مرگ محیط زیست دریایی قشم در تور صیادان جزیره

به گزارش ایرنا، در جزیره پهناور قشم كه به عنوان بزرگترین جزیره غیرمستقل جهان و بزرگترین جزیره خلیج فارس شناخته می شود، می توان علاوه بر شناسایی 245 گونه از 509 گونه پرندگان كشف شده در ایران، آبزیان و پستانداران دریایی همچون انواع دلفین های گوژپشت، بینی بطری و پورپویز بی باله، گونه های بسیار نادر و در معرض خطر انقراضی همچون لاك پشت های سبز و پوزه عقابی و انواع مرجان ها را مشاهده كرد.
اما این روزها محیط زیست دریایی قشم با چالش های بسیاری دست و پنجه نرم می كنند كه مهمترین آنها حضور صیادانی است كه بدون توجه به قوانین و مقررات زیست محیطی و در مناطق قُرُق شده، اقدام به ماهیگیری به روش های غیر استاندارد و نامتعارف می كنند.
مرگ دو دلفین گوژپشت در جنوب شرق جزیره و در ساحل روستای تورگان، كشته شدن 6 دلفین بینی بطری در سواحل شمالی جزیره هنگام، مرگ یك دلفین گوژپشت در جنوب غربی جزیره و در منطقه نمكدان، مرگ یك دلفین پورپویز بی باله در شمال غرب جزیره و در ساحل روستای باسعیدو، كشته شدن یك مورد از گونه بسیار نادر و در معرض خطر انقراض لاك پشت های سبز، مرگ حدود یكصد سفره ماهی در حد فاصل جزایر ناز و در نهایت كشته شدن یك دلفین دیگر در ساحل كندالو در نزدیكی روستای شیب دراز، همگی خبر از خطراتی دارد كه صیادی غیراصولی به ویژه در مناطق تحت حفاظت و قرق شده، محیط زیست دریایی قشم را به كام مرگ می كشاند.
باید به مثال های بالا كشف لاشه یك نهنگ 12 متری در نزدیكی روستای نقاشه در جنوب این جزیره را نیز اضافه كرد كه هرچند بررسی دلایل مرگ این جانور عظیم دریایی همچون دو نهنگ دیگر كشف شده در سواحل هرمزگان همچنان در دست بررسی است، اما به اعتقاد كارشناسان امر، علت مرگ نهنگ یاد شده برخورد با پره های موتور كشتی ها ارزیابی می شود.
نكته قابل تامل این است كه آمارهای یاد شده به نمونه های شناسایی و ثبت شده مرگ جانوران دریایی قشم بر اثر عوامل صیادی محدود می شود و می توان تصور كرد كه در سواحل بزرگترین جزیره خلیج فارس با وسعت حدود یكهزار و 500 كیلومتر، آمارهای واقعی بیش از این ها باشد.
در این میان آنچه بیش از همه موضوع كشته شدن جانوران دریایی قشم را برای دوستداران محیط زیست حساس می كند، ثبت بسیاری از این اتفاق ها در مناطق قرق شده و تحت حفاظت محیط زیست است و گویا در مناطقی كه اجازه صید صادر نمی شود، بیش از دیگر مناطق شاهد وقوع این حوادث هستیم.
مدیر اداره حفاظت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم در این ارتباط به خبرنگار ایرنا، می گوید: در مدت دو سال اخیر 11 دلفین به علت فعالیت های صید و صیادی در آب های این جزیره كشته شده اند.
سید محمدهاشم داخته می افزاید: این آمار مربوط به مواردی است كه به صورت قطعی و توسط كارشناسان این اداره تائید و ثبت شده است و پیش بینی می شود آمار مستند نشده بیش از موارد یاد شده باشد.
وی اضافه می كند: گونه هایی همچون دلفین گوژپشت، بینی بطری و پورپویز بی باله، گونه هایی هستند كه در آب های نزدیك سواحل قشم زندگی و تغذیه می كنند و بیش از دیگر گونه ها تحت تاثیر فعالیت های صیادی محلی و غیرصنعتی قرار می گیرند.
داخته ادامه می دهد: نكته مهم دیگر اینكه آمار ارائه شده همیشه با آمار واقعی فاصله دارد؛ چراكه صیادان برای توجیه كردن فعالیت های خود تا حد ممكن از ارائه آمار واقعی مرگ و میر این جانوران خودداری می كنند.
