امام حسن(ع)؛ پیشوای اعتدال و كرامت

«هان اي مردم! كسي كه براي خدا نصیحت كند و كلام خدا را راهنماي خود گیرد، به راهي پایدار رهنمون شود و خداوند او را به رشد و هدایت موفّق سازد و به نیكویي استوار گرداند...» این گزیده ای از سخنان امام حسن مجتبی(ع) دومین امام شیعیان است. والامقامی كه پس از شهادت امام علی(ع) پدر بزرگوار خویش، رسالت سنگین امامت را به مدت 10 سال برعهده گرفت.
ایشان در نیمه رمضان سال سوم هجرت در مدینه در منزل امیرالمومنان(ع) نخستین امام شیعیان و حضرت فاطمه(س) دیده به جهان گشود. پیامبر اكرم(ص) نام ایشان را «حسن» برگزیدند. سبط، سید، زكی و مجتبی از جمله لقب های این امام همام و ابومحمد كنیه ایشان به شمار می رود.
امام مجتبی(ع) از همان كودكی در سایه پشتیبانی های رسول اكرم(ص) رشد و پرورش یافت و از سرچشمه دانش پربار پدر و مادر بزرگوار خویش سیراب شد. صبر، شكیبایی، بردباری، ارشاد مردم، هدایت جامعه به راه حق، بخشش، اكرام یتیمان و گذشت فراوان از جمله ویژگی های اخلاقی و رفتاری امام حسن(ع) است كه سبب شد تا وی را «كریم اهل بیت» بنامند.
ایشان همواره در كنار پدر، در جنگ ها به عنوان یار و یاور امام علی(ع) حضور داشت تا آن كه با شهادت امیرالمومنان(ع)، امام حسن(ع) با سفارش پیامبر اسلام(ص) و برپایه وصیت پدر بزرگوار خود، مقام والای امامت را برعهده گرفت.
دومین امام شیعیان به هنگامه پذیرش این رسالت با ظلم و ستم معاویه رو به رو بود، او دشمن سرسخت اهل بیت(ع) به شمار می رفت و در چنین شرایطی امام(ع) برای نظم دادن به امور گوناگون، والیانی را برای شهرهای مختلف برگزید تا عدالت را در تمامی این شهرها برقرار سازد. معاویه با مشاهده چنین امری دشمنی خود را با لشگركشی به عراق آشكار ساخت، دومین امام شیعیان با نگارش نامه ای از او خواست تا از توطئه و جنگ دست بردارد اما معاویه بدون توجه به این نامه، به تشویش اذهان عمومی پرداخت و به ناسازگاری خود ادامه داد.
امام حسن(ع) با توجه به این شرایط تنها راه مبارزه با ستیزه جویی های معاویه را اعلام جهاد دانست به دلیل آن كه برخی از سپاهیان وی در برابر وعده های معاویه سر تسلیم فرود آوردند و به ایجاد نفاق در سپاه امام حسن(ع)پرداختند،‌ امام(ع) مصلحت را در آن دید تا پیشنهاد معاویه مبنی بر صلح را مورد پذیرش قرار دهد.
امام(ع) در این صلح نامه شرط هایی گذاشت كه از آن میان می توان به موظف بودن معاویه مبنی بر پیروی از پروردگار، كتاب و سنت رسول خدا(ص)، تعیین نكردن جانشین برای خود، انجام ندادن مكر و حیله علیه امام حسن(ع)، فرزندان حضرت علی(ع) و شیعیان آنها در سرزمین های اسلامی و ... اشاره كرد.
معاویه به قصد اجرای صلح به كوفه رفت اما با شكستن عهد خود، به ظلم و ستم نسبت به شیعیان ادامه داد. امام مجتبی(ع) نیز از مبارزه با حكومت وقت دست نكشید و به حفظ نیروهای كیفی و خالص و تفسیر صحیح اسلام پرداخت.
سرانجام امام حسن مجتبی(ع) پس از عمری مبارزه در راه برقراری عدالت و حقیقت در 28 صفر 50 هجری قمری با دستور معاویه و به وسیله جعده همسرش، مسموم شد و به شهادت رسید. پیكر مطهر ایشان در آرامگاه بقیع به خاك سپرده شد.
