عملیات طریق القدس؛ رمز آزادی بستان

پس از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) و حمله رژیم بعث عراق در 31 شهریور 1359 هجری خورشیدی؛ بخشی از خوزستان به وسیله دشمن اشغال شد و در این میان نیروهای ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، عملیات بسیاری را برای بازپس گیری تمامی منطقه های موجود در این شهر طراحی كردند كه یكی از این عملیات ها«طریق القدس» بود.
پیش از آغاز این عملیات، عملیات ثامن الائمه در شرق رودخانه كارون، به عنوان مرحله نخست آزادسازی خرمشهر به مرحله اجرا درآمد. بنابراین نیروهای ایران به بررسی عوامل موفقیت این نبرد در منطقه خرمشهر، بستان و غرب دزفول پرداختند كه البته آزادسازی بستان به دلیل ویژگی ‌های مهم و راهبردی آن برای شكست دشمن، در اولویت نیروهای سپاه و ارتش قرار گرفت.
پس از انتخاب علی صیاد شیرازی به فرماندهی نیروی زمینی ارتش، راهبرد عملیاتی نوینی به وسیله فرماندهان ارتش و سپاه طراحی شد كه نبرد «طریق القدس» نخستین مرحله از این راهبرد به شمار می رفت.
این عملیات با رمز «یا حسین» در هشتم آذر 1360 هجری خورشیدی به منظور آزادسازی بستان، مهم ترین كانال ارتباطی جبهه های غرب و جنوب آغاز شد. گذشتن از مسیر غیر قابل عبور زمین‌ های رملی(شنی) در شمال این منطقه عملیاتی ویژگی اصلی این نبرد بود كه سبب غافلگیری دشمن شد، آزاد شدن بستان و تنگه چذابه نیز شكست رژیم بعث و پیروزی رزمندگان اسلام را به دنبال داشت. بدین شكل عملیات طریق القدس با طراحی بسیار عالی و یكپارچگی سپاه و ارتش، افتخار دیگری را برای این مرزو بوم به ارمغان آورد.
«امیر رادفر» معاون تیپ یك قزوین و مجری طرح عملیات طریق القدس در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز اجرای موفقیت آمیز عملیات طریق القدس و آزادسازی بستان، گفت: هنگامی كه درگیری های مرزی از شهریور 1359 هجری خورشیدی آغاز شد، تیپ 3 لشكر 92 در پادگان آزادگان حضور داشت و با توجه به این امر، یك گروهان تقویت شده را به عنوان نیروهای تامینی به پاسگاه های مرزی در منطقه های چذابه، صفریه و سابله فرستاد. اما این نیروها پس از حمله رژیم بعث در 31 شهریور 1359 هجری خورشیدی، مجبور به عقب نشینی شدند. در نتیجه نبردهای دشمن، پاسگاه های مرزی را به اشغال خود درآوردند و به مرور پیشروی كردند و در 18 مهر همان سال، از تنگه چذابه عبور و بستان را تصرف كردند.
**فعالیت های رژیم بعث پس از تصرف بستان
وی درباره اقدام های نیروهای دشمن پس از تصرف بستان، بیان داشت: بعد از تصرف این شهر، دشمن به حمله های خود ادامه داد و تا نزدیكی دشت آزادگان رسید و در 27 مهر تپه های الله اكبر را اشغال كرد اما رزمندگان اسلام با مستقر شدن در دشت آزادگان، مانع پیشروی آنان به این منطقه شدند.
**اجرای چندین عملیات پس از اشغال بستان
مجری طرح عملیات طریق القدس با بیان اینكه پس از اشغال بستان، چندین عملیات برای آزادسازی تپه های الله اكبر انجام شد، عنوان كرد: یكی از این عملیات ها در 31 اردیبهشت 1360 هجری خورشیدی صورت گرفت كه به آزادسازی تپه های الله اكبر منجر شد. پس از آن در 11 شهریور همان سال، نبرد دیگری به مرحله اجرا درآمد كه برپایه آن نیروهای خودی یك تپه رملی(شنی) را تصرف كردند و نام آن را «تپه سبز» گذاشتند. این تپه 800 متر با خط مقدم دشمن فاصله داشت و از دیده بانی بسیار خوبی برخوردار بود.
