فاضلاب تهران؛ طرحي براي توسعه پايدار و حفظ محيط زيست- اصغر رياضتي*

طرح فاضلاب تهران از سال 1374 در گستره‌اي به مساحت 70 هزار هكتار در مناطق 22 گانه تهران و براي بهره گيري 11 ميليون نفر از جمعيت اين شهر آغاز شد.
اين طرح بر پايه اولويت‌هاي كارشناسي‌ شده تهران (همچون وضع بستر زمين‌شناسي- توپوگرافي) به پنج مرحله عملياتي تقسيم شده است و بيش از 9 هزار كيلومتر شبكه جمع‌آوري، خط اصلي و تونل فاضلاب رو ساخته مي شود.
اين طرح بر اساس برآورد سال 1394 با اعتباري افزون بر 200 هزار ميليارد ريال در دست اجراست و پيش‌بيني مي‌شود با پايان آن نزديك به 900 هزار انشعاب به مشتركان واگذار شود.
تا امروز بهره‌برداري از 6 واحد از هشت واحد تصفيه خانه جنوب تهران كه جمعيتي معادل سه ميليون و 150 هزار نفر را در شهر تهران زير پوشش خدمات فاضلاب قرار مي دهد، صورت گرفته است.
توليد بيش از 246 ميليون مترمكعب فاضلاب در سال، بهره برداري از تونل فاضلاب رو شرق تهران در 6 قطعه به طول 25.6 كيلومتر (نخستين تونل فاضلاب شهري در ايران با 1400 كيلومتر شبكه براي پوشش چهار ميليون و 200 هزار ساكن نيمه شرقي پايتخت) و... از ديگر ويژگي هاي اين طرح است.
در ساخت اين تونل ايجاد لايه محافظتي ضدآب و پوشش ورق اچ.دي.پي.يي (HDPE)، اجراي همزمان عمليات لاينينگ (پوشش يكپارچه بتني مسلح سقف و ديواره ها) و بتن ريزي اصلي و ساخت پوشش داخلي با استفاده از ورق هاي پلي اتيلن لحاظ شده كه افزون بر افزايش طول عمر تونل، اين طرح را در رديف كم نظيرترين تونل هاي فاضلاب رو قرار داده است.
بهره برداري از خط انتقال غرب تهران نيز به طول 40 كيلومتر با 362 كيلومتر شبكه فرعي براي بهره گيري دو ميليون نفر از جمعيت نيمه غربي پايتخت اجرا مي شود. اكنون طراحي بيش از 5800 كيلومتر از اين شبكه، اجراي 152 كيلومتر در بخش خطوط انتقال و تونل، نصب 564 هزار فقره انشعاب در شهر تهران و پوشش بيش از 55 درصد جمعيت پايتخت محقق شده است.
طرح فاضلاب تهران به عنوان يكي از 15 پروژه برتر جهان در سال 2016 ميلادي (ميان طرح هاي برتر كشورهاي مختلف مانند آمريكا، انگليس، كانادا، چين، استراليا و...) انتخاب و نامزد دريافت جايزه جهاني انرژي (World Award) شده است.
گزينش نماينده اي از ايران به عنوان يكي از 15 طرح برتر جهان و يكي از سه طرح برتر جهان در بخش آب، به منظور دريافت جايزه جهاني انرژي براي نخستين بار و به دليل رعايت شاخص هاي توسعه پايدار و حفاظت از محيط زيست اتفاق مي افتد.
بنياد جهاني انرژي (Energy Globe Foundation) بزرگ ترين مرجع ارزيابي و حمايت‏كننده از طرح‏هاي محيط زيستي بويژه انرژي در جهان است.

** اقدام هاي شركت فاضلاب تهران
از اقدام هاي شركت فاضلاب تهران براي توسعه پايدار و حفاظت از محيط زيست مي توان به موارد زير اشاره كرد:
1- ارتقاي سطح بهداشت عمومي و توسعه كشاورزي و بهبود آبياري زمين هاي كشاورزي:
شركت فاضلاب تهران با ساخت و بهره برداري از بزرگ ترين تصفيه خانه فاضلاب خاورميانه در جنوب تهران، جمعيتي معادل چهار ميليون و 200 هزار نفر از مردم پايتخت را زير پوشش قرار مي دهد و پساب خروجي آن با هدف استفاده در زمين هاي كشاورزي، آبياري فضاي سبز شهري و تغذيه آبخوان ها تاثير بسزايي خواهد گذاشت.
پساب توليدي تصفيه خانه جنوب تهران كه نزديك به 50 درصد آب به دست آمده از سدهاي منتهي به تهران را تشكيل مي دهد، براي آبياري 90 هزار هكتار زمين كشاورزي در سال استفاده مي شود.
از ديگر اثرهاي سودمند اجراي اين پروژه بر محصولات كشاورزي، مي توان به توليد كود آلي (لجن) تصفيه شده و استفاده از آن به جاي كود شيميايي اشاره كرد.
آبخوان ها پشتوانه ملي تامين آب در سال هاي خشك بويژه در بخش هاي كم آب به شمار مي آيند و اجراي طرح فاضلاب تهران معادل 80 درصد آب مصرفي، منبع نوين آب ايجاد مي كند كه قسمت چشمگيري از آن مي تواند به مصرف تغذيه دوباره آبخوان هاي تهران برسد و بدين ترتيب از وقوع پديده فرونشست زمين جلوگيري كند.