**«صادق گلزاده» معاون فرهنگی مجمع جهانی تقریب مذاهب در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز شهادت امام حسن مجتبی(ع)، سه مرحله راهبردی و كلیدی را برای زندگی ایشان عنوان كرد و گفت: این مرحله ها شامل دوران زندگی امام علی(ع)، دوره حكومت داری و صلح امام حسن(ع) و دوره پس از حكومت داری ایشان است. پیشوای دوم شیعیان حكومت خلیفه هایی همچون ابوبكر، عمر و عثمان را درك كرد. این امام بزرگوار در هنگامه امامت حضرت علی(ع) همراه و یاور آن امام بزرگوار بود. معاویه در زمان حكومت خود با آن كه نقشی در خلافت نداشت اما به عنوان پادشاه همواره در راه زمینه سازی ولایتعهدی یزید تلاش می كرد و امام(ع) با نظارت بر این امر به رویارویی با آن پرداخت.
معاون فرهنگی مجمع جهانی تقریب مذاهب، درباره زندگی امام حسن(ع)، اظهار داشت: ایشان دوران كودكی و نوجوانی خویش را همراه با پیامبر اسلام(ص) و حضرت زهرا(س) سپری كرد، همواره در كنار امام علی(ع) بود و این گونه با بهترین صفت های انسانی آشنا شد. دوره امامت امام حسن مجتبی(ع) 10 سال به طول انجامید كه در این میان ایشان تنها شش ماه و سه روز از آن؛ حكومت مسلمانان را برعهده داشت. پس از آن دومین امام شیعیان به مدینه بازگشت و در این شهر به امامت و رهبری مسلمانان و ایفای نقش علمی، اخلاقی و تربیتی پرداخت.
گلزاده با بیان اینكه امام حسن(ع) یكی از پنج تن آل عبا است، تصریح كرد: پنج تن در میان قرآن، اهل بیت(ع) و مسلمانان از جایگاه ویژه و بسیار ممتازی برخوردار هستند. در قرآن كریم آیه مباهله و تطهیر به پنج تن آل عبا یعنی حضرت محمد(ص)، حضرت زهرا(س)، امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) پرداخته است. در میان شیعیان نیز پنج تن نشانه ای از اسلام ناب محمدی(ص) محسوب می شوند.
وی در ادامه بیان داشت: دومین امام شیعیان چون در زمان پیامبر اكرم(ص) حضور داشت، یك شاهد امین، معصوم، اخلاقی و برجسته برای رویدادهای آن دوره است. مسلمانان برای آگاهی از حقیقت های تاریخی خویش باید توجه ویژه ای به امام حسن(ع) داشته باشند. ایشان شاهد و حاضر در جنگ های پیامبر(ص) بوده و در كنار امام علی(ع) در جنگ های نهروان، جمل و صفین شركت كرده است.
وی درباره جنگ با معاویه، گفت: ایشان برای جنگ با معاویه سپاه را به پادگان برای نبرد اعزام كرد. فرماندهی برای سپاه برگزید اما این فرد با توطئه و دسیسه هایی چون وعده مال و حكومت از معاویه و یاران وی به دشمن پیوست. امام(ع) فرمانده دوم را انتخاب كرد اما دوباره این روند نه تنها برای آن بلكه برای فرد بعدی نیز به وقوع پیوست. هنگامی كه سومین فرمانده نیز به سپاه معاویه پیوست، امام حسن(ع) به همراه حضرت ابوالفضل عباس(ع)، به اردوگاه آمد تا سپاهیان را برای جنگ با معاویه توجیه و آماده سازد اما ایشان با مشاهده شرایط سپاهیان و برای حفظ اسلام تصمیم گرفت تا با معاویه صلح كند.
معاون فرهنگی مجمع جهانی تقریب مذاهب در ارتباط با چرایی صلح امام مجتبی(ع) با معاویه، یادآور شد: معاویه شرایط را به صورتی تدارك دیده بود كه مردم از امامت و اهل بیت(ع) دور شوند. اما با تدبیر به این صلح نامه، دومین امام شیعیان با استفاده از شرایط موجود، معاویه را در برابر افكار عمومی قرار داد و ادعای وفاداری معاویه را با بی وفایی او آشكار كرد. با توجه به این كه شیعیان و یاران امام علی(ع) با آسیب های اساسی از طرف حكومت وقت رو به رو بودند، بنابراین امام(ع) باید تدبیری را در صلح نامه می اندیشید تا آزادی نسبی به امت اسلامی بازگردد و بازسازی برای شرایط بعدی آنان فراهم شود. به این دلیل در صلح نامه امام مجتبی(ع) آزادی یاران امام علی(ع) و مسلمانان گنجانده شده است تا آنان با ورود به جامعه، نقش آفرینی كنند. در صلح نامه خراج و درآمدهای مالیاتی منطقه های قابل توجهی آمده است تا این موارد در اختیار امام حسن(ع) قرار بگیرد و در صورت نیاز برای توسعه مسیر اسلام هزینه شود. بنابراین با توجه به قدرت مالی و مادی صلح نامه و آزادی فعالیت امام(ع) و پیروان اهل بیت(ع) در زمینه خلافت و عرصه های دیگر، معاویه موظف شد تا تمامی این عوامل را برای دومین امام شیعیان فراهم سازد.
