بايدها و نبايدهاي تواشيح و ابتهال

دوازدهمين نشست تخصصي استادان، قاريان، حافظان، مبتهلان و گروه هاي مديحه سرايي ممتاز كشور با ارائه مقالات و سخنراني كارشناسان و صاحبنظران با موضوع «تواشيح و ابتهال؛ بايدها و نبايدها» پس از سه روز برپايي جلسات تخصصي به كار خود پايان داد.
در اين نشست سه روزه كه يك ميهمان خارجي به نام رضوان درويش از كشور سوريه حضور داشت و با لحن و زيباي خود، گرمابخش اين محفل بود، مباحث علمي و كارشناسي با ديدگاه هاي مختلف حول محور تواشيح از جنبه هاي گوناگون بررسي شد.
رييس حوزه ارتباطات شوراي عالي قرآن روز شنبه در پاسخ به خبرنگار معارف ايرنا درباره فلسفه برگزاري چنين نشست هايي گفت: اين شورا ورود در مقوله تلاوت قرآن و ساير نغمه هاي قرآني را با رويكرد نقد و تحليل بسيار موثر مي داند ولي كافي به نظر نمي رسد.
محمدتقي ميرزاجاني افزود:‌ البته بخشي از كار توسط كارشناسان اين هنر صورت مي گيرد و با بررسي هاي صورت گرفته، معتقديم بايد مجريان نغمه هاي ديني و قرآني با رويكرد علمي نيز به هنر قرائت، تواشيح و ابتهال ورود پيدا كنند و با مباني اين هنرها با رويكرد علمي و تحليلي آشنا شوند.
از منظر اين قاري قرآن پشتوانه منابع مكتوب در مقوله تواشيح و ابتهال بسيار ناچيز است و بيشتر مطالب به صورت سينه به سينه و تجربي منتقل شده و همين مساله باعث شده تا بيشتر به اين موضوع بپردازيم.
وي برگزاري نشست امسال را نقطه آغازي در زمينه توليد علم در زمينه تواشيح و ابتهال دانست و به علاقه مندان اين عرصه وعده داد كه نتايج بحث هاي ارائه شده به زيور طبع آراسته خواهد شد تا منبعي براي پژوهشگران و علاقه مندان در اين حوزه باشد.
غلامرضا شاه ميوه اصفهاني هم از آن دسته اساتيد و كارشناساني است كه همت شوراي عالي قرآن را در اين زمينه ستوده و مباحث مطرح شده را پشتوانه اي براي هنر تواشيح مي داند.
اين استاد صوت و لحن به خبرنگار ايرنا گفت: مباحث علوم و فنون قرائت از سلسله مباحث تخصصي علمي است كه در كشور ما سابقه چنداني ندارد و انتشار مباحث مطرح شده را مي توان يك پشتوانه علمي بسيار مناسب در اين زمينه دانست .
وي كه خود آثار بي نظيري را در حوزه صوت و لحن از خود به يادگار گذاشته، به نكته اي ديگر اشاره كرد و گفت كه دانشجويان علوم قرآني و ساير علوم مرتبط مي توانند از اين پشتوانه علمي در رساله هاي كارشناسي ارشد و دكتري استفاده كنند.
اگر ما نيز اين نشست را نقطه آغاز در زمينه توليد علم در حوزه تواشيح و ابتهال بدانيم، بايد براي اجرايي كردن اين علم نيز گام هايي را برداريم كه دبير اجرايي اين نشست بر آن تاكيداتي دارد.
ميرزاجاني گفت:‌ اگر بخواهيم به شكل انتزاعي به موضوع هاي مطرح شده در حوزه ابتهال و تواشيح بپردازيم و ساز و كار تحقق آنها را فراهم نكنيم، هيچ اتفاقي نمي افتد و تمام مسائل به صورت انتزاعي و نظري باقي مي ماند ولي بايد درنظر گرفت تا زماني كه مسير اين حركت را به شكل علمي و دقيق روشن نكنيم، آن حركت و انتظار تحقق به جايي نخواهد رسيد.
به همين دليل وي هدف از برگزاري اين نشست تخصصي را تبيين مسير دانست تا مخاطب در مقام اجرا با ساز و كارهاي درنظرگرفته شده، براي رسيدن به آن اهداف سرعت بيشتري به خود بگيرد و لذا پرداختن نظري به مباحث كافي نيست و لازم است تا ساز و كارهاي اجرايي شدن مطالب مطرح شده نيز اجرايي شود.
به هرحال برخي اين نشست شوراي عالي قرآن را بزرگترين اجتماع استادان، قاريان و حافظان در حوزه آموزش عالي مي دانند كه سالي يك بار مسائل علمي در حوزه قرائت قرآن و هنرهاي مربوط به آن مورد بررسي موشكافانه و دقيق قرار مي گيرد.
