اراك - ایرنا - استان مركزی سرزمینی شگفت انگیز در قلب ایران ناگفته های فراوانی از پیشینه تاریخ و جغرافیای كشور پهناورمان را در سینه نهفته دارد و هرگوشه آن یادگاری از غنای تمدن ایرانی از دوره مادها تا جلوه های دیار آفتاب به عنوان خاستگاه تحولات انقلاب اسلامی را در برمی گیرد.

استان مركزی در همجواری استان های تهران ، قزوین ، لرستان ، اصفهان ، قم و همدان با 29 هزار و 405 كیلومتر مربع وسعت و یك میلیون و 414 هزار نفر جمعیت از جمله مناطق كشور است كه اقلیم های كوهستانی، بیابانی، دشت، تالاب و عرصه های جنگلی را در كنار هم دارد و علاوه براین مزیت ها، هریك از 12 شهرستان آن دارای گنجینه های ارزشمند و جالب توجه از جاذبه های تاریخی، صنعتی، طبیعی و خرده فرهنگ های زیبا و دیدنی است.
«اراك» مركز استان مركزی از لحاظ وسعت دومین شهرستان استان بعد از شهرستان ساوه است؛ از شمال به تفرش، از غرب به همدان و ملایر، از شرق به شهرستان محلات و از جنوب به شهرستان خمین و شازند محدود شده و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا یك هزار و 700 متر است.
استان مركزی بخشی از عراق عجم است كه در شكل گیری تحولات تاریخی ایران نقش موثری داشته و از این منظر گلوگاه مهم مراودات فرهنگی در مستندات تاریخی ، عادات و رسوم پیشینیان به شمار می آید.
این استان علاوه بر اینكه بر سومین كرسی تنوع زیستی كشور نشسته، به عنوان مهد نخبگان و مشاهیر نیز شهرت دارد و صدها چهره ماندگار ملی و بین المللی در عرصه تاریخ، اخلاق، علم، ادبیات، دین، سیاست و فلسفه را در آغوش پرورده است كه در روند تاریخ و امور خلاق كشور و جهان نام آورند.
استان مركزی بیش از دو هزار نخبه و شهیر را در كارنامه خود دارد كه امام خمینی (ره) بنیانگذارجمهوری اسلامی ایران، آیت الله العظمی اراكی، شهید چمران، پروفسورمحمود حسابی، شهید محلاتی، عبدالكریم قریب، عزت الله سحابی، پروفسور پارسا، آیت الله میرزا حسن آشتیانی، فخرالدین عراقی، استاد واشقانی، فاضلین نراقین و سلمان ساوجی از جمله آنها هستند.
تالاب ها ، آبشارها و چشمه سارها، باغ های گل رنگارنگ و چشم اندازهای بكر طبیعی، بازارها و خانه های تاریخی، پل ها، كاروانسراها، غارها و موزه ها، معبدگاه های قدیمی، سنگ نگاره های كهن، امامزاده ها و محوطه های تاریخی، دستكن ها و شهرهای زیرزمینی تنها گوشه ای از جلوه های گردشگری استان مركزی است كه برای بازدید گردشگران آغوش گشاده و آماده پذیرایی است.
بیش از دو هزار جاذبه گردشگری در استان مركزی شناسایی شده كه 850 اثر تاكنون در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.
380 اثر ثبتی استان مركزی در حوزه تپه ها و محوطه های تاریخی، بیش از 200 اثر بناهای تاریخی برجسته ، پنج اثر جلوه های ناب طبیعی و 27 اثر مناسك آیینی و میراث معنوی است و علاوه بر آن صدها اثر نیز در جلوه های دیگر به ثبت رسیده است.
ماهیت اقلیمی ، اكولوژیك و نوع ساختار زمین شناختی، جهت چین خوردگی ها، رسوبات آهكی، شكل گیری گسله ها و تاثیرات اكولوژیكی دراستان مركزی بستر مناسبی برای فعالیت سراب ها وچشمه های متعدد و غارها فراهم كرده است.
یكی ازجاذبه های طبیعی استان مركزی «مجموعه چشمه های آبگرم معدنی» درشمال شرقی محلات ودردامنه ارتفاعات كوه خورزن است كه ازاعماق زمین با متوسط حرارت 50 درجه سانتیگراد می جوشد وبرای بهره مندی ازخواص درمانی این آب های گوگرددار هر ساله جمع كثیری از هموطنان به این منطقه سفر می كنند.
