برجام؛ الگویی برای حل بحران های خاورمیانه

پس از 27 ماه از آغاز گفت وگوهای هسته ای ایران و 1+5 در دولت یازدهم، روز اجرای برجام فرار رسید و طرف های گفت و گو بیانیه اجرای آن و لغو تحریم های هسته ای را صادر كردند. این رویداد آغاز فصلی تازه در تاریخ سیاسی خاورمیانه بود كه امیدی تازه برای غلبه رویكرد گفت وگو و دیپلماسی بر جنگ و مخاصمه را در این منطقه ایجاد كرد. به این ترتیب، با اجرایی شدن برجام، مساله هسته ای ایران به تاریخ پیوست و منطقه خاورمیانه از یك بحران غیر ضروری رهایی یافت.
بیانیه برجام و اجرایی شدن آن تنها یك توافق دوجانبه میان ایران و گروه 1+5 نبود كه تنها به سود ایران باشد بلكه این توافق پیروزی گفت وگو را بر مخاصمه رقم زد و فضا را برای حل بحران های منطقه ای در خاورمیانه فراهم ساخت.
اگر بخواهیم نگاهی دقیق به پیامدهای اجرایی شدن برجام بر نظم و امنیت خاورمیانه داشته باشیم باید بگوییم این توافق منطقه را از یك بحران غیر ضروری كه برخی كشورها از آن در راستای پیشبرد اهداف جنگ طلبانه خود و بی ثبات كردن منطقه بهره برداری می كردند رها كرد و بهانه را از جنگ طلبان برای تداوم سیاست های بحران سازشان گرفت.
در توضیح این مطلب باید گفت، از زمانی كه برنامه صلح آمیز هسته ای ایران در غرب به عنوان یك مساله بحرانی معرفی شد، برخی كشورهای عرب منطقه با همراهی رژیم صهیونیستی از این فرصت برای ترویج ایران هراسی و مشروعیت دادن به نقشه های سیاسی و نظامی-امنیتی خود بهره برداری كردند.
آن چه در این میان اهمیت زیادی داشت، نقش رژیم صهیونیستی در بهره برداری از پدیده ایران هراسی به عنوان دستاویزی برای انتقال تمركزها از جنایات این رژیم در قبال مردم فلسطین به سوی ایران بود. برخی كشورهای منطقه نیز در این زمینه با رژیم صهیونیستی همراستا شدند و در جهت سیاست های ماجراجویانه منطقه ای خود، بر پدیده ایران هراسی دامن زدند.
پیامد این امر، تشدید رقابت های منطقه ای و گسترش نظامی گری به بهانه واهی مقابله با تهدید هسته ای ایران بود. این در حالی است كه جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام كرده است برنامه هسته ای اش به هیچ وجه جنبه نظامی ندارد و از انرژی هسته ای تنها برای مقاصد صلح آمیز استفاده می كند.
طی سال های اخیر، پیگیری سیاست های تنش زا در منطقه به بهانه مقابله با قدرت منطقه ای ایران منجر به شكنندگی بیش از پیش امنیت و نظم منطقه ای در خاورمیانه شده است. نتیجه این سیاست ها را در تشدید بی ثباتی ها در عراق، لبنان، سوریه، افغانستان، یمن، و سرزمین اشغالی فلسطین شاهد هستیم. در این چارچوب، برخی گروه های صاحب نفوذ و دارای منفعت به تشدید درگیری ها در خاورمیانه كمك كردند و با بهره گیری از لابی گسترده در فضای رسانه ای و ساختار سیاسی كشورهای غربی به ویژه آمریكا، بر طبل جنگ طلبی و مقابله با توهم ایران هسته ای كوبیدند.
به همین دلیل بود كه وقتی گفت وگوهای هسته ای ایران و گروه 1+5 وارد فاز تازه ای شد و عزم طرف ها برای رسیدن به یك توافق جامع جزم شد، جنگ طلبان منطقه ای ایران هراسی را بیش از پیش در فضای رسانه ای برجسته كردند و با بهره گیری از لابی گری گسترده تمام تلاش خود را برای به شكست كشاندن این گفت و گوها به كار بردند. نماینده شاخص این جناح نیز رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی بودند كه پس از ناكامی در به شكست كشاندن گفت و گوهای هسته ای ایران و 1+5، تمام تلاش خود را برای ایجاد مانع در اجرای برجام به كار بردند.
با تمام این فراز و نشیب ها، نه تنها توافق بر سر برجام حاصل شد بلكه طرف های گفت وگو پس از 6 ماه اقدام های اعتمادساز، بیانیه اجرایی آن را نیز صادر كردند و مهر تاییدی بر ماه ها تلاش سخت دیپلماتیك زدند. اجرای برجام علاوه بر این كه به معنای پیروزی رویكرد دیپلماتیك بر جنگ طلبی است، بخشی از انرژی سیاسی را كه درگیر این بحران غیر ضروری شده بود نیز آزاد می كند و می تواند در راستای تنش زدایی منطقه ای و كاهش سطوح و دامنه بحران ها در خاورمیانه به كار گرفته شود.
پیامد این امر، به حاشیه رفتن تلاش های جنگ افروزانه كشورهایی مانند عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی است كه در این مدت بر طبل مقابله با ایران هسته ای می كوبیدند. در لوای چنین تبلیغاتی بود كه آن ها سیاست های جنگ طلبانه خود را توجیه می كردند و در تلاش برای یارگیری منطقه ای بودند.
حال كه مساله هسته ای ایران خاتمه یافته و سایه یك بحران غیر ضروری از منطقه خاورمیانه كنار رفته است بهترین فرصت برای پیگیری سیاست تنش زدایی و در پیش گرفتن رویكرد سیاسی در جهت حل بحران های خاورمیانه و به ویژه بحران های سوریه و یمن است. در فضای نو اعضای جامعه جهانی بیش از پیش بر نقش مثبت و سازنده ایران در حل بحران های خاورمیانه تاكید دارند.
عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی كه تاكنون با پشتوانه غرب و به ویژه آمریكا به ماجراجویی های منطقه ای دست می زدند، با اجرایی شدن برجام دیگر همانند گذشته پشتیبانی غرب را حامی خود نخواهند دید. به همین دلیل بود كه اندك زمانی پس از قطع رابطه اخیر عربستان با ایران، آمریكا از این وضعیت ابراز نگرانی و اعلام كرد این وضعیت می تواند به افزایش تنش ها در خاورمیانه بیانجامد.
این موضع گیری آمریكا به صورت آشكار عربستان سعودی را نشانه رفت و هشداری بود به مقام های سیاسی-امنیتی این كشور كه تداوم سیاست های تنش آمیز می تواند به بحران های كنونی در منطقه دامن بزند؛ امری كه در شرایط كنونی مورد تایید آمریكا نیست.
بنابراین می توان گفت، كاهش پشتیبانی غرب از سیاست های تنش زای همپیمانان منطقه ای در خاورمیانه همزمان با تایید نقش مثبت ایران در حل بحران های منطقه می تواند فضای تازه ای ایجاد كند كه گام نخست آن با اجرایی شدن برجام برداشته شد.
*از:مهدی جوكار (گروه پژوهش و تحلیل خبری)
پژوهشم**9347** 9279**2054