پاكستان و انگیزه های میانجیگری میان تهران و ریاض

«محمد نواز شریف» نخست وزیر و ژنرال «راحیل شریف» فرمانده ارتش پاكستان در صدر هیاتی عالی رتبه روز سه شنبه بیست و نهم دی ماه برای سفری یك روزه وارد تهران شدند. در این سفر «طارق فاطمی» دستیار ویژه نخست وزیر در امور خارجی، «ناصرخان جنجوعا» مشاور نخست وزیر در امور امنیت ملی و «شهباز شریف» برادر نخست وزیر و فرماندار ایالت پنجاب، نخست وزیر و فرمانده ارتش پاكستان را همراهی كردند.
در این سفر، هیات پاكستانی با برخی از مقام های سیاسی، نظامی و امنیتی كشورمان از جمله رییس جمهوری، معاون اول رییس جمهوری، وزیر دفاع و دبیر شورای عالی امنیت ملی دیدار كردند. سفر هیات پاكستانی به ایران پس از دیدار آن ها با مقام های سیاسی و نظامی عربستان سعودی در شهر «ریاض» صورت گرفت.
هیات پاكستانی در حالی وارد تهران شد كه در ابتدای همین هفته آخرین مرحله گفت وگوهای هسته ای ایران و گروه 1+5 به پایان رسید و برجام وارد مرحله اجرایی شد؛ رخدادی كه به معنای پایان بیش از یك دهه كشمكش بر سر برنامه صلح آمیز هسته ای ایران بود.
در آستانه این رخداد بود كه «عادل الجبیر» وزیر امور خارجه عربستان پس از حوادث ناشی از اعدام شیخ «نمر باقر النمر» روحانی سرشناس شیعی در عربستان، قطع روابط سیاسی و اقتصادی كشورش با ایران را اعلام كرد و تنش در روابط ایران و عربستان بیش از پیش گسترش یافت.
اعدام شیخ نمر و قطع روابط تهران- ریاض در شرایطی صورت گرفت كه جهان منتظر لحظه اجرایی شدن برجام و پایان یافتن بحرانی چند ساله در روابط ایران و غرب بود. به همین دلیل، بسیاری از تحلیلگران این اقدام عربستان را در راستای سیاست های این كشور برای تحریك ایران در جهت ایجاد مانع بر سر راه اجرای برجام تحلیل می كنند.
از این منظر، عربستان سعودی در تلاش است با فرافكنی و بحران سازی، ایران را وارد درگیری های ناخواسته ای كند تا از این راه مانع از موفقیت سیاست تنش زدایی دولت یازدهم شود؛ توطئه ای كه با صبر و خویشتنداری مسوولان ایرانی خنثی شد.
جامعه جهانی نیز ازهمان آغاز، مخالفت خود با اقدام عربستان برای بحران سازی علیه ایران را اعلام كرد. بر همین پایه بود كه كوتاه زمانی پس از اعلام قطع رابطه عربستان با ایران، بسیاری از كشورها از این اقدام عربستان اظهار شگفتی كردند و خواستار خویشتنداری بیشتر این كشور شدند و اعلام كردند در صدد میانجیگری میان ایران و عربستان هستند.
در این پیوند وزارت امور خارجه روسیه در اواسط دی ماه اعلام كرد آمادگی دارد تا میان تهران و ریاض میانجیگری كند. با اوج گیری تنش های منطقه ای میان ایران و عربستان، «فرانك والتر اشتاین مایر» وزیر امور خارجه آلمان نیز از جمله چهره هایی بود كه نسبت به میانجیگری میان تهران و ریاض و دستیابی به راهكاری در جهت پایان دادن به مناقشه های گوناگون از جمله اختلاف های ایران و عربستان در یمن ابراز تمایل كرد. یكی از اهداف سفر «شی جین پینگ» رییس جمهوری چین به ایران و عربستان نیز تلاش برای كاستن از اختلاف 2 كشور عنوان شده است.
در این میان، پاكستان به عنوان یكی از كشورهایی كه جایگاهی تاثیرگذار بر تحولات جهان اسلام را می جوید و مناسبات خوبی با ایران و عربستان دارد، از همان آغاز دور تازه تنش ها آمادگی خود را برای ایفای نقش میانجی میان 2 كشور اعلام كرد و خواستار جلوگیری از تشدید تنش های به وجود آمده شد.
