مرادی كرمانی و دنیای بی آلایش كودكانه

مرادی كرمانی به سال ۱۳۲۳ خورشیدی در روستای سیرچ از توابع بخش شهداد كرمان متولد شد. وی تا كلاس پنجم ابتدایی در آن روستا درس خواند و سپس به كرمان رفت. او دوره متوسطه را در یكی از دبیرستان ‌های شهرستان كرمان گذراند و سپس وارد دانشگاه شد. مرادی كرمانی در دانشكده هنرهای دراماتیك تهران تحصیل كرد و در همین مدت در رشته ترجمه زبان انگلیسی نیز مدرك كارشناسی گرفت.
مرادی كرمانی فعالیت های هنری خود را از سال ۱٣٤٠ با رادیو كرمان آغاز كرد و این فعالیت را در تهران ادامه داد. او نویسندگی را از سال 1347 با مجله «خوشه» شروع كرد سپس «قصه های مجید» را برای برنامه خانواده رادیو ایران نوشت. همین قصه ها، جایزه كتاب برگزیده سال 1364 را نصیب وی كرد.
مرادی كرمانی تاكنون جایزه های بسیاری را از موسسه های فرهنگی داخلی و خارجی دریافت كرده است. برای نمونه می توان به جایزه جهانی «هانس كریستین آندرسن»، جایزه كتاب سال ۱۹۹۴ كودكان و نوجوانان اتریش، سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه در دوازدهمین جشنواره فیلم فجر، جایزه «مهرگان ادب»، عنوان نویسنده برگزیده در كشور كاستاریكا و جایزه «خوزه مارتینی» (نویسنده و قهرمان ملی آمریكای لاتین) در سال ۱۹۹۵ اشاره كرد.(1)
از هوشنگ مرادی كرمانی تاكنون آثار فراوانی انتشار یافته كه برخی از آن ها حتی به زبان های آلمانی، انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی، هلندی، عربی و ارمنی نیز ترجمه شده است. همچنین فیلم های تلویزیونی و سینمایی زیادی بر اساس داستان های وی به تصویر درآمده است.
از آثار مرادی كرمانی افزون بر قصه های مجید، می توان به «بچه های قالیباف خانه»، «نخل»، «چكمه»، «داستان آن خمره»، «مشت بر پوست»، «تنور»، «كوزه»، «مهمان مامان»، «خمره»، «آب انبار»، «معصومه»، «من غزال ترسیده‌ای هستم»، «مربای شیرین»، « لبخند انار»، «مثل ماه شب چهارده»، «ناز بالش»، «ته خیار» و «شما كه غریبه نیستید» (خاطرات) اشاره كرد.

***ادبیات كودكان و طنز در آثار مرادی كرمانی
بیشتر آثار مرادی كرمانی مختص ادبیات كودك و نوجوان است. وی نویسنده ‌ای جهانی محسوب می شود و ترجمه آثارش به زبان های مختلف و نامزدی مهمترین جایزه ادبیات كودك جهان، یعنی جایزه «هانس كریستین آندرسن» نیز گویای این واقعیت است.
مرادی كرمانی در گفت و گویی درباره این كه آیا همیشه به فكر مخاطب كودك و نوجوان بوده یا سرنوشت وی را به این سمت كشانده می گوید: من به شدت حس كودكی دارم و حس كودكی ام را در كارهایم نشان داده ام البته وقتی می نویسم به هیچ عنوان فكر نمی كنم دارم برای كودك و نوجوان می نویسم. برای آن كه این امر در درونم و با احساسم خیلی مانوس است تا جایی كه مخاطب حتی داستان های بزرگسالانه من را بخواند می فهمد نویسنده اش یك جوری كودك است.(2)
مرادی كرمانی به گونه ادبی طنز بسیار توجه كرده است تا جای كه طنز یكی از عناصر برجسته و تاثیرگذار در آثار وی است. برای نمونه مرادی كرمانی سعی كرده در آثاری همچون قصه های مجید، تنور، داستان آن خمره، مربای شیرین و مهمان مامان از تكنیك هایی مانند بزرگ نمایی، كوچك نمایی، طنز موقعیت، طنز در گفتار، مبالغه و اغراق، تضاد و بازی های زبانی و بیانی، مقایسه، تشبیه و دیگر شگردها استفاده كند كه در این میان نیز تكنیك های اغراق و طنز موقعیت، فراوانی بیشتری دارند.(3)

***اقتباس سینمایی از آثار مرادی كرمانی
اقتباس سینمایی وامدار دیگر هنرها و به ویژه ادبیات است. در واقع فیلم های داستانی بر اساس فیلمنامه بنا می شوند و فیلمنامه حتی اگر اقتباس ادبی نباشد، با ادبیات داستانی دارای فصل مشترك است. در این مدتی كه از عمر اقتباس می ‌گذرد، ادبیات نمایشی همواره هنر هفتم را تغذیه كرده‌ است.
دهه 70 چهره تازه ای را به سینمای ایران معرفی كرد كه آثارش بیش از هر نویسنده دیگری مورد استفاده سینماگران قرار گرفت و آن چهره مرادی كرمانی بود. بی شك آثار مرادی كرمانی تاثیر بسیار چشمگیری بر سینمای ایران گذاشته و كمتر نویسنده‌ ای را می توان سراغ گرفت كه تا این اندازه در رسانه‌ های تصویری و مخاطبان آن مطرح شود.
تاكنون آثار مختلفی در قالب فیلم و سریال از كتاب های مرادی كرمانی وام گرفته اند. برای نمونه می توان به قصه‌های مجید (14 داستان)، 11 فیلم تلویزیونی و سه فیلم سینمایی به كارگردان «كیومرث پوراحمد»، خمره فیلمی به كارگردانی «ابراهیم فروزش»، چكمه فیلمی به كارگردانی «محمدعلی طالبی»، مهمان مامان فیلمی به كارگردانی «داریوش مهرجویی» و مثل ماه شب چهارده در قالب سریال تلویزیونی و یك فیلم سینمایی به كارگردانی «محمد علی طالبی» اشاره كرد.