«غار نخجیر » از دیگر جاذبه های استثنایی و با ارزش طبیعی استان مركزی است كه هر بیننده ای را متعجب می كند، این غار واقع در دامنه كوه و حد فاصل شهرهای نراق و دلیجان ، در سال 1368 توسط گروهی كوهنورد كشف شد.
تزئینات رسوبی و دولومیتی غنی آن به صورت گنجینه ای زیبا، پیش روی بینندگان است و این غار بكر را به یكی از زیباترین غارهای جهان تبدیل كرده است.
غار نخجیر از یك شاخه اصلی و چندین شاخه فرعی تشكیل شده كه طول شاخه اصلی آن به یك هزار و 100 متر می رسد و شاخه های فرعی آن دارای دره های عمیقی است و در طول تمام مسیر؛ بلورها و آویزه های كلسیت مناظری زیبا و بدیع پدید آورده است.
«منطقه ییلاقی جاسب» واقع در شمال شرق شهرستان دلیجان با آب و هوای معتدل و چشم اندازهای طبیعی نادر یكی دیگراز ظرفیت های گردشگری طبیعی استان مركزی است كه نظیر آن در كمتر نقطه ای از كشورمان مشاهده می شود.
«تالاب میقان» اراك واقع در دل كویری با همین نام به وسعت 100 كیلومترمربع نیز به عنوان پناهگاهی امن برای پرندگان كوچنده در فصل بهار یكی از مناظر طبیعی و گردشگری شگفت انگیز در استان مركزی است.
وسعت این تالاب در مواقع پرآبی به 30 هزارمترمربع افزایش می یابد و سالانه پذیرای بیش از 12 هزار قطعه انواع پرنده مهاجر از سیبری است.
كوه مخروطی شكل «بوجه» در خمین هم از دیگر مناطق گردشگری پرطرفداردراین خطه است كه پارك زیبای آن اغلب روزهای هفته ، استراحت گاه علاقه مندان طبیعت است.
مهمترین اثر تاریخی كه موجب سفر گردشگران و مهمانان نوروزی و نیز كاروان های راهیان نور به خمین می شود ، خانه قدیمی امام خمینی (ره) در مركز این شهر است.
این خانه تاریخی كه منزل پدری و زادگاه امام راحل بوده به شكل قلعه ای تدافعی ساخته شده كه به هنگام حمله اشرار و غارتگران، محلی امن برای اهالی بی دفاع به شمار می آمده است.
سبك معماری و ساختمان سازی این خانه مربوط به عصر قاجار است و قدمت آن به حدود 175 سال می رسد كه در مجموعه این بیت پنج خانه بزرگ و یك خانه كوچك قرار دارد.
قلعه «سالارمحتشم» كه اینك به موزه مردم شناسی خمین تبدیل شده توسط «میرزا علی ‌خان كمره ای» معروف به سالارمحتشم ساخته شد ‌و تاریخ ساخت آن به اواسط دوره قاجاریه می رسد.
این بنای تاریخی واقع در محله قلعه ؛ یكی از محله های قدیمی شهرخمین شامل یك هزارمترمربع عمارت های اشرافی و بزرگ در درون یك باغ است و جلوی اتاق های این بنا یك ایوان بزرگ قرار دارد كه از دو طرف به وسیله پله به حیاط ارتباط پیدا می كند.
«سراب عباس آباد» واقع در دو كیلومتری شرق شهر شازند؛ در دامنه شمالی رشته كوه راسوند از دیگر مناطق گردشگری استان مركزی است.
امتداد مسیر جریان آب این سراب از دهانه چشمه به سوی محله عباس آباد است ودرحاشیه آن درختان صنوبر و بید ، فضای سرسبز و مناظر بسیار دیدنی سراب را زیباتر كرده و سرسبزی محل و آب روان زیر كوهسار؛ تفرجگاهی پدید آورده كه هر ساله هزاران نفر را به سوی خود جلب می كند.
سرچشمه های «محلات» و «بلاغ حك» ، چشمه «اسكان» ، سراب های «رضاآباد» ، «عمارت» ، «شفا» ، «سلیمانی» ، «حكیم» ، «گراو» ، «عنبرته» ، «قاقان» و «پنجه علی» و 25 چشمه منطقه حفاظت شده هفتاد قله و تعدادی چشمه در مناطق روستایی ، از دیگر چشم اندازهای طبیعی استان مركزی است.