اهمیت نقش پاكستان به عنوان میانجی روابط ایران و عربستان در این است كه این كشور به عنوان یكی از بزرگ ترین و پرجمعیت ترین كشورهای اسلامی نه تنها از توان نظامی بالایی برخوردار است و تنها كشور مسلمان دارنده سلاح هسته ای به شمار می رود بلكه عربستان سعودی به ویژه از آغاز پادشاهی «ملك سلمان» تمام تلاش خود را به كار برده است تا این كشور را با سیاست های نظامی خود به ویژه در یمن همراه كند.
عربستان سعودی پس از تشكیل ائتلافی عربی برای حمله به یمن، تمام تلاش خود را به كار برد تا ارتش پاكستان را نیز در حمله به یمن با خود همراه كند اما مخالفت مجلس پاكستان با همراهی ارتش این كشور با ائتلاف عربی باعث شد این طرح عربستان با شكست مواجه شود.
با این حال ،عربستان همچنان تلاش می كند پای پاكستان را هر چه بیشتر به بحران های خاورمیانه بكشاند و پشتیبانی سیاسی و نظامی این كشور را از سیاست های تهاجمی خود به دست آورد. در این راستا، عربستان بار دیگر و پس از اعلام خبر تشكیل ائتلاف اسلامی ضد تروریسم تلاش كرد پاكستان را با سیاست های خود همراه سازد. به همین دلیل در هفته های اخیر هم وزیر امور خارجه عربستان و هم وزیر دفاع این كشور با سفر به اسلام آباد تلاش كردند حضور پاكستان در ائتلاف سعودی را قطعی كنند.
از نگاه برخی كارشناسان، پاكستان كشوری است كه می تواند در تحولات خاورمیانه و در میانه بحران روابط ایران و عربستان نقش تعیین كننده ای ایفا كند. این كشور از یك سو همسایه ایران است و روابط سیاسی- امنیتی نزدیكی با ایران دارد و از سوی دیگر به دلیل نیازهای اقتصادی در تلاش است روابط نزدیك خود با عربستان را نیز حفظ كند.
آن چه نقش پاكستان را چه در تحولات خاورمیانه و چه در روابط ایران و عربستان اهمیت بیشتری می بخشد، تلاش این كشور برای حفظ بی طرفی و ایفای نقش میانجیگرانه در حل بحران های منطقه و حل اختلاف های میان ایران و عربستان سعودی است.
همانگونه كه گفته شد پس از قطع روابط عربستان با ایران، برخی كشورها خواهان میانجیگری میان ایران و عربستان شده اند اما در این میان پاكستان از نقشی بی بدیل برخوردار است. همراهی اسلام آباد با سیاست های تهاجمی عربستان می تواند به تشدید بحران های منطقه بیانجامد و در مقابل، در پیش گرفتن سیاست بی طرفی و میانه روی پاكستان به عنوان میانجی می تواند مانع از تشدید بحران در روابط ایران و عربستان شود و تنش ها میان 2 كشور را كاهش دهد.
ایران و عربستان نیز به این نقش ویژه پاكستان در خاورمیانه آگاهی دارند. در این شرایط عربستان به دنبال كشاندن پای ارتش پاكستان به بحران های خاورمیانه است و ایران خواستار بهره گیری از ظرفیت های سیاسی پاكستان برای حل بحران های خاورمیانه است. آن چه در این میان باعث شده است پاكستان به سیاست های ایران نزدیك تر شود، رویكرد عقلانی سیاستمداران پاكستانی است كه تاكنون مانع از گرفتار شدن این كشور در دام نظامی عربستان شده است.
پاكستانی ها به خوبی می دانند كه همراهی با سیاست های نظامی عربستان به معنای درگیری عمیق این كشور در بحران های خاورمیانه است و این با اهداف منطقه ای اسلام آباد همخوانی ندارد و پاكستان را درگیر بحران های فرسایشی در خاورمیانه می كند كه نتیجه آن تضعیف این كشور در حوزه شبه قاره هند است.
به همین دلیل، این كشور تلاش دارد با میانجیگری در حل بحران های منطقه به ویژه در روابط میان ایران و عربستان، نه تنها مانع از تشدید این بحران ها و كشیده شدن پای اسلام آباد به تنش های خاورمیانه شود، بلكه با در پیش گرفتن چنین سیاستی در صدد بهره برداری از ظرفیت های مثبت خود در راستای گسترش نفوذ سیاسی در خاورمیانه است.
سفر هیات پاكستانی به تهران و ریاض در چنین چارچوبی قابل تحلیل است و در چنین چارچوبی است كه پاكستان می تواند از ظرفیت های خود در راستای دستیابی به منافع سیاسی و اقتصادی در خاورمیانه بهره برداری كند.
*از:مهدی جوكار (گروه پژوهش و تحلیل خبری)
پژوهشم**9347** 9279**2054