البرز زیر تیغ خشكسالی

رضا كیایی پور معاون حفاظت و بهره برداری آب منطقه ای البرز گرچه از بهبود وضعیت آب سدهای این استان به واسطه بارش های خوب چند ماه گذشته خبرداد اما این را نیز گفت كه برداشت های بی رویه سفره های زیرزمینی را تهی كرده كه این تهدیدی برای استان است.
از ابتدای سال آبی جاری (مهرماه 94) تا چهاردهم اردیبهشت 95 میزان بارش ها در استان البرز 394 میلیمتر گزارش شده كه نسبت به 306 میلیمتر مدت مشابه سال قبل ، 29 درصد افزایش نشان می دهد.
91 درصد مخزن سد كرج پر بوده و نسبت به سال گذشته پنج درصد آب ذخیره شده در آن بیشتر شده است؛ 80 درصد حجم سد طالقان را نیز آب فرا گرفته اما تنها بخش ناچیزی از این 2 سد سهم استان البرز است.
معاون آب منطقه ای البرز بر این نكته تاكید می كند كه با توجه به برداشت های بی رویه در 20 سال گذشته وضعیت مناسبی دربخش آب های زیرزمینی نداریم. احیای سفره های آب زیر زمینی ، انسداد چاه های غیرمجاز و جلوگیری از اضافه برداشت چاه های مجاز، نصب كنتورها و ادوات اندازی برروی چاه های مجاز، تشكیل گروه های گشت و بازرسی برای صیانت از دشت و منابع آبی، تشكیل تشكل های مردمی برای جلب مشاركت مردم در حفاظت از منابع آبی، از جمله اقدامات برای احیای منابع آب زیرزمینی است.
استان البرز با پنج هزار و 800 كیلومتر مربع مساحت در سالیان گذشته، از مناطق پرآب كشور محسوب می شد و این ویژگی آن را كانون توجه بسیاری گردشگران و مقصد سیل مهاجرت ها قرار داد.
شاخص های بارندگی در زمان ترسالی نشان می دهد میانگین بارندگی این استان بیش از 21 میلیمتر بیشتر از متوسط كشوری بوده است.
با كاهش منابع آبی شاهد آسیب به بخش كشاورزی استان هستیم، استانی كه نزدیك به سه میلیون نفر جمعیت در خود جای داده است.
این بخش جدا ناپذیراز زندگی مردم كه گرهی كور با آب به آن زده شده، چندی است كه گاهی نفسش به شماره می افتد و زمانی همچون روزهای اخیر كه در رحمت خداوندی به روی زمین های تشنه باز می شود، باز هم این مزارع تشنه سیراب نمی شوند.
20 سالی است، آسمان دراقلیم خاورمیانه و ایران چندان روی خوش به زمین نشان نمی دهد، بارش ها به تناوب كمتر و كمتر می شود .
پیامد خشكسالی یا كم بارشی و به دنبال آن پدیده گرد و خاك آن شده كه آفت برجان درختان تنومند و مقاوم بلوط زاگرس بیفتد و هزاران درخت را نقش بر زمین كند، پدیده ای كه زنگ خطر را برای محیط زیست انسانی ، گیاهی و جانوری به صدا درآورده است.
امسال استان البرز كه در سالهای گذشته میانگین بارندگی در آن بیشتر متوسط كشور بود، بیش از دیگر استان های ایران در تهدید خشكسالی قرار گرفت.
منابع آبی به عنوان یك فاكتورمهم در شكل گیری اقلیم هر منطقه مورد ارزیابی قرار می گیرد كه خود به سه دسته آبهای سطحی ؛ آبهای زیرزمینی وسدها تقسیم می شود.
در بخش نخست رودخانه های استان قرار دارند كه مهمترین آنها روخانه های كرج و طالقان رود هستند.
در بخش دوم آبهای زیر زمینی قرار دارد كه در اشكال چاه ها ، قنوات وچشمه ها مورد بهره برداری قرار گرفته و به تغییر سیمای اقلیمی استان نیز انجامیده است.
سومین قسمت از منابع رطوبتی استان را سدها تشكیل می دهند كه شامل دو سد بزرگ امیركبیر كرج و طالقان است كه هریك با آبیاری بخش وسیعی از زمینهای اطراف خود در رویش وپوشش گیاهی استان ودر نتیجه اقلیم منطقه اثر می گذارد.
در این جا باید گفت كه استان البرز با این منابع آبی كه از گذشته وجود داشته بخش اعظمی از بار استان های همجوار خود و پایتخت نشینان را به دوش می كشد، ولی تحمل این بار پس از سال ها و همچنین برداشت های بی رویه از سفره های زیرزمینی، این منطقه را به سمت خشكی كشانده است.
طبق آمارهای رسمی، البرز دارای یك میلیارد و 100 میلیون متر مكعب آب سطحی و 12میلیون متر مكعب منابع آبهای زیرزمینی است.
