سیستان و بلوچستان سرزمین بكر جانور شناسی

به گزارش ایرنا سیستان و بلوچستان با اكوسیستم متنوع در پهنه خشكی و آبی از تنوع زیستی قابل توجه و پدیده های منحصر بفردی برخوردار است، علاوه بر تنوع در پوشش گیاهی، حیات جانوری آن نیز غنای بسیار متنوعی دارد به طوری كه بسیاری از گونه های جانوری فقط در این استان یافت می شود.
یك میلیون و 489 هزار و 590 هكتار معادل 9/7 درصد (هفت و 9 دهم درصد) از كل مساحت سیستان و بلوچستان منطقه حفاظت شده و تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد.
گونه های جانوری و گیاهی استان در 13 منطقه شامل پناهگاه حیات وحش، مناطق حفاظت شده، آثار طبیعی ملی و مناطق شكار ممنوع شامل مناطق حفاظت شده گاندو، جنگلی شیله، جنگلی بیرك و جنگلی پوزك، مناطق شكار ممنوع بزمان، بلبل آب نصرت آباد، مك سرخ و پزم و پناهگاه حیات وحش هامون و آثار طبیعی ملی تفتان، پیرگل خاش، سرو زربین سنگان و گل فشان تنگ كنارك زیست می كنند.
بر اساس آخرین بررسی های صورت گرفته، تاكنون بیش از 85 گونه پستاندار، 102 گونه خزنده، بیش از 360 گونه پرنده آبزی و غیرآبزی و پنج گونه دو زیست در مناطق حفاظت شده خشكی و آبی سیستان و بلوچستان شناسایی شد.
جنگل حرا، بسترهای علفی، سواحل شن و ماسه ای، رودخانه ها و تالاب ها از مهم ترین زیستگاه های گونه های جانوری سیستان و بلوچستان است.
تمساح پوزه كوتاه و سنجاب بلوچی از جمله گونه های جانوری سیستان و بلوچستان است كه به گفته كارشناسان در دیگر نقاط كشور نمی توان آثاری از زیست آنها مشاهده كرد.
در بین پستانداران علاوه بر خرس سیاه و سنجاب بلوچی همچنین كل، بز، قوچ، میش، جبیر، آهو، گربه وحشی و كاراكال را نیز در مناطق مختلف سیستان و بلوچستان زیست می كنند.
در بین پرندگان نیز دراج، هوبره، زاغ بور، گیلانشاه خالدار، پلیكان خاكستری باكلان و انواع پرندگان شكاری از جمله بحری، بالابان، هما، عقاب طلایی و عقاب ماهیگیر در این استان قابل مشاهده برای علاقه مندان به محیط زیست است.
مدیر كل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: حدود یك میلیون و 500 هزار هكتار از گستره استان به عنوان منطقه حفاظت شده تحت نظارت این اداره كل قرار دارد.
سعید محمودی اظهار داشت: این استان از مناطق منحصر به فرد كشور از نظر تنوع اقلیم، تنوع آب و هوایی، وسعت و زیستگاه های جانوری است بر این اساس از 114 گونه پستانداران كشور بسیاری از آنها در استان یافت می شوند.
سعید محمودی بیان كرد: این استان با توجه به داشتن تنوع اقلیمی، زیستگاه مناسبی برای زندگی گونه های مختلف جانوری است به طوری كه وجود برخی گونه ها از جمله تمساح پوزه كوتاه، زاغ بور و سنجاب بلوچی مختص این استان است.
وی افزود: گاندو یا تمساح پوزه كوتاه جانوری باقیمانده راسته كروكودیل ها كه در 225 تا 265 میلیون سال قبل می زیسته اند، است كه در ایران تنها زیست این گونه در رودخانه باهو كلات و برخی انتشعابات آن مانند رودخانه كاجو و سرباز است.
وی افزود: گاندو جانوری بسیار خجالتی، محتاط و ترسو است و به سختی می توان آن را مشاهده كرد حداكثر طول آن چهار تا پنج متر است ولی با طول كمتر و بیشتر نیز دیده می شوند و غذای اصلی شان به طور عمده ماهی، لاك پشت، پرندگان آبزی و لاشخورها است.