وی در ادامه افزود: مرجعیت علمی امام حسن(ع)، مهر و محبت ایشان و نقش های گسترده وی در زمینه اخلاقی، تربیتی و علمی در صلح نامه گنجانده شده است. ماده برجسته ای نیز در این صلح نامه وجود دارد كه بسیار راهبردی است كه در آن امام(ع) می فرماید: معاویه زمامداری را با توجه به مواد صلح نامه در دست می گیرد، یعنی تنها شخص معاویه می تواند حاكمیت و زمامداری را دارا باشد و نسل پس از او، از این جایگاه برخوردار نخواهند بود و با مرگ معاویه، امام حسن(ع)، حاكم، خلیفه و زمامدار مسلمانان است و اگر امام مجتبی(ع) در قید حیات نبود، امام حسین(ع) خلافت مسلمانان را برعهده خواهد گرفت.
معاون فرهنگی مجمع جهانی تقریب مذاهب از مواد دیگر این صلح نامه این گونه سخن گفت: مواد دیگری را امام حسن(ع) در صلح نامه آورد كه معاویه را نسبت به برخورد سلطنتی در رفتار خود محدود می كرد تا این گونه ظلم و ستمگری وی مهار یا آشكار شود كه وی به ابتدایی ترین عهد خود در اسلام وفادار نیست. در واقع این صلح نامه زمینه رسوایی معاویه و همراهان او را فراهم كرد. بنابراین آگاهی بخشی بسیار گسترده ای در میان امت اسلامی به وقوع پیوست كه امام و خلیفه مسلمانان با توجه به فرمان پروردگار و رسول اكرم(ص)، امام حسین(ع) است و بدین شكل یزید شایستگی و شرایط زمامداری را دارا نیست. به همین علت پس از شهادت امام حسن(ع)، امام حسین(ع) برای ادامه دادن مسیر پیامبر اسلام(ص)، تنها راه را مبارزه با یزیدیان دانست.
گلزاده درباره نقش برجسته دومین امام شیعیان در دوره ی 10 ساله آرامش پس از صلح كه در مدینه بود، بیان داشت: نقش برجسته امام(ع) تربیت شاگردان و بیان معارف اسلامی بود و ایشان در بخش پایانی عمر خود، پرورش پیروانی راستین را برای آینده دین پیامبر خدا برعهده داشت. بنابراین اكنون بر همگان واجب است تا حدیث های امام حسن(ع) را به صورت كامل مورد مطالعه قرار دهند و از آن بهره ببرند. معاویه می اندیشید كه می تواند با صلح نامه جریان اسلام و اهل بیت(ع) را متوقف كند اما با توجه به اینكه حكمت، تدبیر و مدیریت بحران یكی از ویژگی بسیار ممتاز و برجسته امام حسن(ع) بود، ایشان فرصت ها را مراقبت و تهدیدها را یكی پس از دیگری تبدیل به فرصت كرد، بنابراین مدیریت ایشان، سبب تنگ شدن عرصه بر معاویه شد و به همین علت وی به همراه عمر و عاص، یك مشاور غیر مسلمان و چند تن دیگر توطئه قتل امام(ع) را طراحی كرد و كوشید تا ایشان را به صورت پنهانی به شهادت برساند.
گلزاده در پایان گفت: آنان به منظور به قتل رساندن امام حسن مجتبی(ع) با وعده های پوچ، همسر امام(ع) را متقاعد كردند تا دومین امام شیعیان را مسموم و به شهادت برساند. اما پس از آن كه این خطا و اشتباه غیر قابل جبران به وسیله او انجام شد، هیچ كدام از وعده ها به حقیقت نپیوست. دوره زندگی امام مجتبی(ع) در واقع مرحله جنگ نرم میان دشمنان اسلام و معاویه بود. در این نوع جنگ، امكان رودر رویی مستقیم نیست اما دشمن تلاش می كند تا به اهداف خود دست یابد كه در آن زمان به دلیل هوشیاری امام حسن(ع) این امر محقق نشد.
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9128**2002**9131