آستارا - ايرنا - آيين و رسوم هر شهر نشانگر فرهنگ آن منطقه در دهه ها و سده هاي گذشته محسوب مي شود به طوري كه انتشار و بيان مراسم آن دوران ، علاوه بر يادآوري فرهنگ هر منطقه ، مي تواند به عنوان يك الگو براي نسل آينده نيز باشد.

به گزارش روز دوشنبه خبرنگار ايرنا ، زندگي امروزي از روش سنتي به يك زندگي ماشيني تبديل شده و در مقايسه با دهه هاي گذشته تغيير زيادي يافته و مردم گوشه و كنار اين كشور ، حسرت تمامي مناسبات و اعياد دوران گذشته را مي خورند و با ادله به بيان محسنات آن دوران مي پردازند.
امروزه ديگر كمتر آثاري از رسوم و آيين دهه هاي گذشته هر منطقه به چشم مي خورد و بزرگان و ريش سفيدان ، خاطرات و رسوم آن دوران را تنها به نسل جديد بيان مي كنند كه اغلب براي جوانان جالب توجه است.
اهالي مرزنشين شهرستان آستارا نيز در دهه هاي گذشته با رسوم خاص و منحصر در آن دوران به استقبال عيد نوروز مي رفتند ولي امروزه حتي آثاري از برخي از اين رسوم و آيين ها به چشم نمي خورد.
اكبر اكسير شاعر و پژوهشگر مسائل اجتماعي گيلان در اين خصوص به خبرنگار ايرنا گفت: آيين هاي نوروزي سال هاي گذشته در آيين هاي سه مناسبت چهارشنبه سوري ، عيد نوروز و 13 بدر خلاصه مي شد و هر كدام از آنها ترتيبات خاص خود را داشت.

* خانه تكاني؛
وي در مصاحبه با خبرنگار ايرنا اظهار كرد: خانه تكاني در آستارا از نيمه اسفندماه شروع مي شد و خود گوياي آمدن بهار بود.مردمان اين خطه اعتقاد داشتند كه اگر در خانه اي گرد و غبارروبي عيد نوروز انجام نشود ، سلامتي و بركت از آن خانه مي رود در آستاراي قديم و در ايام نزديك عيد مردم براي خريد آهك از آقاي كرمي دم انبار او صف مي بستند و مادران آستارايي در حالي كه كودكي را به كول خود بسته بودند ، با يك فرچه دسته بلند ، تمام ديوارهاي خانه را كه اغلب كاهگلي و موسوم به چنگه پشته بود ، با آهك سفيد مي كردند. به باور اهالي اين خطه وجود تارك عنكبوت در خانه ها فرآور بود و به همين علت اهالي آستارا در خانه تكاني هر جاي خانه تارك عنكبوتي مي ديدند ، پاك مي كردند.

* دستمال انداختن؛
اين شاعر طنزپرداز گيلاني اضافه كرد: پس از شام چهارشنبه سوري نيز مراسم شال انداختن يا دستمال انداختن يا همان شال ساللاماق توسط نوجوانان و جوانان به اجرا در مي آمد. در اين مراسم جوانان شال و دستمالي را به منازل انداخته و به صورت ناشناس طلب عيدي مي كردند. صاحب خانه نيز بر حسب وسع خود مبلغي پول و عيدي و مقداري آجيل و تنقلات به دستمال مي بست.
مادرها در اين شب توصيه مي كردند كه اعضاي خانواده حرف هاي خوب و اميدبخش بزنند تا اگر همسايه اي فال گوش ايستاده باشد ، حرف هاي شيرين و اميدبخش بشنود و خوشحال برگردد.
نوجوانان در اين مراسم به صورت ناشناخته دق الباب كرده و طلب عيدي مي كردند به طوري كه صاحب خانه و صاحب شال همديگر را نمي ديدند.
در قديم گندم بو داده و برشته شده را نيز كه قوورقا نام داشت بر دستمال بسته و به نيت پر بركت شدن روزي خود بر دستمال چهارشنبه سوري مي بستند.
اكسير در ادامه با حسرت ضمن بيان ويژگي هاي زيباي اين رسم افزود: نوجوانان همسن ما به خانه آشنايان و همسايه و فاميل رفته به زبان محلي نوروز خواني مي كردند كه بخش آخرين آن اين بيت بود: آغاجلار آچيب چنبره چيجك ، بالاجا اوغلوئون شيريني سين ايچك (درختان به شكوفه نشسته اند، اميد كه شيريني دامادي پسر كوچكتان را بخوريم) و به اين طريق طلب عيدي مي كردند ولي متاسفانه اين رسم به مرور زمان با محصور شدن خانه ها و آپارتمان نشيني مردم و با ظهور آيفون هاي تصويري برچيده شده و به فراموشي سپرده شد.

