی اصلی اندیشه ی آنها باشد. هدف مهم علم باید صلح و توسعه باشد اما توسعه ی علمی و اقتصادی به تنهایی، بدون در نظر گرفتن اخلاق به این نتیجه نخواهد رسید. این روز بیان می دارد كه علم باید بكوشد تا از درد و رنج بشر بكاهد و این امر میسر نخواهد شد مگر آن كه اخلاق در كنار دانش باشد.
علم و فناوری باید در مسیر زندگی بهتر، صلح و آرامش مورد بهره وری قرار گیرد و در كنار اخلاق و خرد بكوشد تا مشكلات جامعه بشری را كاهش دهد.
روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه، فرصتی را برای مراكز علمی، دولت ها، جوامع و اهالی دانش، پدید می آورد تا درباره ی توسعه و صلح كه در زمره ی مهم ترین و اساسی ترین مفهوم های اجتماعی است، به گفتگو بپردازند و جنبه های گوناگون آن را بررسی كنند.
جوامعی كه در جهان كنونی از روش علمی بهره می برند، می توانند دیدگاهی مشترك برای نگاه به دنیای پیرامون خویش به دست آورند و بكوشند، بر اشتراك ها و توافق ها تمركز كنند و اختلاف ها را نادیده بگیرند تا به صلح حقیقی دست یابند.
برای دستیابی به جامعه ای توسعه یافته در تمامی زمینه ها باید از ارتباط میان دانش و جامعه بهره مند شد تا علم در ذهن همگان نفوذ كند و اندیشه ی علمی در میان مردم شكل بگیرد. در یك نگاه كلی، می توان دریافت كه توسعه و صلح بدون گسترش دانش و پیشرفت علم و بدون آموزش و برنامه ریزی امكان پذیر نیست.
هر چه علم در جامعه عمومی‌تر شود درك آن برای تمامی مردم آسان‌تر خواهد شد و این گونه افراد می‌توانند در گسترش آن نقش مهمی‌ داشته باشند، زیرا هنگامی كه دانش توسعه یابد و كاربردی شود، یك كشور خواهد توانست به توسعه و پیشرفت در بسیاری از زمینه ها دست یابد.
شعار این روز در سال جاری«پژوهش بیشتر، توسعه یافتگی بهتر» است. در واقع دستیابی به راه حل های پایدار برای آینده در سطح جهانی و منطقه ای به خلاقیت و پیشرفت در دانش نیاز دارد تا بدین شكل آینده ای استوار و پاینده برای بشر شكل بگیرد و موضوع های گوناگونی همچون مسایل اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و ... بررسی و بُعدهای مختلف اخلاق و مسوولیت انسان در برابر یكدیگر و نسل های بعدی آشكار شود.
** پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه با «سیدرضا شاكری» عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی جهاد دانشگاهی به گفت وگو پرداخت.
سیدرضا شاكری، علم و فناوری را دستاورد جهانی دانست و گفت: تمام بشر در طول تاریخ به دور از وابستگی های تمدنی و تاریخی خود در تولید میراث علم، شركت داشته است. دانش و علمی كه در اختیار انسان قرار دارد و از آن در جنبه های مختلف زندگی استفاده می كند، نتیجه ی تلاش اندیشمندان و دانشمندان جهان است كه با هزینه های مادی و معنوی بسیاری تولید كرده اند. بنابراین باید به جهانی بودن میراث علم، آگاه باشیم و بدانیم كه نسبت به پاسداری از این دستاورد بزرگ مسوول هستیم. جنبه های كاربردی علم و فناوری در زندگی سیاسی و عمومی افراد جامعه نمایان و مشخص است و دولت ها با استفاده از آن به سیاست های توسعه ای خود تحقق می بخشند و مردم نیز به وسیله ی تكنولوژی مشكلات و مسایل خویش را برطرف می سازند.
