مكزیكوسیتی چگونه از چنگ آلودگی هوا رها شد؟

بر اساس آمار منتشر شده از سوی سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سالیانه بیش از یك میلیون و 300 هزار نفر در جهان در اثر آلودگی جان خود را از دست می دهند. جالب اینكه این بحران علاوه بر جانداران بر ساختمان ها نیز تاثیرگذار است و به مرور به تخریب آن ها منجر می شود.
وضعیت ناسالمِ هوای تهران كه طی سال های اخیر و بویژه در فصل سرد سال بارها برای سالمندان و كودكان و بیماران خطرآفرین اعلام می شد، اكنون با عبور میزان ذرات معلق از حد استاندارد، به حالت ناسالم برای همه گروه های جامعه رسیده است.
باوجود اینكه ریزگردها این روزها علاوه بر شهرهای جنوبی، مهمان بسیاری دیگر از شهرهای كشور نیز هست، ولی مهم ترین دلیل های آلودگی شهرهایی همچون تهران را باید انسانی دانست. 80 درصد آلودگی هوای تهران ناشی از دود خودروهاست و 20 درصد باقی مانده نیز مربوط به فعالیت كارخانه ها و بخش های صنعتی همچون سیمان است. علاوه بر این آمار مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در تهران روزانه 27 تن و در سال نزدیك به چهار هزار تن است. بسیاری از پزشكان و كارشناسان سلامت، آلودگی هوای تهران را یكی از اصلی ترین دلیل های بروز سرطان در این شهر و عامل اصلی بروز سونامی سرطانی عنوان می كنند كه برخی مدعی هستند در آینده ای نزدیك كشور را فرا خواهد گرفت.
در این میان و با در نظر گرفتن بحران آلودگی هوای كلانشهرها به عنوان مساله ای جهانی كه بسیاری از شهرهای بزرگ و صنعتی را درگیر كرده است، می توان با بهره گیری از تجربه های موفق كشورهایی كه بر این معضل فائق آمده اند به بهبود وضعیت هوای تهران و سایر شهرهای آلوده كشور امیدوار بود.

***راهكارهای جهانی مبارزه با آلودگی هوا
در سال 1997 میلادی كشورهای صنعتی جهان در كیوتوی ژاپن گرد هم آمدند تا توافق نامه ای را امضا كنند كه به موجب آن، این كشورها متعهد بودند طی 10 سال، میزان انتشار گازهای گلخانه ای خود را تا 5 درصد كاهش دهند و همچنین با اعطای كمك های مالی و وام به كشورهای در حال توسعه امكان افزایش استفاده از انرژی های پاكی نظیر انرژی خورشید و باد را برای آن ها فراهم كنند.
این توافق نامه كه با عنوان پیمان كیوتو شناخته می شود در سال 2005 شكل الزام آوری به خود گرفت. به طوری كه همه كشورها موظف به پذیرش مفاد آن و مبارزه با گسترش آلودگی هوا از طریق انتشار گازهای گلخانه ای شدند. همه این كشورها اواخر سال گذشته میلادی، بار دیگر در پاریس گرد هم آمدند تا با امضای پیمانی جدید، اهمال و بی توجهی خود به پیمان كیوتو را كه خطر گرمایش زمین و تبعات خطرناك حاصل از آن را هر روز افزایش می دهد جبران كنند.
البته باوجود حاشیه ها و پوشش رسانه ای بسیار زیاد این كنفرانس، بسیاری از كارشناسان معتقد هستند معضل های زیست محیطی ای همچون آلودگی هوا نه از طریق كنفرانس هایی همچون كنفرانس پاریس بلكه با رسیدن كشورهای خاطی به نقطه درك ضرورت های جلوگیری از گسترش گازهای گلخانه ای قابل حل خواهد بود. به گفته كارشناسان، این كشورها باید با بررسی دقیق شاخصه های زیست محیطی و جغرافیایی خود و شناسایی عامل های اصلی ایجاد آلودگی در شهرها، طی برنامه ای كارشناسی شده و بلند مدت، آلودگی را از بین ببرند.