وی با بیان اینكه در اغلب موارد، مرگ و میر این پستانداران كتمان می شود، اظهار می كند: به همین دلیل آمار واقعی فراتر از آمارهای ثبت شده موجود است و نه فقط در ایران، بلكه در اغلب نقاط جهان به دلایل یاد شده، آمار واقعی قابل ارزیابی نیست.
مدیر اداره حفاظت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم با بیان اینكه بسیاری از مرگ و میرهای این پستانداران در جزیره قشم مربوط به سه منطقه حفاظت شده دریایی است، می افزاید: مرگ و میر دلفین های بینی بطری جزیره هنگام مربوط به دو منطقه اثر طبیعی - ملی خلیج دلفین ها و اثر طبیعی - ملی ساحل تخم گذاری لاك پشت ها است.
داخته می گوید: مرگ و میر دلفین های پورپویز بی باله نیز در منطقه حفاظت شده حرا ثبت شده و در این خصوص لازم است شیلات نسبت به صدور مجوزها و نظارت دقیق تر اقدامات لازم را انجام بدهد.
وی تاكید می كند: تورهای كاسه ای، نامرئی و گوش گیر خطرناكترین ادوات صیادی برای پستانداران دریایی همچون دلفین ها هستند كه همگی این تجهیزات در آب های ساحلی اطراف جزیره قشم به شكل های قانونی و غیرقانونی استفاده می شود.
داخته همچنین با اشاره به كشته شدن حدود یكصد سفره ماهی در آب های جزیره قشم در اواخر هفته گذشته، می افزاید: بر اساس اطلاعات و بررسی های اولیه به نظر می رسد كه عامل كشته شدن این سفره ماهی ها صید ضمنی باشد.
وی ادامه می دهد: در این روش صیادان با قصد صید یك جانور تورهای (در زبان محلی لیه Lih) خود را در دریا پهن می كنند اما آبزیان دیگری نیز در تور ماهیگیران به دام می افتد.
داخته می گوید: با توجه به اینكه سفره ماهی جایگاهی در رژیم غذایی مردم جزیره ندارد و شركت های پودر ماهی منطقه نیز از این جانوران استفاده نمی كند، لاشه این سفره ماهی ها در كنار ساحل رها شده است.
مدیر حفاظت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم یادآوری می كند كه سفره ماهی ها همچون كوسه ها برای تنفس در آب، نیاز به حركت دارند و گرفتار شدن این جانوران دریایی در تور ماهیگیران، می تواند منجر به مرگ آنها شود.
وی تاكید می كند: اگر جانوران دریایی دیگری همچون ماهی، میگو و خرچنگ نیز در كنار این سفره ماهی ها كشف می شد یا این جانوران در گسترده بیشتری در نزدیكی ساحل كشف می شدند، احتمال وجود آلودگی در دریا وجود داشت كه با توجه به بررسی های اولیه این احتمال رد شده است.
یكی از كارشناسان محیط زیست دریایی سازمان منطقه آزاد قشم نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به كشف لاشه یك لاكپشت سبز در میان تور صیادان جزیره، می گوید: لاشه این لاك پشت نیم متری در ساحل روستای «شیب دراز» قشم توسط اعضای تعاونی محلی «ناتوران خمیس» كشف شد و بررسی های كارشناسی و عكس برداری از لاشه این جانور نشان می دهد كه باله چپ این لاك پشت به طناب تور صیادان گیر كرده و دیگر قادر نبوده برای تنفس به سطح آب بیاید و كشته شده است.
محمد غواصی ادامه می دهد: بر اساس مشاهدات، به نظر می رسد كه وقتی صیادان جانور مرده را یافته اند بخشی از تور ماهیگیری را بریده و لاشه حیوان در دریا رها كرده اند.
وی با تاكید بر اینكه لاك پشت سبز همچون دیگر لاك پشت های دریایی، گونه ای در معرض خطر انقراض است، تاكید می كند: این گونه نادر لاك پشت ها پس از گذشت افزون بر 30 سال به سن بلوغ می رسد و پس از آن، لاك پشت ماده هر سه سال فقط چند صد تخم در ماسه های ساحل می گذارد كه بیش از نیمی از آنها از تخم بیرون می آید و راهی دریا شده و در دریا نیز اغلب نوزادان توسط شكارچیان مختلف خورده می شوند.