* تكم چي ها؛
اكسير در توصيف رسم تكم چي ها نيز به خبرنگار ايرنا گفت: تكم كه به معني بز نر و عروسك چوبي است كه به قطر حدود چهار سانتيمتر ، طول 25 و عرض 12 الي 15 ساخته مي شود و آن را آذين مي كنند.روي اين عروسك چوبين را با مخمل يا پارچه هائي به رنگ قرمز مي پوشانند و روي اين پارچه را نيز با پولك ، زنگوله ، سكه و نيز پارچه هاي الوان و حتي آئينه تزيين مي كنند.
تكم با قطعات پارچه اي رنگي آذين بندي شده مانند گل هاي بهاري است كه هر رنگ و گل اين تكم معناي خاص خود را دارد. رنگ سرخ به معني شادي و نشاط است. اين رنگ در مناطق ترك زبان نظير آستارا خيلي مورد استفاده قرار مي گيرد و به طوري كه حتي لباس عروسهاي اين خطه در سالهاي نه چندان دور سرخ رنگ بوده است.
تكم چي ها در واقع پيش قراولان چهارشنبه سوري و عيد بودند كه با آمدن خود بهار و نوروز را نويد داده و با خواندن اشعار موزون به زبان تركي در حياط منازل طلب عيدي مي كردند.
اين تكم چي ها در واقع روايتگر نوروز و منادي فرا رسيدن بهار بودند و در اشعار خود وصف امام علي(ع) و ائمه اطهار را مي كردند و در برخي موارد نيز اشعار و مسائل طنزآميز مربوط به عروس ها و مادرشوهرها را مي خواندند تا شادي را به خانه ها ببرند و عيدي بستانند.

* مژدگاني گرفتن به خاطر ميهمان و مسافر؛
وي مژدگاني گرفتن را از جمله رسوم زيبا ولي فراموش شده ايام عيد در شهر آستارا ذكر كرد و افزود: در گذشته رسم بر اين بود كه هر مسافر و ميهماني و يا عضوي از يك خانواده كه از راه دور براي مقصد منزل يكي از هالي به شهر آستارا وارد مي شد ، كودكان محل به منزل ميزبان رفته و طلب مژدگاني مي كردند ولي امروز زندگي آن قدر با حواشي عجين شده كه كسي از آمدن مهمان خوشحال نمي شود و مژدگي نيز در كار نيست.

* تخم مرغ بازي؛
اين شاعر طنزپرداز آستارايي در ادامه با يادآوري خاطرات دوران كودكي خود در خصوص تخم مرغ بازي به خبرنگار ايرنا گفت: در روز چهارشنبه آخر سال بعد از صرف صبحانه ، اولين كار بچه ها ، نوجوانان و حتي جوانان حضور در روي پل مرداب و حوالي آن بود كه در دسته ها و گروه هاي چند نفري به تخم مرغ بازي مي پرداختند.
در اين روز حاضران تخم مرغ هاي رنگي و پخته شده خود را براي تماشا و بازي ويژه به محل مي آوردند. حاضران در اين جمع عيدانه ، تخم مرغ هاي خود را به صورت نوك به نوك بر هم مي زدند و در صورت شكسته شدن تخم مرغ رقيب ، برنده بازي اعلام شده و تخم مرغ شكسته را از آن خود مي كردند.
هر كسي كه در اين كار مهارت داشت، با تخم مرغ هاي شكسته زيادي به خانه خود باز مي گشت.