***تجربه مكزیكوسیتی
آلودگی هوا معضلی جهانی است و از كشورهای پیشرفته و ثروتمند اروپایی تا كشورهای فقیر آفریقایی با آن روبرو هستند. طی سال های اخیر برخی از این كشورها با تشدید این بحران راهكارهای متعددی را برای مبارزه با آن پیش گرفته اند كه در برخی موردها موفقیت های قابل توجهی را در پی داشته است.
بدون شك نمی توان به نمونه های موفق در مبارزه با آلودگی اشاره كرد و به مكزیكوسیتی پایتخت مكزیك نپرداخت. مكزیكوسیتی یكی از نمونه های موفق و به نوعی استثنایی در مبارزه با آلودگی هوا است. این شهر كه دهه ها پیش به عنوان یكی از پاك ترین شهرهای جهان شناخته می شد، در مدت كمی به شهری كه آلودگی هوا بزرگ ترین بحران ان بود تبدیل شد.
پیش از دهه 1940، مكزیكوسیتی یكی از تمیزترین آسمان ها را در اختیار داشت كه منظره زیبای كوه های آتش فشانی پوشیده از برف در آن به خوبی قابل مشاهده بود. این درحالی است كه در دهه 1990 و تحت تاثیر تمركز جمعیت، صنعت، ثروت و متعاقب آن تمایل به مهاجرت به این شهر(به طوری كه جمعیت این شهر از 3 میلیون نفر در سال 1950 به 20 میلیون نفر در 2000 رسید)، مكزیكوسیتی به یكی از آلوده ترین شهرهای جهان تبدیل شد. از دیگر عوامل تاثیرگذار در آلودگی این شهر نزدیكی مناطق صنعتی به خلیج مكزیك بود. بادهای خلیج مكزیك آلودگی این مناطق صنعتی را به سمت شهر هدایت می كرد.
در سال 1992، سازمان ملل متحد مكزیكوسیتی را آلوده ترین شهر جهان اعلام كرد. در آن زمان سالیانه نزدیك به یك هزار نفر در این شهر در اثر آلودگی جان خود را از دست می دادند و 35 هزار نفر در اثر بیماری های ناشی از آلودگی در بیمارستان بستری می شدند. دلیل اصلی آلودگی مكزیكوسیتی دود ناشی از ماشین ها و كارخانه ها بود كه باعث افزایش كربن مونوكسید، نیتروژن دیوكسید، اوزون، بنزن، آلدئیدها و سایر آلاینده ها در هوا می شد.
دولت مكزیك از دهه 1980 تصمیماتی را در خصوص كنترل و كاهش آلودگی اتخاذ كرد كه به ندرت موفق عمل كرد. با ورود به دهه 1990 و رسیدن میزان آلودگی مكزیكوسیتی به بحرانی ترین مرز ممكن، بطوریكه بسیاری كارشناسان، آلودگی مكزیكوسیتی را با آلودگی دهه 50 لندن كه در اثر آن 13 هزار نفر جان خود را از دست دادند مقایسه می كردند، دولت سیاست های جدیدی را در دستور كار قرار داد كه به مرور موجب كنترل و سپس بهبود وضعیت هوای این شهر شد. تاجایی كه مكزیكوسیتی در حال حاضر بحران آلودگی هوا را تا حد مطلوبی مهار كرده است.
مهم ترین سیاست های مقام های مكزیك در راستای مهار آلودگی هوا عبارت است از:
*كاهش استفاده از خودروهای شخصی: دولت مكزیك در راستای كنترل استفاده از خودروهای های شخصی، یك روز در هفته را با عنوان ˈمن امروز ماشین خود را حركت نمی دهم (Hoy No Circula) نام گذاری كرد. در این روز، راننده های مكزیكی اجازه استفاده از خودروی شخصی خود را نداشتند. هدف دیگر تعیین چنین روزهایی، تشویق راننده های شخصی به استفاده از سیستم نقلیه عمومی بود.
*بهبود كیفیت خودروها: عمل احتراق در موتورهای قدیمی و بی كیفیت به خوبی انجام نمی شود و این اصلی ترین دلیل تولید مونوكسید كربن است. دولت مكزیك در این راستا با از رده خارج كردن خودروهای قدیمی و بهبود كیفیت تولید خودرو در قالب برنامه ای با عنوان برنامه تایید، آلودگی ناشی از سوخت ناقص بنزین را تا حد زیادی كاهش داد.
