سپهری پانزدهم مهرماه سال 1307 خورشیدی در كاشان دیده به جهان گشود. دوره ابتدایی و متوسطه را در كاشان گذراند و پس از فارغ‌التحصیلی در دوره دوساله دانشسرای مقدماتی پسران به استخدام اداره فرهنگ كاشان درآمد، سپس به تهران آمد و در دانشكده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت و همزمان به استخدام شركت نفت در تهران درآمد.
سپهری در سال 1330 نخستین مجموعه شعر نیمایی خود را با نام «مرگ رنگ» منتشر كرد. در سال 1332 از دانشكده هنرهای زیبا فارغ التحصیل شد و به دریافت نشان درجه اول علمی نایل آمد. در همین سال در چند نمایشگاه نقاشی در تهران شركت كرد و دومین مجموعه اشعار خود را با عنوان «زندگی خواب‌ها» منتشر كرد.
در مهرماه سال 1334 ترجمه اشعار ژاپنی از وی در مجله «سخن» به چاپ رسید. در مرداد 1336 به پاریس و لندن رفت و كارهای هنری خود را در نمایشگاه‌ها به معرض نمایش گذاشت. سپهری در نهایت اردیبهشت سال 1359 دیده از جهان فرو بست.
از آثار سپهری می توان به «آوار آفتاب»، «شرق اندوه»، «حجم سبز» و «هشت كتاب» اشاره كرد. آثار وی به انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی، ایتالیایی، ژاپنی و چند زبان دیگر ترجمه شده است.
***سبك و زبان شعری
مورخان ادبی، شعر فارسی را به 2 دوره كلی تقسیم می كنند؛ دوره نخست كه اشعار در قالب كلاسیك سروده می شد و دوره دوم كه با عنوان «شعر نو» شناخته می شود.
شعر نو فارسی، آزادی و اختیار بسیاری را از نظر فرم و محتوا به شاعر می دهد. شعر نو می تواند دارای وزن یا بی وزن باشد چرا كه استفاده از قافیه در شعر نو آزاد است.
سپهری در آغازِ كار شاعری زیر تاثیر شعرهای «نیما یوشیج» پدر شعر نو فارسی بود و این تاثیر در آثار نخستین وی به خوبی مشهود است. با این حال سبك او پس از مدتی دستخوش دگرگونی هایی شد و شعرش با دیگر شاعران همدوره‌اش تفاوت پیدا كرد.
یكی از نكته های قابل بررسی، توجه به بافت و زمینه های اجتماعی در آثار سپهری است. برخی، مجموعه ی مرگ رنگ سپهری را به دلیل توجه به مسایلی همچون انتظار روزهای بهتر و تصویر تلاش های انسان، اجتماعی ترین كتاب اش می دانند. هر چند كه دیدگاه های اجتماعی در اشعار سپهری چندان نیست اما به هر حال همین كورسوی اندك در آثار بعدی وی خاموش می شود.
سپهری سعی كرده است كه با قوه تخیل خود از اشیا تصویری زنده بسازد. مهمترین ویژگی اشعار سپهری نیز همین خلق تصاویر انتزاعی است كه ریشه در تمایل او به هنر نقاشی دارد تا جایی كه وی خود را بیش از آن كه شاعر بداند، نقاش می شمرد. از این رو نمی توان تاثیر هنر نقاشی بر شعر او را نادیده گرفت. برخی معتقدند با آن كه آثار سپهری سرشار از صورت های خیال و تعبیرهای تازه است، با این حال در مجموع از جریان های زمانه به دور بوده و دارای پراكندگی و ناهماهنگی است.
***نگاه فلسفی در اندیشه سپهری
برخی بر این باورند كه اشعار سپهری با مسایل هستی شناختی و فلسفی زمانه گره خورده است. یكی از مهمترین جنبه های شعر سپهری رویكرد «پدیدار شناختی» به معنای ساختارِ تجربه یا آگاهی است. این رویكرد را می توان در چند دفتر شعر سپهری همچون شرق اندوه، حجم سبز، «صدای پای آب» و «مسافر» به شكل پررنگی مشاهده كرد. در واقع با آن كه سپهری به معنای دقیق كلمه یك فیلسوف نیست و نمی توان اندیشه های او را با توجه به تعریف ها و واژه های به كار رفته فیلسوفان مقایسه كرد اما در رویكرد كلی، تامل پدیدار شناختی عمیقی داشته است. از این ساحت، همسویی زیادی بین نظریه و اندیشه های وی با فیلسوفانی همچون «ادموند هوسرل»، «مارتین هایدگر»، «موریس مرلوپونتی» و «ژان پل سارتر» و روان شناسانی چون «اریك فروم» مشاهده می شود.(1)
سپهری به عنوان یك نقاش سعی كرده به نوعی در موقعیتی میان هنر و فلسفه از طریق دگرسان دیدن، بدیهی ترین مولفه های وجودی را امكان‌پذیر كند. بنابر این پذیرفته شده ترین دیدگاه ها را به چالش می كشد تا پیش فرض های نگاه به اطراف و طبیعت تازه شود.