* لباس عيد؛
اكسير رنگي ترين و شادي بخش ترين لحظات عيد نوروز را مربوط به تهيه و پوشيدن لباس عيد به خصوص براي كودكان عنوان كرد و افزود: حدود نيم قرن پيش در نزديكي هاي عيد و از همان روز چهارشنبه سوري كودكان لباس هاي نو خود را مي پوشيدند و كساني كه توانايي و وسع مالي كمتري داشتند ، كت و شلوارهاي سال گذشته خود را به خياط مي دادند تا پارچه قسمت هاي مختلف آن را پشت و رو و وارونه كرده و دوباره بدوزد تا نو به نظر برسد و با لباس نو، سال را شروع كنند.
با اين حال در آن ايام چه غني و چه فقير ، همه به يك اندازه با آمدن نوروز شاد مي شدند.

* خريدهاي نوروزي؛
وي در ادامه اظهار كرد: خريدهاي نوروزي مردم از يك هفته مانده به چهارشنبه سوري آغاز مي شد و قبل از ظهر روز سه شنبه با خريد ماهي قرمز ، كاه و كولش آتش شامگاه چهارشنبه سوري ، شاخه هاي درخت شمشاد يا هميشه جوان ، آينه ، شمع و بنفشه وحشي به اوج خود مي رسيد.
همه اهالي اصرار داشتند كه اين اقلام را قبل از ظهر تهيه كنند چرا كه معتقد بودند تهيه اين اقلام بعد از اذان ظهر شگون ندارد.
همچنين برخي مادرها اعتقاد داشتند كه قبل از ظهر چهارشنبه سوري نبايد چيزي از خانه به ديگران داد به خصوص نمك و برنج چرا كه معتقد بودند با اين كار بركت از خانه مي رود.
در اين روز هر خانواده يك هديه لباس نو با رنگ هايي شاد براي اين روز خريداري مي كرد و در سر سفره هفت سين چهارشنبه سوري با همان لباس حاضر مي شد.

* سفره هفت سين؛
وي با اشاره به اين كه تهيه ملزومات امروزي سفره هفت چندان در ميان اهالي آستارا رسم نبوده ، بيان كرد: نيم قرن پيش و تا دو دهه قبل در سفره هفت سين چهارشنبه سوري آستارايي ها سنجد جزو مهمترين ها بود و انجير خشك و نقل همراه با آجيل تهيه مي شد ولي سفره هفت سين آستارايي ها بدون سمنو بود و به جاي آن سين ديگري انتخاب مي كردند.
رنگ كردن تخم مرغ نيز از جمله مراسم ايام عيد در آستارا بود كه از لوازم سفره هفت سين و سفره چهارشنبه سوري محسوب مي شد.


* حمام عيد؛
اكسير كه در روزگار كودكي خود در حمام هاي خانگي به دست مادرش استحمام عيد كرده، در توصيف استحمام ويژه عيد به خبرنگار ايرنا گفت: صبح روز چهارشنبه سوري يا روز سه شنبه حمام كردن يكي از رسم هاي پسنديده مردم آستارا بود كه در زمان هاي قديم يا در حمام عمومي شهر انجام مي شد و يا مادر خانواده ها فرزندان خود را كه اغلب پر تعداد هم بودند ، در حمامك خانگي و در يك تشت و يا حوضچه سنگي كه در پشت خانه خود و در ادامه بامهاي شيرواني درست مي كردند و موسوم به فاكون بود ، استحمام كرده و لباس نو بر تنشان مي كردند.بچه ها اولين لباس نوي سال جديد را پس از استحمام چهارشنبه سوري و به اين شيوه مي پوشيدند.

* پذيرايي و ميوه شب عيد؛
وي ملزومات و پذيرايي امروزي عيد نوروز را پر تشريفات ولي خالي از حس و حال دوران گذشته عنوان كرد و افزود: ميوه در سال هاي دور و حدود نيم قرن پيش به اندازه امروزي ذخيره و توليد نمي شد و اغلب خانواده هاي آستارايي ميوه ذخيره شده خود را از قبيل به پاييزي ، ازگيل ، گلابي محلي و سيب قرمز محلي ريز بر سفره مي نهادند. علاوه بر اين انگور ، گلابي و ازگيل شور نيز در سفره قرار مي گرفت.
همچنين به مناسبت عيد شيريني هاي محلي و خانگي نيز از قبيل باقلوا و قطاب براي ايام عيد آماده مي شد.

