استاد فرشچیان و هنر نگارگری

استاد محمود فرشچیان در چهارم بهمن 1308 هجری خورشیدی در اصفهان چشم به جهان گشود و دوره كودكی خویش را در كنار پدر كه از تاجران فرش بود، سپری كرد و به نقش های قالی علاقه مند شد و این گونه هنر طرح افكندن را بر فرش های ایرانی فراگرفت.
او پس از آموزش تحصیلات مقدماتی، با تشویق پدر برای فراگرفتن نقاشی، از مجلس درس میرزا آقا امامی اصفهانی هنرمند پرآوازه اصفهان بهره برد. علاقه وی به هنر سبب شد تا برای ادامه تحصیل به هنرستان هنرهای زیبا در زادگاه خود برود و در طول چهار سال نزد عیسی بهادری نقش قالی، مینیاتور، نقاشی رنگ روغن، اصول و مبانی طراحی نقوش سنتی را به خوبی بیاموزد و با موفقیت مدرك دانش آموختگی را از مدرسه هنرهای زیبای اصفهان كسب كند.
تمرین های بسیار این هنرمند در نقاشی موجب شد تا در مدت زمان كوتاهی موفق شود نقش های زیبا بر لوح سفید كاغذ بنگارد و همگان را به شگفتی وادارد.
استاد فرشچیان علاوه بر نقاشی، به مطالعه ادبیات و شعرهای عرفانی علاقمند بود و خود نیز شعر می سرود. وی با تاثیرپذیری از ادبیات عرفانی در آثار خویش، نقاشی های شگفت انگیزی را به تصویر می كشید.
این نقاش چیره دست پس از گذشت مدتی، به سربازی رفت و در آنجا نیز از آفرینش آثار هنری بازنماند و توانست در این زمان اثر زیبای «صوفیان رقص كنان ساغر شكرانه زدند» را خلق كند و مورد تشویق و تحسین همگان قرار گیرد.
وی پس از پایان دوره سربازی، مطالعه آثار تاریخی را در اصفهان آغاز كرد و بعد از چند سال برای گذراندن دوره هنرهای زیبا به اروپا رفت و به بررسی هنر در غرب پرداخت.
استاد فرشچیان با بازگشت به ایران در اداره كل هنرهای زیبای تهران مشغول به كار شد و پس از مدتی با پذیرش مقام مدیریت اداره هنرهای ملی و استادی دانشكده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، دانش و یافته های خود را به هنر پژوهان آموزش داد.
این خالق نگاره های ماندگار پس از سال ها فعالیت آموزشی در عرصه هنر، بازنشسته شد اما هیچ گاه دنیای هنر و نقاشی را رها نكرد و به خلق زیباترین مینیاتورهای ایرانی ادامه داد.
«غدیر، ضامن آهو، پنجمین روز آفرینش، عصر عاشورا، كوثر، طراحی ضریح امام رضا(ع) و پرچمدار حق، ستایش پروردگار» از اثرهای ارزشمند استاد فرشچیان محسوب می شوند كه «معراج و شام غریبان» به عنوان جدید ترین مینیاتورهای وی در شهریور 1394 خورشیدی در كاخ سعد آباد رونمایی شد.
وی تمامی نقاشی های خود را در نقش هایی دلنشین و چشم نواز با سبكی نوین به نام مینیاتور كه خود خالق آن بود، بر صفحه بوم نگاشت و شاهكارهای دلنشین او سبب شد تا در طول این سال ها بارها از تلاش و كوشش های وی قدردانی شود كه از آن جمله می توان، افزودن نام این استاد مینیاتور در فهرست روشنفكران قرن 21، نشان درجه یك هنر، تندیس طلایی اسكار ایتالیا، نشان هنر نخل طلایی ایتالیا، تندیس طلایی اروپایی هنر ایتالیا، دیپلم آكادمیك اروپا، دیپلم لیاقت دانشگاه هنر ایتالیا، مدال طلای آكادمی هنر و كار ایتالیا، جایزه نخست وزارت فرهنگ و هنر ایران، مدال طلای جشنواره بین المللی هنر بلژیك و مدال طلای هنر نظامی ایران را نام برد.
این نگارگر ایرانی در طراحی، شناخت و به كارگیری رنگ ‌ها بسیار توانا است. این قدرت قلم و استواری خطوط قلم ‌گیری باعث شد تا او بنیان گذار مكتب نوین در عرصه مینیاتور ایرانی باشد. از نظر محتوا و مفهوم، آثار این استاد بنام با الهام از ادبیات عرفانی و باورهای دینی و مذهبی ساخته و پرداخته شده و در بیشتر اثرهای وی تداوم زندگی و طبیعت آشكار است. او در حقیقت حس زندگی را با قلمی پرشور ترسیم می ‌كند كه در آن زشتی ‌ها و زیبایی ‌ها در كنار هم به تصویر كشیده شده اند.