این استاد دانشگاه با اشاره به این كه انتظار از علم و فناوری می بایست كه واقعی شود، یادآور شد: آثار و نتیجه های فناوری از جنبه عمومی، خصوصی، سیاست گذاری و برنامه ریزی می تواند به توسعه یك جامعه كمك كند. افراد از دانش و علم تنها نباید برای منافع و آسایش فردی استفاده كنند بلكه از آن در جهت حفظ اخلاق، محیط زیست و میراث مشترك بشری بهره ببرند. علم و فناوری باید به یك دغدغه مشترك میان دولت ها و مردم تبدیل شود و افراد جامعه به عنوان مصرف كنندگان نهایی می توانند با انتقال كاستی ها، نقاط ضعف و قوت فناوری به سازندگان و تهیه كنندگان، آنها را در اصلاح نسخه ها و ویرایش های بعدی یاری رسانند.
وی فناوری را دستاورد علم دانست و اظهار داشت: می بایست معنای علم و فناوری را از هم جدا كرد. هنگامی كه علم و تفكر با هم برای برطرف ساختن مشكلات همراه می شوند، تكنولوژی نمایان می شود، پس تكنولوژی دستاورد علم است. داشتن تكنولوژی، نمی تواند به طور حتم به علم منجر شود اما جامعه ای كه علم پرور باشد موفق می شود تا به فناوری و تكنولوژی بومی و متناسب با خود دست پیدا كند.
تاثیر جنبه های عینی و مادی علم و فناوری را بر زندگی روزمره نمی توان نادیده گرفت، بطور مثال بهداشت در جامعه ما به دلیل افزایش سطح سواد علمی مردم در مقایسه با گذشته بسیار جدی گرفته شده است و مردم تحولات علمی را در زمینه های مسایل بهداشت عمومی پیگیری می كنند و اطلاعات خوبی در مورد بیماری ها، مكانیزم های انتقال بیماری ها و بخصوص در زمینه ی پیشگیری دارند كه این سواد جامعه را نشان می دهد. اما آنچه كه ما به آن نیازمندیم آن است كه علم به عنوان یك بینش مورد توجه قرار گیرد و عمومی شود كه متاسفانه این مساله در جامعه فراگیر نشده است و عالمان و اندیشمندان وظیفه ی سنگینی در زمینه ی توسعه ی بینش علمی، در میان توده های مردم دارند.
این نویسنده و پژوهشگر، در ادامه افزود: نگاه بی طرفانه، انتقادی، سنجشی و ارزیابانه از جمله ی ویژگی های علم است كه هدف نهایی آن یافتن راه حل مساله با روش های علمی به شمار می رود. نقش علوم انسانی در توسعه یك كشور بسیار اساسی است. علوم فنی و تجربی كاربردی و تكنولوژیك هستند و این تكنولوژی هنگامی می تواند برای جامعه مفید باشد كه علوم انسانی با زندگی روزمره و سیاستگذاری عمومی جامعه پیوند برقرار كند.
سیدرضا شاكری درباره ی موزه های علم و فناوری بیان داشت: این موزه ها، 2 كاركرد بسیار اساسی دارند، نخست عام و جهانی، كاركرد دیگر ملی و محلی. با توجه به جهانی بودن علم و این كه میراث جهانی است، در طراحی، ساختار و محتوای موزه های علمی می بایست كه این اصل اساسی لحاظ شود و در محتوای موزه های علمی نباید دست به انتخاب های گزینشی زد كه با روح علمی مخالف است و از اعمال سلیقه در ایجاد موزه های علمی بپرهیزیم و جهانی بودن علم را در میان افراد جامعه نهادینه كنیم تا آنها به اهمیت علم آگاه شوند.
این استاد دانشگاه لزوم رابطه ی هویت ملی با موزه های علمی در ایران را ضروری دانست و گفت: ایرانیان دارای تمدن بزرگی هستند و می بایست به سهم خود در دنیا منصفانه و آگاهانه نگاه كنند كه دچار غرور و یا تحقیر و خودكم بینی نشوند. این موزه ها باید به مخاطبان خود نگاه واقع گرایی را انتقال دهند و به طور همزمان كه نقش دیگر كشورها را در توسعه ی علمی جهان نشان می دهند، جایگاه دانشمندان، متفكران و اندیشمندان ایرانی را نیز در رشد علمی به تصویر بكشند تا بازدیدكنندگان از دستاوردهای علمی كشور آگاه شوند.