* مراسم تحويل سال و عيد نوروز؛
اين پژوهشگر مسايل فرهنگي و اجتماعي شهرستان آستارا در ادامه بيان كرد: تحويل سال در آستارا با حضور تمام اعضاي خانواده جشن گرفته مي شد و پس از تحويل سال و خواندن آيات قرآن و دعاي معروف يا مقلب القلوب و الابصار ... ، اعضاي خانواده به روبوسي پرداخته و هديه دادن به كودكان و فرزندان آغاز مي شد. ديد و بازديد عيد نيز از همان نخستين ساعات تحويل سال در آستارا آغاز مي شد.
در گذشته ديد و بازديد عمومي عيد نوروز توسط شهرداري و در طول چند روز اول سال برنامه ريزي مي شد و اهالي محلات در زماني كه شهر كوچك و كم جمعيت بود ، به صورت محله اي به خانه همديگر رفته و عيد را تبريك مي گفتند و ريش سفيدان نيز افرادي را كه بنا به دلايلي با هم قهر كرده بودند ، آشتي مي دادند.

* تبريك عيد براي عزاداران؛
اكسير تبريك عيد به عزاداران را نشانه توجه فرهنگ بومي به مسايل اجتماعي عنوان كرد و در توصيف اين رسم گفت: تبريك عيد براي عزاداران و آنهايي كه يكي از اعضاي خانواده خود را در يكسال گذشته از دست داده بودند ترتيبات و مراسم خاص خود را داشت كه امروز نيز با اندك تغيير همچنان به اجرا در مي آيد.
تبريك عيد اين افراد در نخستين ساعات عيد انحام مي شد و اهالي محل و افراد فاميل به در خانه صاحب عزا رفته و عيد بستگان درگذشته را كه موسوم به قره بايرام(عيد سياه) است ، به روش حضور تبريك مي گفتند.
در اين مراسم دوستان ، آشنايان و افراد فاميل در خانه صاحب عزا جمع شده و به او سرسلامتي مي گفتند ولي امروزه اين مراسم با تغييراتي در روش ، به صورت دسته جمعي در مساجد محلات و قبل از عيد انجام مي شود ولي زنان همچنان مراسم قره بايرام درگذشته خود را در منازل فرد درگذشته بر پا مي دارند.

* حضور در آرامستان ها؛
به گفته اكسير حضور در آرامستان ها نيز از جمله آيين هاي ويژه ايام نزديك به عيد نوروز است كه همه ساله انجام مي شود. اهالي محل در آخرين پنجشنبه سال و يا اخرين روز سال بر سر مراز درگذشتگان حاضر شده و با روشن كردن شمع و گذاشتن گل و سبزه بر مزار و با خواندن فاتحه ، يادي از درگذشتگان مي كنند.
برخي از افراد نيز اين رسم را در اولين روز سال به جاي مي آورند.

* سيزده بدر؛
اكسير در خصوص مراسم ويژه 13 بدر نيز گفت: در سال هاي دهه 40 و 50 مراسم سيزده بدر آستارا در محلي موسوم به طياره ميداني برگزار مي شد. اين محل كه مكان فعلي ساختمان شهرداري ، فرمانداري و سپاه ناحيه آستارا است ، تفرجگاهي در نزديكي شهر بود و در روز 13 بدر اهالي شهر آستارا با حضور در آن محل و با انجام بازيهاي محلي روز 13 فروردين را سپري مي كردند ولي امروزه با گسترش شهرنشيني و در دسترس بودن خودرو ، تفرجگاه هاي دورتر براي گذران 13 بدر توسط خانواده ها انتخاب مي شود.
در اين روز اهالي محل با گره زدن سبزه و نيز با رهاسازي سبزه ها و ماهي عيد در آب جاري ، تعطيلات عيد نورز را به پايان مي رسانند.
7105/2007