اینك استاد فرشچیان پس از 86 سال زندگی با خلق نقش‌ هایی دلنشین بر بوم های نقاشی توانسته است، هنر نگارگری ایرانی را به جهانیان نشان دهد.
«محمدباقر آقامیری» رییس انجمن نگارگری ایرانی در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به بهانه سالروز تولد استاد محمود فرشچیان، وی را از همان دوران كودكی علاقه مند به هنر دانست و گفت: این هنرمند پرآوازه از هنگامه كودكی یعنی از دوره دبستان به نقاشی روی آورد و تا امروز با اثرهای ماندگار و ارزنده خود، در حال فعالیت در این عرصه است.
وی با بیان این كه پدر استاد فرشچیان در كار تجارت فرش بوده است، تصریح كرد: فرش یكی از صنعت های اصیل ایرانی محسوب می شود كه همواره نقش های آن با هنر آمیخته و طراحی فرش، نیازمند مهارت و تجربه فراوانی است. بنابراین فعالیت پدرش در این زمینه و مشاهده نقش های ایرانی بر فرش های زیبا در ذهن و روح این استاد مینیاتور بسیار تاثیرگذار بود، به گونه ای كه او از همان زمان كودكی با طرح های اسلیمی، خطایی و چرخش های آن انس گرفت و با گذشت زمان، بر توانایی این هنرمند افزوده شد و در این هنر مهارت یافت.
رییس انجمن نگارگری ایرانی در ادامه افزود: این استاد هنر از هنگامه كودكی با طراحی و نقاشی آشنا شد و با كسب تجربه های بسیار در این زمینه، به دلیل علاقه فراوانی كه به هنر داشت، تلاش روز افزون خویش را بیشتر در نقاشی ایرانی به كار بست و توانست با آفریدن اثرهایی زیبا، گام های مهمی را در این مسیر بردارد.
محمدباقر آقامیری درباره نحوه یادگیری و آموزش این استاد فرهیخته، اظهار داشت: وی از هنرستان هنرهای مستضرفه مدرك كارشناسی خود را دریافت كرد. این هنرستان هم اكنون به هنرهای زیبا تغییر نام داده است و نخستین مكانی محسوب می شود كه در ارتباط با هنرهای اصیل ایرانی وجود دارد. پس از آن به دلیل تجربه ها، توانایی ها و تسلط استاد فرشچیان به نقاشی، نشان درجه یك هنری از وزارت علوم به این هنرمند بزرگ داده شد. این استاد نگارگری، شیوه ویژه ای را به وجود آورد كه تنها به وی اختصاص داشت و بسیار دلنشین و تاثیرگذار بود. البته این سبك های زیبا را می توان با آموزه های عیسی بهادری كه آموزگار او در هنرستان اصفهان و یكی از استادهای بزرگ نگارگری و طراحی فرش بود، مرتبط دانست. پس از آن وی روشی را در رنگ گذاری و گردش قلم به وجود آورد و فضاهایی را ایجاد كرد كه در نوع خود بسیار ویژه و منحصر به فرد است.
وی در مورد پیشینه هنر مینیاتور در ایران عنوان كرد: واژه مینیاتور به معنای نگارگری از زبان فرانسه وارد فارسی شده است و ریشه آن از نگار، نگاره، نگارستان، نگارگر و نگارخانه كه كلمه هایی بسیار پرمحتوا هستند، تشكیل می شود. اكنون بسیاری از گالری ها به عنوان نگارخانه خود را معرفی می كنند. پیشینه این هنر به پیش از اسلام بازمی گردد. نقاشی هایی كه از مانی پیام آور آیین مانویت در كتاب ارژنگ وی در شهر تورفان نزدیك به مرز چین یافت شده در ارتباط با دوره ساسانی است و مانی پیروان خود را به وسیله نقاشی های خویش هدایت می كرد زیرا در آن هنگامه سواد خواندن و نوشتن وجود نداشت بنابراین مانی با تصویرسازی مردم را به خوبی، نیكی و یكتاپرستی رهنمون می ساخت.
رییس انجمن نگارگری ایرانی با اشاره به نقش برجسته های تخت جمشید، بیان داشت: پیش از نقاشی های مانی باید به نقش برجسته های تخت جمشید توجه كرد. فرم خطوط و حركت های برجسته ای كه روی این سنگ ها وجود دارد، خطوطی نیست كه در نقش برجسته های های یونانی، رومی و ... استفاده شده باشد. بر روی این سنگ ها نقش ها نرم و قوس دار هستند و انعطاف بسیاری دارند كه بیانگر دید و تفكر ایرانی است. اما پس از اسلام تمامی هنرمندان بیشتر هنر خود برای تزیین كتاب مقدس قرآن و بعد از آن كتاب های ادبی گذاشتند تا هنگامی كه در دوره ایلخانان نقاشی به كمال رسید كه اوج این هنر را می توان در زمان تیموریان و نخستین سال های حكومت صفویان دانست.