سپهری دنیای كنونی را كامل و بی نقص نمی داند، بنابر این به دنبال جهانی است كه كمبودهای این جهان را نداشته باشد. این «آرمانشهر» سپهری را می توان به 2 بخش كلی تقسیم كرد؛ نخست دنیای آرمانی و دلپذیر كه ریشه در گذشته زندگی بشری دارد و دوم دنیایی است كه آینده زندگی بشری را مد نظر دارد.(2)
***نقد و بررسی
در عرصه شعر معاصر، پس از نیما یوشیج بیش از هر شاعر دیگری درباره سپهری سخن گفته شده است. در این زمینه، ستایش ها و نقدها از زمان حیات این شاعرِ نقاش تا به امروز ادامه دارد. ارتباط شعر و نقاشی سپهری، توجه شاعر به عرفان و فلسفه شرق، طبیعت گرایی، سادگی و صمیمیت در شعر، مفاهیم انتزاعی، زبان و سبك بیان از موضوع هایی است كه درونمایه بیشتر نقدها نسبت به وی را شكل می دهد.(3)
یكی از ویژگی های سروده های سپهری، گستره مخاطبان آثارش است. از این رو با آن كه وی در میان نخبگان ادبی به عنوان یكی از پایه های اصلی شعر معاصر شناخته می شود، در میان مردم عامه نیز از اقبال خوبی برخوردار شده است. برخی نیز بر این باورند كه بهره گیری سپهری از نمادها در اشعارش منجر به آن شده كه دایره مخاطبانش خاص تر شوند.
بیشتر علاقه مندان به شعر، اشعار سپهری را دارای بن مایه های عرفانی می دانند. در همین زمینه «مصطفی محدثی خراسانی» شاعر معاصر معتقد است كه عرفان اسلامی در شعر سپهری به شكل مستقیم دیده نمی شود اما با بررسی شالوده تفكر وی و واكاوی آن می توان عرفان اسلامی را به طور كامل در آن مشاهده كرد. «وحدت وجود» یكی از مبانی عرفان اسلامی است كه در سراسر اشعار سپهری موج می زند و نگاه به هستی همواره خوب و یكپارچه است.(4)
«محمدرضا شفیعی كدكنی» در مقام منتقد ادبی معتقد است كه آثار سپهری ساخت شعری ندارند چرا كه شعر وی به مانند زنجیره‌ای از مصراع های مستقل است كه وزن هایی بدون قافیه آن ها را به هم پیوند می دهد. از این رو سپهری دورترین شخص از نیما و «مهدی اخوان ثالث» و «احمد شاملو» است. همچنین می توان گونه شعری سپهری را «سبك هندی» دانست كه «مجازهای زبانی» بیشترین سهم را در ایجاد آن دارند.(5)
به نظر می رسد در آثار سپهری كشف زندگی یك اصل همیشگی است و هنر در نگاه وی نیاز به یافتن و جست وجوی حقیقت دارد و ما امروز با آگاهی كامل از این رازِ تنگاتنگ با فهم و معنای هستی در آثار سپهری رو به رو هستیم. در واقع خاستگاه هنرمندانه سپهری، نیروی بی امان برای ترسیم یاری رساندن به انسان، از طریق بیان حقیقت در آفرینش های هنرمندانه آثارش بود.(6)
پی نوشت ها:
1- سام خانیانی، علی اكبر، «رویكرد پدیدار شناختی در شعر سهراب سپهری»، پژوهشنامه ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال یازدهم، شماره بیستم، بهار و تابستان1392، ص138
2- حریری، خلیل، «بررسی و مقایسه آرمانشهر سهراب سپهری و پاد آرمانشهر طاهره صفار زاده»، فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادبیات فارسی «ادب و عرفان»، تابستان1391، شماره 11،ص190
3- پیروز، غلامرضا، «سهراب سپهری در ترازوی منتقدان»، دوفصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره جدید، شماره پنجم، پاییز و زمستان1384،ص21
4-«سپهری شاعری كه قله های شعر انقلاب از او تاثیر پذیرفته است»، تارنمای خبرگزاری ایرنا قابل دسترس به نشانی:
http://www.irna.ir/fa/NewsPrint.aspx?ID=80847076
5- «شعر سهراب سپهری از نگاه مخالفان و موافقان»، تارنمای خبرگزاری ایسنا، قابل دسترس به نشانی:
http://isna.ir/fa/news/92071408688
6- هادی، سهراب، «خوانشی از زندگی و آثار سهراب سپهری»، تارنمای آكادمی مطالعات ایرانی لندن، قابل دسترس به نشانی:
http://iranianstudies.org/fa
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**458**9279
تاریخ انتشار: ۱۴ اسفند ۱۳۹۴ - ۱۱:۵۵
تهران- ایرنا- «سهراب سپهری» یكی از برجسته ترین شاعران معاصر ایران به شمار می رود كه آثارش به زبان های گوناگون ترجمه شده است. وی افزون بر سرودن شعر، در زمینه نویسندگی فعالیت می كرد و نقاش ِ چیره دست بود.