گردشگران مي توانند در بازديد از آثار تاريخي اين شهرستان با قدمت چند صد ساله و بعضا چند هزار ساله دمي به گذشته رفته و به غناي فرهنگي، هنري و معماري گذشتگان و اجدادمان پي ببرند.
* آس بادهاي نشتيفان
چرخش اين آسيابها محتاج بادي قوي، مداوم و طولاني 120 روزه سيستان است كه مناطق استانهاي خراسان به ويژه خواف تا نهبندان را در برمي گيرد.
اراضي كوهستاني و ناهموار شمال خراسان (نيشابور قديم) و جنوب خراسان (قهستان قديم) را باريكه پست و همواري از هم جدا مي كند كه عرض آن به طور متوسط حدود 100 كيلومتر و ارتفاع آن از سطح دريا بين 700 تا 850 متر است.
اين عارضه جلگه اي كه به مانند گذرگاهي عظيم به طول بيش از 500 كيلومتر است از غرب به كوير نمك و شرق به دامنه هاي غربي رشته كوه هندوكش در افغانستان منتهي مي شود.
رودهاي اين سرزمين به خاطر مختصر آب شوري كه دارد كال شور ناميده مي شود و به زمين هاي آن به سبب بي حاصلي و شوره زار بودن در اصطلاح محلي (دق) اطلاق مي گردد و عمده ترين نعمت هاي آن باد است.
اين باد در بهار از ارتفاعات پر برف و سرد ˈكوه باباˈ در سلسله جبال هندوكش مي وزد و با شتاب بسيار جاي هواي گرم و سبك شده كوير نمك را پر مي كند و در اصطلاح محلي به ˈباد كوهˈ معروف است.
در واقع شاخه ايست از باد معروف 120 روزه سيستان كه از اواسط ارديبهشت شروع شده و تا اوايل پاييز ادامه دارد؛ اين باد با قدرتي بسيار، مداوم و شبانه روزي مي وزد و تنها بادي است كه مي تواند آسياب ها را به سرعتي بسيار به چرخش درآورد.
برخي از پژوهشگران معتقدند بادهاي 120 روزه سيستان در دوره گرم سال يعني از 15 خرداد تا 15 مهر به مدت 120 روز مي وزد.
آس باد بنايي است شكل گرفته از خشت و گل و متشكل از دو واحد ساختماني شامل سالن اصلي آس باد در طبقه همكف و محفظه محيط چرخ و پره در پشت بام ورودي طبقه همكف در جهت مخالف وزش باد قرار دارد و در حقيقت اتاقي است كه در آن قطعات متحرك آس باد و سنگ هاي بزرگ و مدور قرار دارد و در نقطه اي ديگر از اين مكان انبارك گندم و يا غله ديده مي شود.
بخش فوقاني آسخانه نيز شامل يك تير عمودي و يك تير افقي بر روي چرخ و پره مي باشد؛ پره در مناطقي مانند خواف از چوب ساخته مي شود اما در نهبندان و مناطق گرمسير از شاخه هاي درخت خرما به عنوان پره استفاده مي شود.
آس بادها معمولا در كنار هم و متصل به يكديگر ساخته مي شوند كه يكي از دلايل آن مقاومت در برابر بادهاي 120 روزه است.
* مجموعه تاريخي خواجه يار
اين مكان در ارتفاعات موسوم به ˈخواجه يارˈ مشرف به شهر خواف واقع است. مجموعه تاريخي فرهنگي خواجه يار مشتمل بر گورستاني منسوب به شهداي صدر اسلام، بناي كوچك دو طبقه و آب انباري از دوره قاجار است.
به رغم جاذبه هاي تاريخي ارتفاعات خواجه يار با چشم انداز وسيعي به مركز شهر، تفريحگاه كوهستاني خوافيان و مناطق مجاور به شمار مي آيد.
* مسجد جامع سنگان
بناي جامع واقع در سنگان پايين خواف از يادگارهاي معماري اوايل سده هفتم است. اين اثر مذهبي در ابتدا به صورت دو ايواني ساخته شده و در حال حاضر داراي يك ايوان در ضلع غربي و رواق هاي طرفين است.
در مقابل ايوان قبله، ايوان ديگري در ضلع شرقي قرار داشته كه تخريب و شبستاني جايگزين آن شده است؛ نكته حائز اهميت در اين بنا تغيير وضعيت پايه هاي ايوان قبله به علت زلزله هاي متعدد است، به طوري كه فاصله پايه هاي ايوان در مبنا از فاصله آن در پاكار طاق كمتر است.
اين بنا از جمله مساجد سبك خراساني و همانند و همزمان با مساجد زوزن و گناباد است و آجرهاي تراش تلفيق شده با هماهنگي، پايه ها و لچكي هاي ايوان و رواقها را زينت داده اند.
بر لچكي هاي ايوان قطعات كتيبه و آجري هاي قالب زده اي نصب شده كه متعلق به بنايي كهن تر از مسجد بوده است.
* مسجد رباط زيارت آباد
اين مسجد جزئي از يك مجموعه معماري شامل رباط، خانقاه، آب انبار و سقابه مي باشد كه درهفت كيلومتري روستاي فدك واقع است.
معماري بنا مشتمل بر تالار وسيعي است كه بر فراز ديوار سنگي آن قاب سرتاسري آجري ايجاد شده و كتيبه اي آجري به شيوه كوفي در داخل قاب جاي داده شده است.
در حال حاضر بخش جنوبي تالار و ايوان تبديل به فضاي معماري با كاربردي جديد شده اما از آثار و شواهد چنين برمي آيد كه در سمت شمالي تالارايواني وجود داشته و در انتهاي ايوان محرابي با كتيبه برجسته گچي بوده است.