2- فعاليت هاي نوآورانه:
ساخت و بهره برداري از بزرگ ترين تصفيه خانه فاضلاب خاورميانه و بزرگ ترين نيروگاه توليد همزمان برق و حرارت از انرژي زيست توده (از جمع آوري بيوگاز حاصل از تصفيه فاضلاب)، اجراي بزرگ ترين پروژه سازوكار توسعه پاك (سي.دي.ام-CDM) در بخش فاضلاب جهان، ساخت بزرگ ترين تونل خط انتقال فاضلاب كشور به طول 27 كيلومتر و اجراي نخستين سازه «ورتكس» فاضلاب شور به عمق 37 متر به عنوان بزرگ ترين ورتكس فاضلاب خاورميانه از فعاليت هاي نوآورانه شركت فاضلاب تهران است.
اين شركت با شناسايي و جلب فناوري هاي نوين در زمينه تصفيه فاضلاب، كمك به توسعه پايدار و همچنين جذب درآمدهاي حاصل از فروش گواهي كاهش انتشار (سي.يي.آر-CER) همسو با توسعه فعاليت هاي نوآورانه و حفاظت از محيط زيست گام برداشته است.
در گام نخست، اقدام هاي لازم به منظور اجراي پروژه هاي سازوكار توسعه پاك در واحدهاي پنج و 6 تصفيه خانه فاضلاب جنوب و واحدهاي يك و دو تصفيه خانه فاضلاب غرب تهران (فيروزبهرام) صورت پذيرفته كه پس از تاييد سازمان محيط زيست، به ثبت سند طراحي پروژه ها (پي.دي.دي-PDD) در تارنماي سازمان ملل متحد منجر شده است.
با اجراي اين پروژه ها، از انتشار 150 هزار تن دي اكسيد كربن (براي هر پروژه 75 هزار تن) در فضا جلوگيري مي شود.
در عرصه صنعت فاضلاب دنيا، پروژه اي در حجم پروژه سي.دي.ام فاضلاب تهران در دبيرخانه كنوانسيون تغييرات اقليمي سازمان ملل ثبت نشده است.
با اجراي كامل تصفيه خانه هاي فاضلاب شهر تهران، از انتشار نزديك به 750 هزار تن دي اكسيد كربن (معادل 11 هزار هكتار فضاي سبز براي جذب دي اكسيد كربن) در فضا جلوگيري مي شود.

3- تامين برق:
بيوگاز حاصل از فرايند تصفيه بي هوازي فاضلاب حاوي گاز متان است و منبعي براي توليد انرژي سودمند به شمار مي رود.
يكي از بزرگ ترين نيروگاه هاي بيوگاز حاصل از تصفيه فاضلاب در جهان در محل تصفيه خانه فاضلاب جنوب تهران قرار دارد كه در صورت تكميل، ساليانه نزديك به 80 گيگاوات انرژي الكتريكي و 270 تراژول انرژي حرارتي توليد مي شود كه اين مقدار معادل تامين برق مصرفي يك شهرك مسكوني 100 هزار نفري است.
اينك با نصب واحدهاي توليد همزمان برق و حرارت (سي.اچ.پي-CHP) در 6 واحد تصفيه خانه فاضلاب جنوب تهران، ساليانه نزديك به 60 گيگاوات انرژي الكتريكي و 200 تراژول انرژي حرارتي توليد مي شود كه اين مقدار، براي تامين برق مصرفي يك شهرك مسكوني 80 هزار نفري كافي است.
اين نيروگاه، 80 درصد برق مصرفي و صد درصد حرارت مورد نياز براي بهره برداري از تاسيسات تصفيه خانه را تامين مي كند و نزديك به 150 هزار بشكه نفت خام (400 هزار متر مكعب گاز) صرفه جويي را به دنبال دارد.
بيست و نهم دي ماه مراسم اهداي جايزه جهاني انرژي سال 2015 ميلادي، براي نخستين بار در ايران (مركز همايش هاي برج ميلاد تهران) برگزار مي شود و پروژه هاي سبز برگزيده، معرفي مي شوند.
......................................
** مديرعامل شركت فاضلاب تهران
اقتصام**3065 **1961