غواصی می افزاید: بر این اساس لاك پشت سبز نیم متری كه در ساحل روستای شیب دراز در تور صیادی خفه شده، بین یك تا دو دهه عمر داشته است و یكی از اعضای جمعیت اندك لاك پشت های در حال بالغ شدن این گونه را تشكیل می داده كه متاسفانه قبل از رسیدن به سن بلوغ، كشته شد.
یكی دیگر از كارشناسان محیط زیست دریایی سازمان منطقه آزاد قشم نیز در گفت و گو با ایرنا اظهار می كند: اگرچه طبق نص صریح قانون در مناطق چهارگانه حفاظتی شامل پارك های ملی، مناطق حفاظت شده، پناهگاه های حیات وحش و آثار طبیعی - ملی، هرگونه شكار و فعالیت صید و صیادی ممنوع است، اما در مناطق حفاظت شده دریایی اطراف جزیره قشم نظارت و برخورد جدی از طرف نهادهای ذیربط در خصوص فعالیت های شیلاتی به چشم نمی خورد.
محسن رضایی اضافه می كند: در دو اثر طبیعی - ملی خلیج دلفین ها و ساحل تخم گذاری لاك پشت های دریایی، صیادان با انواع تورها مشغول صیادی هستند و ما در سال های اخیر گزارش های فراوانی از مرگ و میر دلفین ها و لاك پشت های دریایی به علت فعالیت های صید و صیادی دریافت كرده ایم.
وی با بیان اینكه این گزارش ها مستندنگاری شده و اطلاعات آنها موجود است، تاكید می كند: در سال های اخیر اعضای تعاونی های گردشگری منطقه كه ارائه دهنده خدمات به گردشگران مشتاق دیدن دلفین ها و لاك پشت ها هستند نیز پیگیری های زیادی در خصوص عقب راندن صیادان به خارج از مرزهای این دو منطقه حفاظت شده داشته اند؛ اما پیگیری این قشر هنوز به نتیجه مشهودی نرسیده است.
رضایی ادامه می دهد: با شروع فصل تخم گذاری گونه به شدت در معرض انقراض «لاك پشت دریایی پوزه عقابی» در ساحل روستای شیب دراز، خطر مرگ بر اثر فعالیت های شیلاتی علاوه بر دلفین ها و لاك پشت های سبز، این گونه از لاك پشت های بالغ را نیز تهدید می كند.
وی اظهار امیدواری می كند كه در این حوزه اقدامات پیشگیرانه لازم توسط ارگان های ذیربط صورت بگیرد و برای اعضای تعاونی های صیادی مستقر در منطقه دوره های آموزشی برگزار و قوانینی وضع شود تا صیادان اجازه نداشته باشند در مناطق حساس دریایی كه جزو ذخایر طبیعی و سرمایه های ملی و جهانی هستند، فعالیت كنند.
البته در این زمینه مسئولان شیلات هرمزگان نظرهای متفاوتی با مسئولان، كارشناسان و فعالان محیط زیست استان و منطقه دارند و علت مرگ پستانداران و جاوران دریایی یاد شده در این گزارش را دلایل دیگری ارزیابی می كنند.
در این زمینه سرپرست معاونت صید و بنادر ماهیگیری شیلات هرمزگان به ایرنا می گوید: در خصوص مرگ سفره ماهی ها، كارشناسان شیلات استان از محل حادثه بازدید و از لاشه این جانوران دریایی كه وزن آنها بین یك تا 20 كیلو متغیر بود، نمونه برداری كرده اند.
مسعود بارانی با بیان اینكه نمونه های یاد شده به پژوهشكده اكولوژی خلیج فارس و دریای عمان، برای بررسی علت مرگ ارسال شده است، می افزاید: در بررسی كارشناسان شیلات، نشانی دال بر مرگ این جانوران دریایی بر اثر فعالیت های صید و صیادی شناسایی نشده است و منتظر نظر پژوهشكده یاد شده هستیم.