**طراحی عملیات طریق القدس
معاون تیپ یك قزوین در ادامه بیان كرد: پس از اجرای موفقیت آمیز عملیات ثامن الائمه در پنجم مهر 1360 هجری خورشیدی و بنا به فرمان امام خمینی(ره) مبنی بر آزادسازی آبادان، این شهر در این عملیات آزاد شد، بعد از انجام این نبرد، فرماندهان ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با یك فروند هواپیمای سی-130 از خوزستان به طرف تهران حركت كردند.
سرنشین های این هواپیما را سرتیپ ولی الله فلاحی جانشین ستاد كل ارتش، سرهنگ جواد فكوری فرمانده نیروی هوایی، سرهنگ موسی نامجو وزیر دفاع، سرگرد یوسف كلاهدوز معاون سپاه پاسداران و شهید محمد جهان آرا فرمانده نیروی زمینی سپاه خرمشهر تشكیل می دادند كه به دلیل سقوط هواپیما، آنان به شهادت رسیدند.
امیر رادفر افزود: به دنبال شهادت این فرماندهان غیور شرایط نیروی زمینی تغییر یافت، بدین ترتیب سرهنگ علی صیاد شیرازی به عنوان فرمانده نیروی زمینی ارتش و سرتیپ قاسم علی ظهیرنژاد در مقام رئیس ستاد نیروی زمینی ارتش منصوب شدند. پس از آن سرهنگ صیاد شیرازی راهی منطقه های جنوب و غرب كشور شد و با شناسایی و بررسی شرایط این منطقه ها، به تهران بازگشت و در جلسه شورای عالی دفاع با حضور فرماندهان ارتش و سپاه پاسداران، تصمیم گرفته شد تا بعد از عملیات ثامن الائمه، عملیات دیگری نیز صورت پذیرد، بنابراین 12 طرح به ترتیب به نام كربلای 1 تا 12 طرح ریزی و بررسی شد.
وی درباره اجرای عملیات كربلای 1 در خوزستان، گفت: سرهنگ صیاد شیرازی برای اجرای این عملیات تعدادی از افسران ستاد شورای عالی دفاع را برای قرارگاه مقدم نیروی زمینی در خوزستان انتخاب كرد و هنگامی كه این قرارگاه تشكیل شد، این شورا دستور داد تا به منظور اجرای عملیات در خوزستان، طرح كاملی را تهیه كنند. آنان در این طرح خوزستان را به سه منطقه شمال، میانی و جنوب تقسیم كردند كه شامل شهرهایی همچون دزفول، آزادگان، بستان، سوسنگرد، اهواز و خرمشهر بود. پس از طراحی و شناسایی منطقه ها، اطلاعات به دست آمده به وسیله رزمندگان اسلام مبنی بر مساحت این نواحی؛ در جلسه ای تصمیم گرفته شد تا در منطقه میانی خوزستان به نام دشت آزادگان، عملیات كربلای 1 یا همان طریق القدس صورت پذیرد.
** دشت آزادگان، منطقه اجرای عملیات كربلای 1
معاون تیپ یك قزوین در ارتباط با انتخاب منطقه آزادگان برای اجرای عملیات كربلای 1، تصریح كرد: این منطقه گستردگی كمتری از منطقه های دیگر داشت، به همین دلیل نیروهای كمتری مورد نیاز بود. فرماندهان ارتش و سپاه پیش بینی كردند كه اگر این عملیات به شكست بیانجامد، در عملیات بعدی با مشكل بیشتری رو به رو خواهند شد، بنابراین تصمیم گرفتند، نبردی را آغاز كنند كه به یقین با موفقیت و پیروزی همراه باشد.
به این دلیل به واحدهای ارتش و سپاه دستور داده شد تا طراحی خود را برای اجرای این عملیات شروع كنند. پس از شناسایی ها و فعالیت های نخستین، چگونگی انجام این عملیات بررسی شد. این طرح ها در ستاد شورای عالی دفاع مطرح و طرح دشت آزادگان برای اجرای عملیات كربلای 1 به تصویب رسید و در سوم آذر 1360 هجری خورشیدی به واحدها ابلاغ شد.
