اكنون بازارهاي سنتي اين شهر، بخصوص در آستانه عيد نوروز، همچنان پذيراي شمار زيادي از شهروندان هستند كه شايد براي تداعي خاطرات سال هايي نه چندان دور، بدون خستگي، سوداهاي خريد خود را در پيچ و خم آشناي اين بازارهاي قديمي جست وجو مي كنند.
تربت حيدريه تا صد سال پيش يكي از كانون هاي اصلي تجارت داخلي و خارجي خراسان بزرگ محسوب مي شده و گواه اين موضوع، وجود بازارهاي قديمي چون هاديوف، گمرك، شير چهارسوق، سنگفرش، سراي امين و سراي قيصريه در اين شهر است.
هرچند قالب اين بازارها در دوران خود كانون توليد و صادرات بوده اند، اما آنچه امروز به چشم مي خورد تنها عرضه كالاهاي خارجي و بخصوص چيني است و مهمتر آنكه معماري مغازه ها نيز بتدريج دچار آسيب شده و ديگر رد و نشاني از آن معماري بسيار زيباي سنتي به چشم نمي خورد.
يكي از ويژگي هاي منحصر بفرد مجموع بازارهاي قديمي تربت حيدريه، قرار گرفتن در جنب مسجد جامع شهر است و براي دادن نشاني دقيق تر از اين بازارها به گردشگران، بايد گفت كه همه اين بازارها در ابتداي ميدان يا خيابان مسجد جامع واقع هستند كه اين، خود نشان از تدين مردم و بخصوص بازاريان تربت حيدريه دارد كه محل كسب را در جايي بنا مي كردند كه بتوانند نماز اول وقت را به جاي آورند.
* سراي امين؛
به گواه سنگ نوشته سر در آن، قديمي ترين بازار تربت حيدريه سراي امين است كه قدمت آن به بيش از 120 سال باز مي گردد كه نوه علي اكبر امين التجار در خصوص آن به خبرنگار ايرنا گفت: بازار در سال 1308 قمري توسط حاج محمدرضا لاري و با نظارت پدر بزرگم مرحوم علي اكبر اميني التجار(امين التجار) ساخته و سپس وقف شد.
مصطفي اميني با بيان اينكه در آن دوران، فرش دستباف تربت حيدريه تنها در اين بازار عرضه مي شد و لذا به آن بازار فرش فروش ها نيز گفته مي شد، افزود: موضوع وقفنامه نيز اختصاص درآمد حاصل به طلاب علوم ديني، حوزه علميه تربت حيدريه و مستخدمان حوزه علميه، 10 روز روضه خواني در صحن بازار در دهه محرم، اطعام افراد مسكين و كمك به رفتگران شهرداري بوده كه هنوز اجرا مي شود.
* بازار كفاش ها يا كفش فروش ها؛
كمي پايين تر از سراي امين، بازار كفاش ها به چشم مي خورد كه در اين خصوص مجتبي چرخيان از توليد كنندگان كفش قديمي تربت حيدريه با بيش از40 سال اقامت در اين بازار گفت: هرچند امروز تنها فروشندگان كفش در اينجا حضور دارند، اما زماني در اين بازار علاوه بر فروش، كفش نيز توليد مي شد كه متاسفانه امروز ورود كفش هاي چيني، توليد كفش را از رونق انداخته است.
* بازار هاديوف يا هادي زاده؛
اين بازار با قدمت 70 تا 80 ساله امروز رنگ و لعاب سنتي خود را به طور كامل از دست داده و حتي مقابل آن در آن سوي خيابان، بازار ديگري با همين نام و البته با قدمتي 20 ساله ساخته شده و تنها زيبايي آن وجه تسميه نام اين بازار است.
محمدجعفر نفتي در خصوص وجه تسميه و تاريخ ساخت بازار به خبرنگار ايرنا گفت: بازار توسط دو برادر به نام هاي محمدحسن و محمدعلي هادي زاده، قريب به 80 سال قبل ساخته شده كه چون اين دو برادر با روس ها تجارت مي كردند، روس ها به دليل ترجمه نام اين دو، نام بازار هاديوف را برايش برگزيده بودند.
علي اكبر جنابي نيا، از غرفه داران اين بازار نيز معتقد است: چون روس ها به واژه زاده، اف مي گويند، لذا هنگام ترجمه به جاي كلمه هادي زاده، از واژه هاديوف استفاده مي كردند.
وي كه خود قبلا خياط بوده، از لحاف دوزي، قماش، پنبه زني، مسگري و خياطي، به عنوان رايج ترين صنوف اين بازار در دوران قديم ياد كرد.
* بازار گمرك؛
كمي پايين تر از بازار هادي زاده، بازار بزرگ گمرك خودنمايي مي كند كه به گفته يكي از غرفه داران، قدمت اين بازار نزديك به يك قرن مي رسد؛ هر چند خود وي 50 سال در اين بازار به فروش قماش مشغول بوده است.
محمدمهدي بزمي افزود: تاجران معروفي چون ضيايي، نوريان و دارابي را به خاطر دارم و از آنجا كه در انتهاي بازار كاروانسرايي وجود داشت و در آنجا تاجران مال التجاره خود را تخليه كرده و از همانجا وارد شهر شده يا شهر را ترك مي كردند، لذا به بازار گمرك معروف بود.
وي اظهار داشت: اين بازار همچنين محل ورود تاجران روس به شهر تربت حيدريه بود و به تعبيري مركز ثقل تجارت خارجي خراسان بزرگ، تربت حيدريه و همين بازار بوده است.
* بازار شير چهارسوق؛
يكي از كسبه اين بازار به خبرنگار ايرنا گفت: قدمت بازار به صد سال مي رسد كه من نزديك به 50 سال در اين محل به شغل قنادي مشغول بوده و هستم.
حسين آهسته از وجه تسميه بازار اظهار بي اطلاعي كرد و افزود: در ابتداي بازار، آب انباري وجود داشت كه هم اكنون در جلوي راه پله آب انبار، يك مغازه قصابي واقع شده و چون در وسط بازار چهارسو داشت به آن شير چهارسو مي گفتند.
چاقوسازي، توليد آبنبات، زغال فروشي و آهنگري از جمله فعاليت هاي اقتصادي اين بازار در قديم بود كه وي به آن ها اشاره كرد.
اكنون صاحب مغازه قصابي از راه پله آب انبار قديمي به عنوان انبار استفاده مي كند.
شهر 130 هزار نفري تربت حيدريه ، در 150 كيلومتري جنوب غربي مشهد مركز استان خراسان رضوي قرار دارد.
5132/6121/2007
تاریخ انتشار: ۲۸ اسفند ۱۳۹۴ - ۱۰:۰۵
تربت حيدريه - ايرنا - بازارهاي به نسبت مدرن تربت حيدريه كه با هدف جلب مشتريان جوان تر و امروزي ايجاد شده اند، هنوز نتوانسته اند بازارهاي قديمي اين شهر را به كلي از نفس بيندازند.