اين بنا در بررسي هاي سال 1367 كشف و در همان سال تثبيت و استحكام بخشي شد.
* كوشك سلامه
تا پيش از سال 1326 ش اين بنا در زير تلي از خاك پنهان بوده تا اينكه خاكبرداري و تجديد بناي آن آغاز مي شود؛ كوشك مزبور مشتمل بر سه طبقه بوده كه فوقاني ترين اشكو به آن بازسازي گرديده است.
پس از آن محوطه سازي كوشك انجام شد. بنا بر شواهد طبقه دوم عمارت با وجود اتاق ها و فضاهاي متعدد مكاني براي زندگي ساكنين در آن بوده و طرحي چليپايي دارد.
باز پيرايي بناي مزبور با نماي آجري سبب گرديده اين بنا ظاهر ابنيه دوره صفويه را پيدا كند اما به استناد متون دوران اسلامي اين بنا از سده ششم در اين مكان وجود داشته است.
* مسجد ملك زوزن
مسجد ملك زوزن تنها بناي آجري به جاي مانده از بقاياي شهر تاريخي زوزن و يادماني ارزشمند از شكوه و عظمت اين منطقه است.
نام بنا برگرفته از ملك معظم ابوبكر بن علي زوزني بزرگترين حكمران اين خطه و دومين مسجد تاريخ دار دوره خوارزمشاهيان است كه به استناد كتيبه موجود در سال 615 هجري قمري و يك سال پس از آن در حال ساختمان بوده است.
آنچه از معماري بنا باقي مانده، دو ايوان كوچك و بزرگ مقابل هم در اضلاع شرقي و غربي است كه هسته بناي عظيمي بوده كه به عنوان مسجد- مدرسه بنيان گرديده و به دليل حملات سپاهيان مغول در 617 هجري قمري كار بناي آن نيمه تمام رها شده است.
نماي ايوان شرقي داراي كتيبه خط كوفي و تزئينات آجر كاري با تلفيقي از كاشي فيروزه اي رنگ مزين به نقوش هندسي و دو ستون نماي تزئيني است.
نماي ايوان غربي نيز آراسته به محرابي ساده و عناصر تزئيني ارزشمند نظير آجركاري و تلفيق آن با كاشي هندسي و گياهي است.
اين بنا در 66 كيلومتري جنوب غربي خواف در زوزن واقع است.
* مدرسه غياثيه خرگرد
مدرسه غياثيه خرگرد در مجاورت روستاي خرگرد و به فاصله پنج كيلومتري خواف بر سر راه تايباد واقع است؛ اين مدرسه تاريخي از جمله ابنيه چهار ايواني و آجري است كه در زمان شاهرخ تيموري به سعي پير احمد خوافي توسط دو برادر معمار به نام هاي قوام الدين و غياث الدين شيرازي به سال 848 هجري قمري ساخته شده است.
بنا در دو طبقه و با 32 غرفه و حجره، هشت تالار مربع در گوشه ها و دو تالار بزرگ در طرفين هشتي ورودي به عنوان مسجد و مدرسه ساخته شده است.
نماي دروني و نماي بيروني جلو بنا آراسته به كاشيكاري رنگارنگ معرق بسيار زيبا و كتيبه مي باشد و داخل ايوانها و رويه تمامي ديوارها در بيرون با تلفيق كاشي و آجر زينت يافته است.
از ديگر آثار تاريخي برجسته شهرستان خواف مي تواند به مزار پيراحمد خوافي ،آرامگاه حافظ ابرو ،منطقه گردشگري خواجه يار،مجموعه گردشگري كبوداني ،منطقه گردشگري روستاي زرداب ،منطقه گردشگري روستاي نياز آباد و بند سلامه اشاره كرد.
* موسيقي مقامي شهرستان خواف
شهرستان خواف نيز همانند تربت جام داراي پيشينه غني در هنر موسيقي است. موسيقي اين منطقه براساس مقام هاي سماعي شكل گرفته و در طول زمان ساخته و پرداخته شده است. مقام هاي آن تقريبا شبيه مقام هاي تربت جام مي باشد.
شهرستان خواف استادان بي نظيري را در زمينه موسيقي مقامي به هنر ايران زمين معرفي نموده است. سازهاي مهم اين منطقه را دف و دوتار تشكيل مي دهند.
* مشاغل و هنرهاي سنتي
در شهرستان خواف هنرهاي دستي و مشاغل سنتي بسياري رواج دارند. اگرچه اين مشاغل از رواج قابل قبولي برخوردار نيستند، ليكن مي توان با گردش در شهر و در بازارهاي آن مراكزي را يافت كه هنوز براساس الگوهاي سنتي به كار مشغولند.
از اين مشاغل مي توان از قالي بافي، فرت بافي يا تون بافي، آهنگري، نمد مالي، نخ تابي، خراطي، نجاري، مسگري و ساخت سازهاي سنتي ياد كرد.
خريداري از اين توليدات دستي و محصولات محلي در شهرستان خواف و بازديد از آثار تاريخي و طبيعي اين شهرستان قطعا خاطره اي به يادماندني براي گردشگران بر جاي مي گذارد.
7496/1858
تاریخ انتشار: ۱ فروردین ۱۳۹۵ - ۰۷:۳۸
مشهد- ايرنا- مردمان نيك سرشت شهرستان مرزنشين خواف در شرق خراسان رضوي ساكن خطه اي مملو از آثار و جاذبه هاي تاريخي هستند.