*** سبك نویسندگی و درون مایه
سبك به عنوان یكی از عناصر داستان از همه عناصر داستانی تاثیر می پذیرد و بر آن تاثیر می گذارد. در جهان متن، سبك از شكل ویژه ساختار یعنی چگونگی طرح، شخصیت، آرایش فضا، درونمایه، زاویه روایت و لحن متولد می شود. همچنین در تعیین سبك، بسیاری عوامل از جمله سبك عمومی دوران و جهان بینی نویسنده تاثیرگذار است.(4)
برخی از ویژگی های سبك نویسندگی مرادی كرمانی عبارتند از تكرار شخصیت مردانه-نوجوان، نگاه به زندگی مردمان فرودست در اجتماع، بهره گیری از زبان طنز، واقع گرایی كه به نوعی اصل باورپذیری در آن از جایگاهی ویژه برخوردار است.
همچنین آثار مرادی كرمانی دارای درون مایه «اجتماعی» و «اخلاقی-تربیتی» است كه هر یك از این 2 درونمایه به رفتار زبانی ویژه ای برای ابراز خویش نیاز دارد.(5)

***نقد و بررسی
مرادی كرمانی از آن دسته نویسندگانی است كه نسل های مختلف با آثار وی همذات پنداری می كنند. صمیمیت و خلق شخصیت های آشنا و دوری از پیچیده نویسی از شاخصه های اصلی آثار وی به حساب می آید.
بر همین اساس است كه برخی از صاحبنظران معتقدند مرادی كرمانی خالق نوعی رئالیسم (واقع گرایی) اجتماعی است كه از نگرش های شعارزده و فرم ‌گرا نیز خیلی فاصله دارد چرا كه آثارش بسیار عینی و به دور از انتزاع های ذهنی است.
«شهرام اقبال زاده» نویسنده و منتقد ادبی درباره ویژگی‌ های آثار مرادی كرمانی معتقد است نخستین ویژگی، زبان ساده، روشن و گویا همراه با جمله های كوتاه، شیوا و دلنشین است. وی بدون این كه از میزان صمیمت داستان چیزی كم كند از زندگی مردم می‌نویسد. دومین ویژگی این است كه در داستان‌های مرادی كرمانی هرگز نمی‌ بینیم كه دسته ‌ای یا افرادی از قشرهای مختلف جامعه تخریب شوند. سومین ویژگی این است كه مرادی كرمانی در آثارش نه شعار می‌دهد نه نسخه ‌نویسی می‌كند و در پشت طنز به ظاهر ساده ‌اش طنز عمیقی نهفته است كه خواننده می‌ تواند پی ببرد كه چه مشكل هایی در سطح جامعه وجود دارد كه باید اصلاح شود.(6)
یكی از ویژگی های داستان خوب و موفق آن است كه مخاطب آن را قصه خود بداند كه به نظر می رسد مرادی كرمانی توانسته با خلق آثاری در خور، این احساس را در مخاطب ایجاد كند.
در پایان باید گفت همذات پنداری و ارتباط نزدیك مخاطب با آثار مرادی كرمانی نشانگر صمیمیت و سادگی كارهای وی است. در واقع مرادی كرمانی این توانایی را دارد كه یك اتفاق ساده را چنان گسترش دهد كه مخاطب تا پایان با وی همراهی كند.

*پی نوشت ها:
1- «نویسنده ای كه ادبیات فولكلور ایران را جهانی كرد»، تارنمای شهر كتاب، قابل دسترس به نشانی : http://bookcity.org/news-6674.aspx
2- زاون قوكاسیان، «نویسنده بیشترین اقتباس های ادبی در سینمای ایران»، فصلنامه سینمایی فارابی، شماره 64، تابستان1388، ص173.
3- سعید حسام پور، «بررسی تكنیك های طنز و مطایبه در آثار هوشنگ مرادی كرمانی»، مجله مطالعات ادبیات كودك دانشگاه شیراز، سال دوم، شماره اول، بهار و تابستان 1390، ص61.
4- شكوه حاجی نصر الله، «سبك مرادی كرمانی از قصه های مجید تا لبخند انار»، مجله پژوهشی نامه ادبیات كودك و نوجوان، تابستان و پاییز1382، شماره34-33، ص120.
5- منبع پیشین، ص138.
6- شهرام اقبال زاده، «قصه‌های مرادی كرمانی سبب غنای ادبیات ما شده است»، تارنمای كتابك قابل دسترس به نشانی: http://ketabak.org/node/3284
*گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**458** 9279**2054