**منطقه اجرای عملیات طریق القدس
مجری طرح عملیات طریق القدس با بیان اینكه عملیات كربلای 1 همان طریق القدس است، یادآور شد: این عملیات نخست با نام كربلای 1 طرح ریزی شد اما در هنگام اجرای آن، ستاد تبلیغات جنگ، نام این عملیات را به طریق القدس تغییر داد. رزمندگان اسلام ابتدا مشخصات منطقه عملیاتی را تعیین كردند. مكان این نبرد از شمال به ارتفاعات میشداغ در خوزستان، از غرب به هورالعظیم و محور چذابه، از جنوب به رودخانه كرخه و دشت آزادگان می رسید. این منطقه از نظر طبیعی به دلیل عبور رودخانه كرخه از میان آن، به دو قسمت شمال و جنوب تقسیم شده بود.
پس از اعلام مشخصات منطقه، طراحی صورت گرفت و به دلیل آن كه منطقه عملیات به دو قسمت تقسیم شده بود، لشگر 92 زرهی در شمال منطقه و لشگر 16 زرهی در جنوب منطقه، برای آن در نظر گرفته شد. لشگر 92 زرهی شامل سه گردان تانك، دو گردان پیاده مكانیزه و یك گردان سوار زرهی و لشكر 16 زرهی دربردارنده تیپ یكم و دوم زرهی بود.
در این میان ارتش علاوه بر این دو لشگر، یك تیپ هم از لشگر 77 به عنوان تیپ احتیاط در اختیار این واحد گذاشت و در كنار آن گروه 33 توپخانه، هوانیروز، نیروی هوایی، واحدهای سپاه، تیپ عاشورا، كربلا، امام حسین(ع)، امام سجاد(ع) و امام حسن(ع) و به صورت كلی 30 گردان از سپاه و 20 گردان از ارتش این دو لشگر را پشتیبانی می كردند.
امیر رادفر با اشاره به حمایت متفاوت ستاد پشتیبانی جهاد سازندگی از رزمندگان اسلام، بیان داشت: این ستاد از نظر اقدام های مهندسی، تهیه جاده و قرارگاه ها؛ این لشگرها را یاری می كرد. دشمن در این هنگامه 10 تیپ زرهی و مكانیزه، 300 تانك، 117 نفربر و هشت گردان توپخانه را در اختیار داشت. پس از مشخص شدن تعداد نیروها، جاده های مورد نیاز، مسیرها و محورها تصمیم گرفته شد تا به دلیل آن كه منطقه به صورت رملی(شن یا ماسه نرم) بود، عملیات را تك احاطه ای انجام دهند تا از خسارت ها و تلفات كاسته شود.
بنابراین از نظر احاطه ای به گونه ای برنامه ریزی كردند تا از پشت دشمن سر در بیاروند. در قسمت شمالی منطقه كه رملی تشكیل شده بود، هر خودرویی به سختی حركت می كرد، به این دلیل جهاد سازندگی برای آن كه عملیات در مسیر بهتری صورت پذیرد، 15 كیلومتر جاده را در مدت 20 روز، بر روی منطقه رملی ساخت. پس از آن، عملیات احاطه ای به این صورت كه یك تیپ از جناح راست با سه گردان از مسیر تازه از پشت دشمن سردر بیاورند انجام شد و این گونه عملیات آسان تر به مرحله اجرا در آمد.
**مرحله نخست عملیات طریق القدس
معاون تیپ یك قزوین با بیان این كه در هفتم آذر 1360 هجری خورشیدی تمامی واحدها، آمادگی خود را برای اجرای عملیات اعلام كردند، گفت: پس از مشخص شدن تمامی محورهای نفوذی در ساعت 30 دقیقه نیمه شب هشتم آذر 1360 هجری خورشیدی، عملیات طریق القدس با رمز «یا حسین» آغاز شد. البته در ابتدای عملیات به دلیل مخفی بودن آن، رمز را اعلام نكردند.