مجموعه ارزشمند بازار اراك ؛ یكی دیگر از جاذبه های مهم تاریخی استان مركزی است كه در زمان فتحعلیشاه قاجار به دست سپهدار اعظم ساخته شد.
این بازار كه به عنوان آخرین نمونه معماری و شهرسازی اسلامی در دوره قاجاریه مطرح است، دو محور عمود بر هم دارد و در آن اصناف و مشاغل مختلف از دیرباز فعالیت داشته و علاوه بر كاربری اقتصادی شامل بناهای آموزشی، مسجد و حمام نیز هست.
«مسجد جامع ساوه» از نخستین مسجدهای ایران است كه در شهر ساوه ساخته شده و در دوره های مختلف تاریخی توسط هنرمندان ایرانی تزئین و مرمت شده است.
این مسجد كهن‌ كه در ساخت آن از خشت و گل استفاده شده، چهارهزارو 200 مترمربع وسعت دارد ودرسال 1310 هجری شمسی به عنوان نخستین مكان تاریخی استان مركزی در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسید.
«مسجد جامع شش ناو» هم یكی از قدیمی ترین و مهمترین آثار تاریخی و معماری دوره سلجوقیان در شهرستان تفرش استان مركزی است كه گردشگران و مهمانان نوروزی را به سوی خود فرامی خواند.
دلیل اینكه به این مسجد دیدنی واقع در محله تاریخی «فم» تفرش ، شش ناو می گویند؛ به خاطر شش ناودانی است كه آب قنات را به طور مساوی عبور می داده و به محله های تفرش جاری می كرده است.
«موزه چهار فصل» اراك واقع در بنای تاریخی حمام چهار فصل یكی از 12 موزه زیبا و دیدنی استان مركزی است كه درآن اشیای باستانی و مردم شناسی به نمایش درآمده است.
حمام چهارفصل درعهد قاجاریه به همت «حاج محمدابراهیم خوانساری» بنا شده واكنون به گنجینه ای ازآثارتاریخی تبدیل شده است.
این حمام از گرمخانه، سربینه (رختكن)، حجره های متعدد و قسمت های زنانه و مردانه تشكیل شده است.
موزه های سلطان آباد، حسن پور (صنایع دستی) و مفاخر اراك ، سالار محتشم خمین ، تكیه فرمهین ، گنبد چهار سوق و مسجد جامع ساوه ، منزل وزیر دفتری و معتمدالدوله آشتیان از مهمترین موزه های استان مركزی هستند.
دراستان مركزی 263 بنای مذهبی و بقاع متبركه وجود دارد و هرساله به خصوص نوروز؛ خیل كثیری از گردشگران و مهمانان را به سوی خود فرامی خواند.
«امامزاده خاتون (ع)» در اراك، «شاهزاده محمد عابد (ع)» در مشهد میقان اراك ، «هفتاد و دو تن» ساروق، امامزاده «سهل بن علی (ع)» در شازند، امامزاده «سلطان سید احمد هزاوه ای (ع)» ، امامزاده «سید اسحاق» در ساوه و امامزاده «عبدالعلی ریحان» در خمین ، از جمله بقاع متبركه شاخص این سامان هستند.
منزل استاد دكتر «عبدالعظیم قریب» هم به عنوان یكی دیگرازجاذبه های دیدنی و تاریخی استان مركزی در شهرستان آشتیان مربوط به دوره قاجار است.
این منزل واقع درروستای گركان ، در پنجم بهمن ماه سال 1378 با شماره 2551 در فهرست آثارملی ایران به ثبت رسید.
وجود «شهر زیرزمینی زلف آباد» در فراهان و «تپه تاریخی سرسختی» در شازند با هفت هزارو 500 سال قدمت بیانگر غنای فرهنگی استان مركزی از دیرباز تاكنون بوده و از دیگر ظرفیت های باستانی مهم منطقه می توان به روستای آوه ساوه، آتشكده آتشكوه و خورهه محلات اشاره كرد.
استان مركزی در حوزه جاذبه های معنوی نیز سرمایه های گران سنگی دارد كه وجود 80 زیررشته صنایع دستی از 362 رشته فعال صنایع دستی كشور بیانگر ذوق و قریحه هنری و زیباشناختی مردم این دیار است.
استان مركزی در ایام تعطیلات نوروز با مجموعه جاذبه های تاریخی، طبیعی و مذهبی آماده بازدید گردشگران است.
گزارش: احمد الهی
6066/6012