وی ادامه می دهد: تمام صیادان ما توجیه هستند و اگر دلفین یا لاك پشتی در تور آنها گرفتار شود، این جانوران دریایی را آزاد می كنند و به تازگی یكی از صیادان قشم به دلیل خدماتی كه در این زمینه داشت، از طرف شیلات تشویق شد.
بارانی با تاكید بر اینكه دلایل محیط زیست برای علت مرگ این جانوران را نمی پذیریم، می گوید: چند سال پیش نیز یك گله از دلفین ها در منطقه جاسك تلف شدند كه به نظر می رسد علت آن اختلال در ردیابی مسیر باشد.
وی با بیان اینكه دلفین ها موجودات باهوشی هستند و بعید می دانم كه در تور صیادان گرفتار شوند، می افزاید: ممكن است به ندرت لاك پشتی در تور ماهیگیران به دام بیافتد و در این شرایط نیز صیادان این موجودات را آزاد می كنند.
سرپرست معاونت صید و بنادر ماهیگیری شیلات هرمزگان، می گوید: هم اینك شیلات استان به دنبال تغییر روش های صید و توسعه روش هایی همچون رشته قلاب در جزیره قشم است كه در صورت تحقق این سیاست، اندك تلفاتی كه ممكن است لاك پشت های جزیره را تهدید كند، از بین می رود.
وی در پاسخ به این سوال خبرنگار ایرنا كه احتمال صید قاچاق در مناطق قرق شده قشم به چه میزان است، اظهار می كند: در این مناطق صیادان از روش های استانداردی همچون قلاب برای ماهی گیری استفاده می كنند و بعید به نظر می رسد كه در این مناطق صیادی غیرقانونی در جریان باشد.
البته نظر برخی روستائیان قشم در این زمینه متفاوت است و برای صیادی در مناطق حفاظت شده جزیره، دلایلی متعددی مطرح می كنند كه مهمترین آنها تامین معاش خانواده ها اعلام می شود.
در این خصوص یكی از صیادان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، می گوید: مردم این منطقه به دلیل نبود فرصت های شغلی مناسب و شرایط اقتصادی، چاره ای جز صید و صیادی در آب های این منطقه ندارند.
وی كه دوست ندارد نامش در خبر فاش شود، می افزاید: برخلاف آنچه تصور می شود صیادان جزیره فقط قصد صید ماهی را دارند اما به دلیل وجود غنای بالای محیط زیست دریایی این منطقه، گاهی گونه های نادری همچون دلفین ها و لاك پشت ها نیز در تور صیادان گرفتار می شود و می میرد.
این صیاد روستای شیب دراز با اظهار تاسف از مرگ این گونه های جانوری، تاكید می كند: در صورتی كه مردم این منطقه فرصت های شغلی مناسب یا روش های صید بهتری در اختیار داشتند، بی شك كمتر شاهد بروز این مشكلات بودیم.
یكی دیگر از صیادان قشم نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می گوید: از گذشته های بسیار دور شغل اصلی مردم این جزیره صید و صیادی بوده و امروزه نیز این روش ها برای تامین معاش خانواده های قشم امری ضروری است.
محمد معتقد است كه مرگ و میر برخی آبزیان و پستانداران دریایی در هنگام صید با تور، اجتناب ناپذیر است و تمام صیادانی كه با منظره كشته شدن یك دلفین یا لاك پشت در تور خود مواجه شده اند، اظهار تاسف كرده اند.
در شرایطی كه بخش قابل توجهی از اشتغال مردم بومی جزیره قشم به دلیل ذخیرگاه های عظیم ماهی و میگو، حول محور صید و صیادی شكل گرفته است و این حوزه می تواند به دلیل مزیت های گوناگون ظرفیتی ارزشمند برای اقتصاد جامعه محلی و منطقه باشد، كمبود نظارت و آموزش در حوزه صیادی، به مهمترین چالش برای محیط زیست دریایی این منطقه تبدیل شده است.
بی تردید آموزش روش های صید نوین در بین فعالان این عرصه به ویژه در جوامع روستایی، توسعه روش های صید استاندارد همچون رشته قلاب و پرورش ماهی در قفس و تجهیز صیادان به امكانات جدید صیادی می تواند گره از مشكلات زیست محیطی منطقه بگشاید.
گزارش از سعید زارع كندجانی
2090/2025