وی تصریح كرد: كروكودیل‏ها یا به گویش محلی گاندو از هندوستان، سیلان تا پاكستان غربی و بلوچستان جنوبی پراكنده ‏اند و رودخانه سرباز غربی ‏ترین نقطه انتشار كروكودیل در آسیاست و دارای ارزش توام ملی و بین‏ المللی است.
مدیر كل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان بیان كرد: نسل این گونه در سطح جهان در معرض نابودی قرار دارد و به همین سبب در دنیا به عنوان یك جانور نادر مطرح است.
وی افزود: در سرشماری چند سال پیش از سوی كارشناسان این اداره كل شمار گاندوها یا تمساح های پوره كوتاه ایرانی به 200 عدد رسیده است.
محمودی خرس سیاه را از دیگر گونه های جانوری سیستان و بلوچستان ذكر كرد و گفت: این حیوان از راسته گوشت خواران و تیره خرس ها و یكی از دو گونه خانواده خرس های ساكن ایران است.
وی بیان كرد: پراكنش خرس سیاه در ایران محدود به مناطق جنوب شرق به ویژه سیستان و بلوچستان است و زیستگاه این گونه با ارزش و كمیاب نواحی كوهستانی و جنگلی استان است.
وی با بیان اینكه رژیم غذایی خرس سیاه آسیایی بسیار متنوع و در واقع همه چیزخوار است گفت: براساس طبقه بندی سازمان های جهانی این گونه در زمره حیوانات در آستانه انقراض قرار گرفته بطوری كه امكان محو شدن و نابودی آن محتمل است.
مدیر كل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان افزود: خرس سیاه معمولا در منطقه حفاظت شده جنگلی شهرستان نیكشهر كه تیپ غالب گیاهی آن داز و كهور به عنوان یكی از منابع تامین كننده تغذیه این حیوان، زیست می كند.
وی گفت: همچنین منطقه حفاظت شده كوه بیرك حدفاصل شهرستان های سراوان و خاش یكی از بهترین زیستگاه های پلنگ ایرانی است.
محمودی با بیان اینكه پلنگ ایرانی از راسته گوشتخواران و تیره گربه سانان بزرگ دارای بدن دراز و باریك، دستها و پاهای قوی، پنجه ها و ناخن های بزرگ، گوش هایی كوتاه و دم دراز است افزود: با توجه به سرشماری های صورت گرفته از سوی این اداره كل هم اینك جمعیت این گونه جانوری در سیستان و بلوچستان در سطح خیلی خوب و قابل قبول قرار دارد.
وی با بیان اینكه رنگ بدن پلنگ ایرانی تركیبی از خال های مشكی، سفید مایل به زرد یا خاكستری است و طول بدن این حیوان تا 160 سانتیمتر گاهی تا 180 سانتیمتر و طول دم آن نیز تا 110 سانتیمتر می رسد، اظهار داشت: پلنگ ایرانی به دلیل حس قلمرو طلبی در تمام سیستان و بلوچستان به صورت پراكنده زیست می كند اما بیشترین پراكنش این گونه جانوری در منطقه حفاظت شده كوه بیرك شهرستان سراوان است.
مدیركل حفاظت محیط زیست استان گفت: با وجودی كه جمعیت قابل توجهی از پلنگ ایرانی در سیستان و بلوچستان زیست می كنند اما تلفات این گونه جانوری در استان نسبت به كل كشور كمتر است.
وی ادامه داد: كاهش تلفات پلنگ ایرانی در استان به علت نداشتن دشمنان طبیعی از یك سو و از سویی كنترل مطلوب این اداره كل در مناطق زیست این حیوان است.
وی تصریح كرد: همچنین جای بسی خوشحالی است كه مردم فهیم سیستان و بلوچستان با داشتن آگاهی بالا در رابطه با حفاظت از گونه های جانوری مختلف از جمله گونه نادر پلنگ ایرانی همكاری بسیار خوبی با محیط بانان محیط زیست دارند.
وی خاطر نشان كرد: سیستان و بلوچستان از جمله استان هایی است كه كمترین شكار گونه های جانوری در معرض خطر انقراض در آن انجام می شود و مردم آن حفظ محیط زیست مناطق خود را جدی گرفته اند.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان نیكشهر نیز گفت: جنوب سیستان و بلوچستان به ویژه محدوده شهرستان نیكشهر یكی از زیستگاه های اصلی سنجاب بلوچی كه به سنجاب راه راه و سنجاب نخلی نیز معروف است، بحساب می آید.
