گردشگران در سفر به خراسان رضوي مي توانند تربت جام را به عنوان مقصدي براي گشت و گذار و آشنايي با تاريخ، ادب و فرهنگ ايران انتخاب كنند.
آثار تاريخي با قدمت بسيار و معماري هاي تاريخي از جاذبه هاي اين شهر براي دوستداران تاريخ است.
مجموعه معماري مزار شيخ احمد جام
اين مجموعه بر گرد يك صحن وسيع مركزي شكل گرفته و مهم ترين و باشكوه ترين فضاهاي معماري اين مكان در مجاورت آرامگاه شيخ احمد جام، بنا شده است كه شامل گنبد خانه، ايوان، مسجد كرماني، گنبد سبز و سفيد، مسجد عتيق، آب انبار و ملحقات آن مي باشد.
به استناد متون كهن تاريخي و بررسي انجام شده گنبد خانه اين مجموعه پيش از ابنيه ديگر توسط اعقاب سلطان سنجر سلجوقي به سال 633 هجري قمري پايه ريزي شد و به همت غياث الدين محمد ابوبكر كرت (متوفي 643 هجري قمري) توسعه يافت.
فضاي داخلي گنبد خانه با نقاشي هاي رنگارنگ و زيبا روي گچ زينت يافته و تاريخ 763 و 771 هجري قمري بر انتهاي كتيبه ها حكايت از مرمت و بازسازي بنا دارد.
ساختار معماري گنبد خانه يادآور طرح مقبره سلطان سنجر در مرو است.
گنبد بنا نيز با تلفيقي موزون از سه كنج و چهار طاق نماي هشت ضلعي ايجاد شده كه سطح زرين آن با تزئينات كاربندي پوشش يافته است.
ايوان اين مجموعه با ارتفاع حدود 30 متر در نيمه اول قرن هشتم هجري بنياد يافته كه معمار آن غياث الدين محمد ابوبكر كرت قبل از پايان گرفتن بناي ايوان دارفاني را وداع گفت و ادامه كار توسط فرزندش غيادالدين بن مطهر دنبال شد و به اتمام رسيد.
بلندي ايوان و كاشي كاري هاي متنوع به صورت شش گوش مزين به گل و برگ و ستاره شانزده پر به رنگ سياه، لاجوردي و فيروزه اي شكوه و عظمت خاصي به ايوان و مجموعه بنا بخشيده است.
سر در ايوان در سال 1022 هجري قمري به امر عباس اول صفوي كاشيكاري شد.
فضاي معماري ايوان در مجاورت گنبد خانه با سقفي نيم گنبدي و تزئينات كاربندي با دو ورودي مستقل مسير ارتباطي به بناهاي طرفين مسجد كرماني و گنبد سفيد را پديد آورده است.
مسجد كرماني
اين بنا در بخش چپ ايوان مزبور قرار دارد و نام آن منسوب به سازنده بنا (خواجه زكي بن محمد بن مسعود كرماني) است.
مسجد كرماني مشتمل بر شاه نشين در وسط هر ضلع و سه چله خانه در زواياي شرقي و غربي است كه در شاه نشين واقع در ضلع غربي زيبا ترين عنصر معماري اين مسجد يعني محراب گچ بري و نفيس آن از شاهكارهاي قرن هشتم هجري ساخته شده است.
بر ازاره (پاي) ديوارها نيز يك رشته كتيبه عالي نقش بسته و بر اسپرها (پيشاني) قاب هاي مشبك گچبري تعبيه شده كه حكايت از مهارت و درايت هنرمندان آن دارد.
شاه نشين هاي واقع در زواياي جنوبي و شمالي داراي پوشش نيم گنبدي بوده و وجود طاق و تويزه (قوس) ايجاد گنبد بر روي آن ها را ممكن كرده است.
مسجد عتيق
فضاهاي معماري اين مسجد مشتمل بر شبستاني گنبددار شامل پنج رواق است و آن چه از معماري بنا بر جا مانده حكايت از آن دارد كه تنها دو دهانه غربي گنبد مقابل محراب داراي تزئينات مي باشد كه شامل گچ بري هاي اسليمي بر تاق هاي رواق محراب، رنگ هاي الوان بر روي اندود گچ، ستون نماها با طرح مارپيچ و كاشي سفيد و آبي در اطراف محوطه محراب است.
بر اساس شواهد موجود سبك بنا به معماري سده هشتم نزديك تر و در متون، نام باني خير مسجد عتيق، رضي الدين احمد متولي و متعلق به 720 هجري قمري ذكر شده است.
مدرسه امير جلال الدين فيروزشاه
اين بنا از ابنيه مشرف بر صحن مزار جام (گنبد فيروز شاهي يا گنبد سبز) است كه در شمال غربي واقع شده و از جنوب شرقي آن به مجموعه مزار شيخ احمد جام متصل است.
بناي مزبور داراي نقشه اي چلپايي شكل (صليبي) و چهار ايواني است كه بر فراز آن گنبدي قرار گرفته است.
همچنين گنبدخانه اي چهار طاقي شكل با چهار فضاي شاه نشين و دو طاق نما در بخش هاي شرقي و غربي آن وجود داشته است.
اين بنا داراي تزئينات زيباي كاشي كاري و مدرسه اي كه توسط جلال الدين فيروز شاه در سال 844 هجري قمري بنا شده است.
برخي گنبد فيروز شاهي يا گنبد سبز را بقعه اي مي دانند كه بر روي سردابه اي بر پا شده است.