این نویسنده و پژوهشگر، دیپلماسی علمی را كه به وسیله ی دولت یازدهم مطرح شده، سیاستی درست و كاربردی ارزیابی كرد و یادآور شد: با توجه به شرایط موجود و لغو تحریم ها، ما فرصت انتخاب بیشتری برای تعامل با دنیا داریم و كشورهای اروپایی كه در خط مقدم توسعه ی علمی و فناوری قرار دارند، باید بیشتر مورد توجه قرار گیرند. سیاست دیپلماسی علمی رییس جمهوری از نظر محتوا و گستره، نوعی مسوولیت برای اندیشمندان به خصوص صاحب نظران علوم انسانی تولید كرده است تا در گسترش و توسعه دیپلماسی علمی بكوشند. ایجاد رابطه و پیوند علمی با كشورهای اروپایی و آسیایی علاوه بر توسعه ی مسایل علمی و تكنولوژیكی سبب پرداختن به مسایل مشترك بشری مانند صلح، همزیستی مسالمت آمیز خواهد شد.
وی با اشاره به این كه علم تنها عاملی است كه با بی طرفی خود سبب می شود تا انسان ها به صلح و آشتی دست یابند، اظهار داشت: علم هرگز در ستیز و خشونت، توسعه و گسترش نیافته است و بنابراین صلح با علم یك همزیستی و تناسب درونی دارد. برای دستیابی به علم، دانشمندان می بایست به دور از دغدغه های جنسیتی، ملی، سیاسی، حاكمیتی و اغراض سیاسی دولت ها برای صلح و توسعه جهانی با هم گفتگو كنند و طرح های مشترك تحقیقاتی را انجام دهند و برنامه های آموزشی، ملی، منطقه ای و جهانی را برگزار كنند.
بنابراین زمانی می توان انتظار داشت كه علم در خدمت اخلاق، همزیستی و صلح جهانی قرار می گیرد كه سیاستمداران و رهبران كشورها به استقلال علم احترام بگذارند و اگر علم به عنوان یك میراث معنوی مورد توجه باشد زمینه های خوبی برای توسعه علم فراهم خواهد شد و دولت با برنامه ریزی و سیاست گذاری سعی دارد تا میان علم، صلح، توسعه و همزیستی، تعامل برقرار كند، یعنی دولت ها باید ساختارها را آماده كنند و موانع دیپلماسی و روابطی را از پیش رو بردارند و رابطه ی ساختارهای علمی را فراهم سازند، اما آنها نباید در محتوای علم دخالت كنند.
سیدرضا شاكری در ادامه با بیان این كه محققان باید در دیپلماسی علمی مشاركت داشته باشند، افزود: پس از آن كه دولت از نظر برنامه ریزی و سیاست گذاری زمینه های لازم را مهیا ساخت، محققان باید در دیپلماسی علمی، مشاركت فعالی داشته باشند. در مرحله ی بعد دانشمندان، صاحب نظران و دانش پژوهان باید بهره لازم را از فضای موجود ببرند و از آثار و پیامدهای توسعه ی علمی در جهت خدمت به صلح جهانی و مسایل مشترك بشری مانند مبارزه با خشونت ها، خلع سلاح و همزیستی استفاده كنند.
این محقق در پایان، رسانه ها را حلقه ی ارتباطی میان علم با دانشمندان و ساختارهای علمی دانست و یادآور شد: كاركرد رسانه ها در توسعه علمی بسیار ملموس و عینی است و آنها می توانند در سیاستگذاری كلان دولت ها و هم در سطح میانی و خرد در میان افراد جامعه تاثیرگذار باشند و در گسترش و فرهنگ شدن، بینش علمی كمك كنند و همچنین با توجه به این كه یكی از رسالت های رسانه ها شفافیت است، با آگاه سازی می توانند مردم و دولت را در برنامه ریزی ها یاری رسانند. رسانه ها می بایست به صورت بی طرفانه و به دور از گرایش های سیاسی و حزبی آثار علمی را منعكس كنند و با اولویت بندی نیازهای كشور در زمینه های محیط زیست، سلامت عمومی، مراقبت از زبان، تشویق جامعه به مطالعه و بهداشت آگاهی های عمومی را افزایش دهند.
*گروه اطلاع رسانی(مهسا شریفی)
پژوهشم**2059**2002**9131