این نبرد به دلیل گستردگی زیاد منطقه در چهار مرحله انجام شد. مرحله نخست از هشتم تا نهم آذر به اجرا درآمد. در شروع این مرحله، به دلیل بارندگی در شب، زمین هایی كه پوشیده از شن و ماسه بودند، سفت شدند و خودروهای رزمندگان اسلام به راحتی از روی زمین عبور كردند و این امر موفقیتی بود كه پروردگار نصیب نیروهای ایران كرد.
غیورمردان ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حركت خود را به طرف خط مقدم دشمن كه خاكریز بسیار مستحكمی داشت و به «خاكریز عصایی» مشهور بود، آغاز و به آنجا نفوذ كردند و قسمت شمالی این خاكریز را به تصرف خویش درآوردند. در قسمت جنوبی این منطقه لشكر 16 و تیپ عاشورا پیشروی و نخستین خاكریز دشمن را تصرف كردند.
**مرحله دوم عملیات طریق القدس
وی درباره چگونگی اجرای مرحله دوم این عملیات، تصریح كرد: مرحله دوم عملیات از نهم تا 11 آذر، مرحله سوم از 13 تا 15 این ماه و مرحله پایانی آن از 15 تا 30 آذر به طول انجامید. در مرحله دوم به دلیل پیشروی هایی كه نیروهای خودی داشتند، توانستند به توپخانه دشمن دست یابند و این گونه نیروهای حزب بعث، تلفات بسیار سنگینی دادند. پس از آن رزمندگان اسلام توانستند به بستان و تنگه چذابه وارد شوند. یعنی بعد از 412 روز تنگه راهبردی چذابه و پس از 400 روز شهر بستان را از تصرف نیروهای دشمن خارج كردند.
**مرحله سوم عملیات طریق القدس
مجری طرح عملیات طریق القدس در ارتباط با مرحله سوم این عملیات، گفت: نیروهای خودی در این عملیات جایگاه خویش را با توجه به پیشروی هایی كه در منطقه دشمن انجام داده بودند، با ساخت خاكریز و مستقر شدن در آن منطقه، محكم كردند و به دفاع از مام وطن پرداختند. اما مرحله سوم عملیات با تصمیم دشمن برای حمله دوباره و عبور از پل سابله برای اشغال دگربار بستان آغاز شد كه سربازان اسلام با شنود اطلاعات آنان، متوجه شدند كه دشمن تصمیم دارد دوباره بستان را به تصرف خویش درآورد.
بنابراین در این مرحله، اقدام های مهمی به وسیله تیپ 2 لشگر 16 از جنوب منطقه، تیپ امام حسین(ع) به فرماندهی سردار مرتضی قربانی صورت گرفت و با حمله آنان به پل سابله، تانك های روی پل منهدم شدند و تعدادی از تانك ها به داخل رودخانه افتادند. در این میان گروهی از نیروهای ایران به فرماندهی سرتیپ محمدجعفر لهراسبی از منطقه بستان به طرف سابله حركت كردند و سبب شكست نیروهای دشمن و عقب نشینی آنان شدند.
**مرحله پایانی عملیات طریق القدس
امیر رادفر اجرای مرحله چهارم را تحكیم هدف های عملیات طریق القدس عنوان كرد و بیان داشت: در این مرحله نیروهای سپاه و ارتش برای آزادسازی منطقه های باقی مانده به طرف مرز، جلسه ستادی تشكیل دادند. در 30 آذر نیروهای دشمن به منطقه های تصرف شده حمله كردند اما متوجه شدند كه اگر در این نواحی باقی بمانند، كاملا محاصره خواهند شد، بنابراین به طرف هویزه عقب نشینی كردند. در قسمت جنوبی منطقه، رودخانه ای به نام نیسان وجود داشت، رژیم بعث از این رودخانه عبور كرد و در جنوب رودخانه بستان مستقر و در نتیجه این منطقه از وجود دشمن تخلیه شد و بدین ترتیب این عملیات با موفقیت پایان یافت.