قائم مقام شوراي عالي قرآن از نگاهي ديگر اهميت اين نشست هاي تخصصي را بيان كرد و گفت كه مجموعه برنامه هاي قرآني از تلاوت تا مناجات و تواشيح قطعه هاي مهمي از پازل فرهنگ سازي و از عوامل مهم در ساخت تمدن جديد اسلامي به ويژه در بخش فرهنگ هستند.
سيدعلي سرابي حتي از سفيران و رايزنان فرهنگي كشورمان به عنوان شاهدهايي ياد كرد كه ميزان تاثيرگذاري برنامه هاي قرآني به ويژه اجراي تواشيح و ابتهال را در گوشه و كنار جهان با چشمان خود در قالب سفرهاي تبليغي گروه هاي تواشيح ديده اند كه بخشي از صدور انقلاب نيز محسوب مي شود.
وي كه بر كرسي رياست اين نشست تخصصي تكيه زده بود، از ضرورت عمق بخشي به اين هنر اسلامي يعني تواشيح و ابتهال سخن گفت كه اساتيد و پژوهشگران ضمن مباحثه و تبادل نظر به تنقيح مباني اين كار پژوهشي پرداخته و خلاصه اين كه از زواياي مختلف به بررسي تواشيح مي پردازند.
در بخش كارگاهي اين نشست نيز تعدادي از گروه هاي مديحه سرايي و مبتهلان ممتاز به اجراي برنامه پرداخته و رضوان درويش استاد سوري و برخي از اساتيد كشورمان اين اجراها را نقد و تحليل كردند.
روز اول نشست چهار مقاله ارائه شد و محسن بادپا توضيحاتي را درباره تواشيح و ابتهال بيان كرد. مقالات ارائه شده نيز با استقبال اساتيد و قاريان روبرو شد كه سيد امين ميرزايي به بررسي خاستگاه و تبيين قواعد حاكم در ابتهال پرداخت و محمود لطفي نيا و مهدي دغاغله ويژگي هاي بايسته اداء و لحن را در ابتهال و تواشيح ارائه كردند و در پايان نيز محسن ياراحمدي مقاله اي را با عنوان بررسي پيامدهاي ورود سبك هاي جديد در تواشيح و ابتهال مطرح كرد.

** همه چيز درباره ابتهال و تواشيح
در روز دوم علاوه بر ارائه مقالات «بررسي تاثيرمتقابل قرائت قرآن كريم، ابتهال و تواشيح بر يكديگر» نوشته عباس انجام، «بررسي پيشينه، سير تطور و آسيب شناسي تواشيح و ابتهال در جمهوري اسلامي» نوشته غلامرضا شاه ميوه اصفهاني و «بررسي مكتب هاي ابتهال و تواشيح در مصر و سوريه و معرفي شخصيت هنري مشاهير اين مكتب ها» از رضوان درويش يك ميزگرد تخصصي برپا شد.
در اين ميزگرد ماجد نجاريان، حسن حكيم باشي و عباس حزباوي به مسائلي همچون «بررسي ويژگي هاي بايسته متن در تواشيح»، «بررسي امكان ورود ادعيه مأثوره و متون فارسي به تواشيح و ابتهال»، «آسيب شناسي متون استفاده شده تواشيح و ابتهال در مسابقات» پرداختند.
شايد انعكاس مطالب تخصصي اين اساتيد از حوصله برخي مخاطبان خارج باشد ولي حزباوي پس از بيان تاريخچه اي درباره اولين تواشيح گفت: برخي معتقدند كه تواشيح «طلع البدر علينا» به عنوان اولين تواشيح است اما به توجه به تعريف تواشيح از لحاظ وزن شعري و قواعد آن نمي توان اين تواشيح را به عنوان اولين تواشيح دانست.
وي ورود شعر فارسي به تواشيح را ضروري دانست و گفت: با توجه به تاكيدات مكرر رهبر معظم انقلاب بر صادر كردن انقلاب و فرهنگ اسلامي، تواشيح و ابتهال بايد دو هدف اصلي معرفي عقيده و صادر كردن انقلاب اسلامي به ديگر نقاط جهان را دنبال كنند كه با ورود زبان فارسي در كنار زبان عربي اين امر به راحتي محقق مي شود و گستره ي بيشتري را شامل مي شود.
حزباوي استفاده از دعاهاي اهل بيت(ع) و صحيفه سجاديه را در ابتهال ممكن دانست و گفت: ما ملزم به استفاده از اشعار شاعران اهل تشيع نيستيم و استفاده از شعر شاعراني همچون بولس بوسلامه مسيحي، جورج جرداق مسيحي، شاعران به نام اهل تسنن كه اشعار فاخري را در حق اهل بيت(ع) سرودند، تاثيرگزاري بيشتري را در پي خواهد داشت.