محمدباقر آقامیری با بیان این كه سبك نقاشی ایرانی با حضور مغول ها در ایران تغییر كرد و از نقاشی چینی نیز تاثیر پذیرفت، گفت: البته مغول ها با خود هنرمندان، نویسندگان، تاجران و صنعت گران چینی را به همراه آوردند كه موجب اثرگذاری در نقاشی ایرانی شد اما با گذشت زمان این هنر از شرایط پیشین خود بیرون آمد و استقلال خود را دوباره بازیافت. اكنون نقاشی هایی كه از دوره صفویه باقی مانده با اثرهای چینی بسیار متفاوت و ویژگی های ویژه خود را دارا است البته این هنر از سال های پایانی این دوره اهمیت خود را از دست داد اما با تشكیل هنرستان هنرهای مستضرفه و احیای هنرهای ملی، نقاشی از نظر كیفی و كمی رونق یافت و در كنار آن نگارگری نیز رشد كرد و اكنون تعداد بسیار زیادی هنرمند در این زمینه فعالیت می كنند كه بیشتر آنها جوان هستند. حسین بهزاد از هنرمندان ایرانی، مینیاتور را شعر نقاشی ایران می داند. چون با ادبیات، با عرفان، معنویت، اسطوره و حماسه ارتباط دارد و بدین ترتیب این هنر علاقمندان بسیاری را جذب خود می كند.
وی درباره سبك مینیاتور استاد فرشچیان تصریح كرد: پشتكار، عشق و تعصب او نسبت به هنر ملی و نیز تلاش فراوان این هنرمند در داخل و خارج از ایران برای رشد و پیشبرد مینیاتور سبب شد تا سبك ویژه ای را در این زمینه ایجاد شود كه با دوره های گذشته بسیار متفاوت است، زیرا در آن دوره ماهواره و اینترنت وجود نداشت و آن زمان دیدگاه ها بسیار ذهنی بود و هنرمندان با مشاهده محیط اطراف، آن تصویر را بر بوم نقاشی می كشیدند. اما اكنون تنوع آثار هنری بسیار زیاد است. در حقیقت استاد فرشچیان با تاثیری كه از شرایط زمان خود و همچنین ادبیات فارسی پذیرفت، رشد و ترقی خاصی را در زمینه مینیاتور ایجاد كرد.
محمدباقر آقامیری با اشاره به برخی از شاگردان فرشچیان، عنوان كرد: استاد مجید مهرگان، منصور نگارگر حسینی، اردشیر پاكستانی و اصغر تجویدی افرادی هستند كه از مجلس درس این هنرمند بزرگ بهره های فراوان برده اند.
وی با روشن خواندن آینده هنر مینیاتور، افزود: توجه مسئولان متولی در این هنر و علاقه جوانان به نگارگری، رشد و پیشرفت را در این عرصه نوید می دهد. البته این امر با كمك دانشكده ها نیز محقق خواهد شد. این مكان های آموزشی باید از استادان بسیار باتجربه و توانا استفاده كنند تا بتوانند هنرمندان بسیاری را به جامعه ارائه دهند و علاوه بر آن بایستی در روش آموزش از بحث های تحلیلی، نقد و آنالیز آثار بهره ببرند تا نقاشی ایرانی، پیام های نوین، خلاقیت و نوآوری را با خود به همراه داشته باشد و تنها به جنبه زیبا سازی هنر پرداخته نشود. در كنار آن ایجاد رشته های نگارگری در دانشكده ها نیز امیدواری رشد این هنر را افزایش می دهد. همچنین وزارت ارشاد باید با همفكری و كمك انجمن های هنری به برگزاری جشنواره ها و برنامه های هنری بپردازد، همچنین در جشنواره فجر باید از داوران متخصص استفاده شود و انجمن های هنری در این زمینه می توانند با معرفی استاد و كارشناس هنر، اثرهای خوب را معرفی كنند.
رییس انجمن نگارگری ایرانی در پایان، اثرهای هنری استاد فرشچیان را بی نظیر دانست و بیان داشت: این نقاش چیره دست در آفرینش آثار هنری از موضوع های ادبی، دینی و مذهبی الهام گرفته است و در طول سال های عمر هنری خویش با تلاش، پشتكار و عشق؛ توانست با كمك باورهای دینی خود اثرهای مذهبی بسیار زیبایی را خلق كند. باید هر سال از استاد فرشچیان تجلیل و تقدیر شود. وجود این هنرمند بزرگ در داخل و خارج از ایران مایه اعتبار و احترام برای هنر و كشور ایران است.
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9128**2059**9131