**عملیات طریق القدس، تركیب مقدس
معاون تیپ یك قزوین عملیات طریق القدس را عامل وحدت و یكپارچگی نیروهای ارتش، سپاه و بسیج مردمی دانست و تصریح كرد: به دلیل شكل گیری اتحاد و یگانگی میان ارتش، سپاه و بسیج مردمی، عملیات طریق القدس را «تركیب مقدس» نیز می نامیدند. این نخستین بار بود كه نبرد مشترك ارتش و سپاه، صورت گرفت و با موفقیت به سرانجام رسید.
**دستاوردهای عملیات طریق القدس
وی در ارتباط با دستاوردهای رزمندگان اسلام در این عملیات، یادآور شد: سپاه و ارتش توانستند به مرزهای بین المللی در این منطقه دست یابند، پاسگاه مرزی را تصرف كنند، مرز را در اختیار بگیرند و نیروها را در مرز بین المللی مستقر كنند. به دلیل آن كه منطقه به هور العظیم متصل بود، نیروهای كمتری در خط مقدم قرار گرفتند و به این ترتیب صرفه جویی در این زمینه به وجود آمد.
باز بودن تنگه چذابه به طرف جنوب، یكی از موفقیت های دیگر این نبرد است، زیرا دشمن از شمال و جنوب این تنگه می توانست میان سپاه دوم و سوم حركت كند اما با ایجاد جاده سراسری به وسیله نیروهای خودی در منطقه عملیاتی، ارتباط میان نیروهای عراق در شمال و جنوب قطع شد.
مجری طرح عملیات طریق القدس این عملیات را نتیجه توانمندی و خلاقیت نیروهای ارتش، سپاه و به ویژه جهاد سازندگی دانست و عنوان كرد: دشمن متوجه شد كه نیروهای ایران متكی به ایمان هستند و با توانایی بالا، ترسی از اجرای عملیات ندارند. در این نبرد از قدرت بسیج و نیروهای مردمی به شكل بسیار مطلوبی استفاده شد و سربازان اسلام به تمامی هدف هایی كه از پیش تعیین و پیش بینی شده بود، دست یافتند و این گونه پیروزی نصیب ایران اسلامی شد.
در این عملیات 650 كیلومتر از خاك شمال شهر مرزی بستان، 70 روستا، پنج پاسگاه مرزی و تنگه راهبردی چذابه به تصرف ارتش و سپاه درآمد. به مناسبت این پیروزی بزرگ، امام خمینی(ره) در پیام مهمی به رزمندگان اسلام فرمودند: این جانب از فرماندهان، رزمندگان عزیز قوای مسلح نظامی، انتظامی، ارتشی، سپاهی، بسیج مستضعفان، ژاندارمری، شهربانی و عشایر محترم و نیروهای مردمی تشكر و قدردانی می كنم. درود بر شما و همه آنان كه برای اسلام و كشور عزیز خود حماسه می آفرینند.
معمار بزرگ انقلاب نام این عملیات را «فتح الفتوح» نامیدند كه این عبارت به معنای گشایش یا آغازگر عملیات های دیگر است.
امیر رادفر در ادامه گفت: در این عملیات 15 دستگاه تانك و نفربر، 250 دستگاه خودرو، 30 قبضه توپ ضدهوایی، 19 قبضه توپ صحرایی و 12 دستگاه وسایل مهندسی، لودر و بولدوزر به غنیمت گرفته و 170 تانك و نفربر، 200 دستگاه خودرو، 13 هواپیما و 4 هلی كوپتر دشمن منهدم شد و 850 تن از نیروهای دشمن اسیر و 546 تن از آنها كشته و زخمی شدند.
وی در پایان افزود: پیام موفقیت آمیز بودن این عملیات به صورت پی در پی از رادیو، تلویزیون و رسانه های دیگر اعلام شد و پس از آن نبردهای پیروزمندانه دیگری همچون عملیات فتح المبین، عملیات بیت المقدس و آزادسازی خرمشهر یكی پس از دیگری به وقوع پیوست.
*گروه اطلاع رسانی (فاطمه مهدوی)
پژوهشم**9128**2002**9131