ماجد نجاريان نيز در اين ميزگرد به بيان نكاتي در مورد اصول تواشيح، اهميت زبان عربي، اهميت زيبا ادا كردن تواشيح، وسعت زبان عربي، فراواني معاني الفاظ، تناسب حركات زبان عربي با معاني كلمات در قرآن پرداخت.
نجاريان گفت: متن تواشيح بايد علاوه بر ارزش معنايي از ارزش ادبي و بلاغي برخوردار باشد و استفاده از متون ضعيف، استفاده از متون تكراري، اشتباهات لحني، عدم آشنايي با متن و استفاده از اشعار اختلاف افكن از جمله اشكالات تواشيح در ايران دانست.
حكيم باشي درباره استفاده از متون فارسي در تواشيح گفت: متن عربي و فارسي بايد جداي از هم در تواشيح و ابتهال ادا شوند و استفاده از ادعيه در تواشيح با وزن وزن و قواعد آن ناهمگون است.
از برنامه‌هاي بخش كارگاهي اين نشست تخصصي نيز نمي توان به سادگي گذشت، چرا كه گروه هاي ابتهال از جمله گروه تواشيح ميعاد قم، بشارت اصفهان، سبطين خوزستان، فدك الزهرا(س) استان خراسان، طارق استان آذربايجان شرقي، شميم بهشت استان مازندران و همچنين حسين رفيعي از گيلان، محمد برخورداري از تهران و حسن خانچي از خوزستان به هنرنمايي پرداختند.

** حاشيه هايي پررنگ در نشست تخصصي
انتشار و بررسي مقالات تخصصي اين نشست را به صاحبنظران اين حوزه مي سپاريم و به حاشيه هاي نشست مي پردازيم كه در حسينيه الزهرا مجتمع امام خميني (ره) برگزار شد و خاطراتي را براي شركت كنندگان به يادگار گذاشت.
اولين برنامه به يادماندني از اين مراسم تجليل از مقام شهداي قرآني منا بود كه با حضور خانواده قرآنيان مهاجرالي الله برگزار شد و مدرك افتخاري درجه يك قرائت به زنده ياد حسن دانش و زنده ياد محسن حاجي حسني كارگر اعطا شد و مدرك افتخاري استاد قرائت قرآن كريم به شهيد دانش، شهيد حاجي حسني كارگر و زنده ياد حميدرضا عباسي كه سال گذشته در سانحه تصادف جان خود را از دست داد، تعلق گرفت.
همچنين مدرك افتخاري مدرس قرائت قرآن با گرايش تجويد و قرائات به مرحوم استاد ابوالفضل علامي از اساتيد قرائت قرآن اعطا شد و مدرك افتخاري قاري ممتاز جمهوري اسلامي ايران به شهيد محمدسعيد سعيدي زاده، شهيد امين باوي و شهيد فواد مشعلي از اعضاي گروه تواشيح باقرالعلوم(ع) كه در فاجعه منا جان خود را از دست دادند، اعطا شد.
از ديگر برنامه هاي اين نشست مي توان به رونمايي دومين نمونه از لباس متحدالشكل قاريان اشاره كرد كه به گفته محمدتقي ميرزاجاني رئيس حوزه ارتباطات شوراي عالي قرآن اين لباس با درنظرگرفتن عناصري مانند نشاط، وقار و سادگي مورد توجه قرار گرفته است.
برگزيدگان طرح اعطاي مدرك به قاريان و اساتيد قرآن كريم در دوره گذشته كه درجات يك و دو قرائت و تدريس قرآن را گرفتند نيز در اين مراسم تجليل شدند و از حائزين دريافت مدرك درجه يك و دو قرائت و مدرسين قرآني كه در سال ۹۴ موفق به دريافت اين مدارك شدند، تقدير شد.
نشست تخصصي تواشيح و ابتهال در حالي به پايان رسيد كه نگاه علمي به اين هنر اسلامي در قالب توليد علم و ايجاد يك پشتوانه علمي، گنجينه اي را براي علاقه مندان به ارمغان خواهد آورد، همانگونه كه نشست هاي تخصصي شوراي عالي قرآن به بار نشست و كتاب هاي آن در اختيار كارشناسان و پژوهشگران علوم و فنون قرآني قرار گرفت كه از جمله اين موضوع ها مي توان به ويژگي هاي تلاوت استادانه، خشوع در تلاوت و فقه تلاوت اشاره كرد.
با تمام اين تفاصيل برخي از شركت كنندگان در نشست دوازدهم شوراي عالي قرآن از مباحث ارائه شده در اين برنامه استقبال كرده و با ارزيابي مطالب مطرح شده در سطح عالي، خواستار استمرار چنين برنامه هاي تخصصي شدند.
فراهنگ**1003**1569