حسن ذاتی كیخا با بیان اینكه سنجاب بلوچی در زبان محلی به «هِردِك» مشهور است، افزود: از جمله مشخصات این حیوان زیبا جثه كوچك تر از سنجاب ایرانی، گوش های متوسط و دم بلند و پشمالو است.
وی گفت: در سطح پشتی سنجاب بلوچی چهار نوار پهن و تیره در زمینه سفید وجود دارد كه علامت مشخصه آن است و سطح زیرین بدن سفید و موهای دم مخلوطی از تیره و سفید است، زیستگاه این حیوان در بوستان ها و نخلستان ها است.
كیخا گفت: پراكندگی سنجاب بلوچی در ایران فقط در نواحی جنوب شرقی بلوچستان مشاهده شده است و در زمان حاضر جمعیت نسبتا مناسبی از این گونه در شهرستان های نیكشهر، چابهار و سرباز وجود دارد.
وی از عادات مهم این سنجاب را فعال بودن در روز بیان كرد كه در فصل زمستان تمام ساعات روز را شامل می شود، این سنجاب ها در نزدیكی یكدیگر دیده می شوند، سنجاب بلوچی بر روی درختان زندگی می كند و لانه خود را در میان شاخه های انبوه می سازد.
كیخا گفت: از دیگر ویژگیهای سنجاب بلوچی كه به طبیعت گیاهی و انسانی نیز كمك شایانی می كند، حركت در بین درختان خرما است كه باعث گرده افشانی و بارور شدن نخیلات می شود.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست نیكشهر گفت: وجود گونه های شاخص مانند خرس سیاه بلوچی و پلنگ در طبیعت نیكشهر نشان از سلامت محیط زیست، بكر بودن این منطقه و امنیت بالا برای زیست و زاد و ولد این گونه ها است.
ذاتی كیخا بیان كرد: طبیعت بكر و كوهستانی شهرستان نیكشهر محیط امنی برای زیست انواع گونه های جانوری نظیر خرس سیاه بلوچی، پلنگ، قوچ و میش، كل و بز و پرندگان مهاجر فلامینگو، اگرت و تیهو، باقرقره و غیره است.
وی گفت: خرس سیاه بلوچی كه در گویش مردم بلوچستان با نام های «مم» و «حرس» شناخته شده است، یكی از شاخص ترین گونه های حیاط وحش در شهرستان نیكشهر است.
وی افزود: خرس سیاه از گونه های زیبا و نادری است كه در این منطقه از ایران زندگی می كند و جثه متوسط در بین گونه های دیگر خرس ها و طول بدن این جانور با توجه به شرایط محیطی و نوع تغذیه ای كه انجام می دهد متغیر از 130 تا 180 سانتی متر است.
وی گفت: پلنگ از گونه های حمایت شده و در خطر انقراض محسوب می شود كه حضور آن در طبیعت نیكشهر در سالیان اخیر با عكس برداری به وسیله دوربین های تله ای و مشاهدات مردمی و محیط بانان كاملا آشكار است.
رییس اداره حفاظت محیط زیست نیكشهر بیان كرد: پلنگ به عنوان یكی از گوشتخواران بزرگ است كه جایگاه خاصی در چرخه حیات وحش منطقه دارد.
كیخا ادامه داد: پلنگ گربه ای بزرگ با بدن عضلانی ولی نرم و قابل انعطاف است كه بدنش از خال های تو خالی پوشیده شده و اندازه آن از 110 تا 195 سانتی متر و وزن آن تا 90 كیلوگرم می رسد.
وی افزود: این نوع گربه سان در مناطق دارای آرامش شب و روز فعال است، ولی در مناطقی كه احساس خطر كند فقط در شب فعال می شود.
وی بیان كرد: پلنگ به صورت انفرادی زندگی و با سرعت كم حركت می كند و معمولا در غارهای كوچك و شكاف تنه درختان و زیر تخته سنگها لانه می سازد و از قدرت شنوایی فوق العاده ای برخوردار است.
تالاب بین المللی هامون در زمان پرآبی مامن و زیستگاه انواع جانواران به ویژه پرندگان، حیوانات مختلف و متنوع، ماهیان و خزندگان بود كه با خشك شدن این تالاب بین المللی زیستگاه شمار زیادی از حیات وحش نیز به نابودی كشیده شد.
7316 / 6081/ 6075