اينك در اطراف مزار شيخ محجري سفيد به طول هشت متر و ارتفاع 50 سانتي متر ايجاد شده كه به فاصله هر يك متر آن ستوني سنگي به رنگ سياه با كتيبه هايي به خط ثلث و نستعليق تعبيه شده است.
مسجد جامع نو
اين مسجد در طرف غربي مزار شيخ احمد جام واقع شده است كه با يك مقصوره چليپا شكل و شبستان هاي ستون دار طرفين صحن، فضايي مذهبي را شكل مي دهد.
رواق شرقي اين بنا با مسجد عتيق پيوند خورده و تنها بخش قديمي مسجد گنبد مقصوره است كه توسط جلال الدين فيروز شاه به سال 846 هجري قمري بنياد شده است.
در بخش خلفي ديوار گنبد خانه كتيبه اي با قلم شيواي ثلث به رنگ سفيد بر زمينه اي فيروزه اي بر جاي مانده كه حاوي نام معمار بنا و تاريخ ساخت آن است.
پلنگ آبه
ناحيه كوهستاني پلنگ آبه در 20 كيلومتري جنوب تربت جام و به موازات روستاي بزد در فاصله پنج كيلومتري آن قرار دارد.
اين ناحيه مصفا داراي چشمه هاي آب معدني است كه خواص دارويي و درماني ويژه اي دارند.
دامنه هاي پلنگ آبه در بهار يكپارچه سر سبز و خرم است و مناظر دل انگيز و چشم اندازي زيبا را در برابر گردشگران به تماشا مي گذارد.
رباط جام
رباط جام در جنوب خيابان كوثري شهر تربت جام قرار دارد كه به صورت يك بناي چهار ايواني ايجاد شده است.
هم اكنون ورودي آن به سوي شمال باز مي شود اما به احتمال بسيار درگاه جديد در آن تعبيه شده است.
فضاي ورودي رباط به يك هشتي منتهي مي شود و ايوان هاي شمالي و جنوبي آن در ادامه به فضايي وسيع مي رسد كه اين نقاط به كمك پايه هاي آجري به چشمه تاق ها تبديل شده اند.
همچنين فضاي داخلي بنا شامل ايوانچه هايي است كه هر يك به حجره اي منتهي مي شود.
نماي بيروني رباط علاوه بر ديوار اصلي بنا داراي سه برج است.
از بخش هاي مهم اين بنا فضاي شاه نشين آن است كه در بخش فوقاني هشتي ورودي غربي با پوشش گنبد عرقچين و با تزئينات كاربندي احداث شده است.
با توجه به سبك معماري بنا مي توان آن را از جمله آثار معماري بر جا مانده از دوران تيموريان دانست.
شهر تاريخي بوزجان
شهر قديم بوزجان در شمال شرقي شهر است و در ميان قبرستان قديمي بر روي تپه اي كم ارتفاع بناي آجري مقبره شيخ ابوذر بوزجاني واقع شده است.
ابوالوفا محمدبن يحيي بن اسماعيل بن عباس بوزجاني، رياضيدان مشهور ايراني بود كه در سال 329 هجري قمري در شهر بوزجان پا به عرصه جهان گذاشت و بعد از طي دوره هاي علمي رهسپار بغداد شد و در رصدخانه آن شهر به مطالعه و تحقيق پرداخت.
آرامگاه فعلي اين عالم بزرگ مشتمل بر ايوان ورودي و فضاي داخلي ساده اي است كه در دوره قاجار بنا شده است.
از ديگر آثار تاريخي جذاب براي گردشگران مي توان به مسجد خانه نور، رباط سمنگان، مسجد و مقبره عزيرالله و مسجد مير غياث الدين و نيز مجموعه تاريخي لنگر اشاره كرد.
مناطق ييلاقي
از جمله مناطق ييلاقي تربت جام مي توان روستاي سمر غاوه با آبشارهاي كوچك و دامنه سر سبز در 25 كيلومتري غرب تربت جام، روستاي ابدال آباد با باغات ميوه گسترده در 40 كيلومتري غرب تربت جام و روستاي بزد را نام برد.
منطقه خوش آخوند اين سرزمين در 68 كيلومتري شمال تربت جام نيز داراي كوهستان هاي سر سبز و گياهان دارويي متنوع است.
اين منطقه ناحيه اي ييلاقي است كه عشاير كوچ رو فصولي از سال را در آن مي گذرانند.
در اين ناحيه شكارگاهي حيوانات وحشي مختلف نظير كبك، تيهو، كل، بز كوهي و گرگ زندگي مي كنند.
موسيقي مقامي و حركات موزون آئيني تربت جام
سرزمين تربت جام يكي از مهم ترين مناطقي است كه در آن موسيقي مقامي از رواج چشمگير برخوردار است.
موسيقي تربت جام در گذشته بيش از 300 مقام داشته كه امروزه 50 مقام آن باقي مانده كه مقام هاي الله مدد، كبك زري و نوايي از آن جمله است.
در نواختن اين موسيقي از سازهايي مانند دوتار و دايره استفاده مي شود.
همچنين از ميان رقص هاي آئيني معروف در تربت جام مي توان به رقص اپر و مراسم تمناي باران اشاره كرد.
7496 / 6053/1042
تاریخ انتشار: ۷ فروردین ۱۳۹۵ - ۱۰:۰۴
مشهد- ايرنا- شهرستان تربت جام از شهرستانهاي تاريخي و مهد ادب و عرفان استان خراسان رضوي آماده پذيرايي از گردشگران و زائران نوروزي است.