*گسترش سیستم نقلیه عمومی: یكی از ثمربخش ترین راهكارها در كاهش استفاده از خودروهایی كه از سوخت های فسیلی استفاده می كنند، گسترش و بهبود كیفیت سیستم نقلیه عمومی است. مكزیكوسیتی یكی از بزرگ ترین ناوگان های حمل و نقل عمومی جهان را در اختیار دارد. سیستم متروی این شهر بعد از نیویورك دومین متروی بزرگ در قاره آمریكاست. این مترو دارای 12 خط، 195 ایستگاه و نزدیك به 227 كیلومتر طول است. از میان خطوط متروی این شهر، 10 خط مجهز به لاستیك های بادی هستند. علاوه بر مترو، دولت مكزیك تكنولوژی قطارهای نوری كه علاوه بر سرعت بیشتر مصرف سوخت بسیار پایینی نیز دارند وارد سیستم حمل و نقل عمومی كرده است.
*اصلاح كیفیت بنزین: اصلاح كیفیت بنزین را بدون شك می توان مهم ترین سیاست دولت مكزیك در مهار آلودگی هوای مكزیكوسیتی دانست. چرا كه موفقیت سایر سیاست های دولت در سایه آن امكان پذیر شد. در این راستا دولت مكزیك تلاش كرد با بهره گیری از نظرات كارشناسی شده و پس از آزمایش چندین فرمول مختلف، سوختی تولید كند كه 2 ویژگی مهم داشته باشد؛ نخست اینكه سرب و گوگرد كمتری تولید كند و دوم اینكه مبدل های كاتالیزوری در آن استفاده شده باشند.
* سیستم IMEKA: این سیستم شبكه اطلاعاتی شاخص كیفیت هوا بود كه دولت مكزیك آن را برای اطلاع رسانی در خصوص شرایط كیفی هوا راه اندازی كرد. در این سیستم علاوه بر بررسی كلی وضع هوا، میزان آلاینده ها (اوزون، نیتروژن دیوكسید، مونوكسیدكربن، سرب) و تاثیرگذاری آنها بر سلامت شهروندان در مقیاس منطقه ای بطور متناوب اندازه گیری و گزارش می شود.
مقام های مكزیكوسیتی با تبیین و البته اجرایی كردن این سیاست ها موفق شدند آلودگی و بحران سلامت ناشی از آن را كنترل كرده و كیفیت هوا را بهبود ببخشند.
چنین نمونه های موفقی را می توان در شهرهایی همچون نیویورك كه روزگاری یكی از آلوده ترین شهرهای آمریكا محسوب می شد نیز شاهد بود. مقامات شهری نیویورك برای كاهش میزان آلودگی هوا با اعمال قانون، استفاده از سوخت‌های پاك‌ را اجباری كردند. هیچ راننده‌ای حق ندارد بیش از یك دقیقه در نزدیكی مدارس، خودروی خود را بدون حركت روشن نگه‌دارد و رانندگان خاطی ملزم به پرداخت جریمه ای سنگین خواهند بود. همچنین نیویورك یكی از گسترده ترین سیستم های نقلیه عمومی را دارد و در این شهر 469 ایستگاه مترو وجود دارد.
باوجود آنكه سال ها است بحران های زیست محیطی همچون خشكسالی در شهرهای كشور بروز كرده، مدت كمی است كه این بحران به مساله ای ملی تبدیل شده است و مردم و مسوولان به فكر مبارزه با آن افتاده اند. اتفاقی كه گرچه دیر رخ داد ولی می توان برای حفط منبع های محیط زیستی كشور به آن امیدوار بود. آلودگی نیز به عنوان معضلی بزرگ كه دیگر نه تنها در روزهای سرد زمستان بلكه در بسیاری از روزهای سال، آسمان تهران را خاكستری رنگ می كند باید به مساله ای ملی و رفع آن به دغدغه ای مهم برای مردم و مسوولان تبدیل شود. بهره گیری از تجربه كشورهایی كه روزی خود گرفتار آلودگی هوا بودند و اینك شرایط بهتری را تجربه می كنند می تواند برای ما سودمند باشد.
*گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**442**2054