**وضعیت كشاورزی در استان البرز
استان البرز در بخش كشاورزی به خاطر برخورداری از شرایط اقلیمی ممتاز، خاك حاصلخیز، كیفیت مناسب و مطلوب آب‌های سطحی و زیرزمینی، وجود شرایط كشت دوم و سوم در برخی نقاط، وجود نهالستان برای عرضه به كل كشور و به ویژه امكان تصفیه و بازیافت فاضلاب در بخش كشاورزی، دارای موقعیتی استثنایی است و یكی از استان‌های مهم كشور در بخش تولید محصولات كشاورزی محسوب می‌شود.
سرپرست تولیدات گیاهی جهاد كشاورزی استان البرز در خصوص وضعیت كشاورزی و مشكل كم آبی در استان البرز به خبرنگار ایرنا گفت: در حال حاضر اراضی زراعی این استان كه محصولاتی همچون گندم، جو، ذرت علوفه ای، پنبه و ... در سطح 45 هزار و 159 تولید می شود و باغ های این استان در 24 هزار و 950 هكتار از اراضی البرز واقع شده است.
محمد تاج الدینی افزود: گیلاس، زردآلو، هلو، آلو، سیب، آلبالو، شلیل، گلابی، گردو، بادام، توت و ... و محصولات سبزی و صیفی و محصولات گلخانه ای از جمله مهم‌ترین محصولات این استان است.
وی اضافه كرد: تولید گندم و جو در استان البرز در سال زراعی گذشته درمجموع 57هزار تن بود‌ كه این مقدار نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن ، با توجه به بحران خشكسالی استان، هفت هزار تن افت محصول داشت.
وی اظهار داشت: براساس برداشت محصول از سطح مزارع و باغ های این استان، به حدود 615 میلیون مترمكعب آب نیاز داریم كه از این میزان 354 میلیون مترمكعب نیاز بخش زراعت و 261 میلیون مترمكعب نیاز بخش باغی این استان است.
وی گفت: هم اكنون حدود 45 هزار نفر به عنوان تولید كننده و بهره بردار در بخش های مختلف كشاورزی مشغول فعالیت هستند كه از این تعداد 17 هزار نفر در حوزه تولیدات گیاهی این استان فعالیت می كنند.
تاج الدینی، وسعت اراضی زراعی و باغی استان را كه به سامانه نوین آبیاری مجهز شده اند را در سطحی معادل 11 هزار هكتار عنوان كرد و افزود: بیشتر این مزارع به سامانه آبیاری نوین بارانی و باغ ها به سامانه آبیاری قطره ای مجهزهستند.
این مسئول ادامه داد: جهاد كشاورزی استان البرز برنامه ها و اقدام هایی را برای مصرف بهینه آب كشاورزی پیش بینی كرده و در دستور كار خود قرار داده كه این اقدام ها در حوزه های منابع انسانی، خاك، آب، سرمایه و ماشین آلات است.
وی افزود: در حوزه آموزش منابع انسانی، باغداران و كشاورزان درخصوص استفاده بهینه از آب و روشهایی كه منجر به افزایش كارآیی مصرف آب شود و در حوزه تولید خاك، كه شامل روش های حاصلخیزی خاك، افزایش قابلیت نگهداری و ذخیره سازی آب در زمین با افزایش ماده آلی خاك و خاك ورزی، حفاظت و استفاده بهینه از ماشین آلات در خاك ورزی در مزرعه و امور به زراعی در هنگام كاشت و آرایش بوته ها در جهت كمتر شدن تبخیر و تعرق گیاهان است.
سرپرست معاونت تولیدات گیاهی استان البرز بیان داشت: با توجه به خشكسالی های اخیر، استفاده از علم اصلاح نباتات و ارقام مقاوم به خشكی برای محصولات كشاورزی در این استان پیشنهاد شده است.
وی گفت: برای سال زراعی جاری پنج رقم گندم و چهار رقم جو مقاوم به خشكی و كم آبی به كشاورزان استان پیشنهاد شده كه ارقام گندم شامل پیشتاز، پارسی، سیوند، سیروان و پیشگام بوده و ارقام جو شامل بهمن، نصرت، ریحان و یوسف است.
این مقام مسئول در جهاد كشاورزی استان البرز میزان اراضی زیر كشت گندم و جو را در سال زراعی جاری 20 هزار هكتار عنوان كرد و یادآور شد: برای پوشش زراعت در این اراضی از ارقام بذور تولیدی و خود مصرف استفاده می شود.
وی ادامه داد: در استان یكهزار و 620 تن بذر گندم در طبقات پرورشی سن و مادری و گواهی شده توسط بخش خصوصی و دولتی تولید شده و همچنین 700 تن بذر جو توسط این دو بخش تولید شده است.
تاج الدینی یكی دیگر از روشهای زراعت در زمان كم آبی را مدیریت مصرف آب در گیاه دانست و افزود: این روش یكی از روشهای استفاده بهینه از آب كشاورزی است كه انتخاب ارقام مقاوم به خشكی آخر فصل و انتقال بخشی از رشد گیاه به گلخانه و توصیه كشت نشاء در محصولات سبزی و صیفی پیشنهاد می شود.
وی بیان داشت: همچنین در بخش باغی، اصلاح و احیاء باغات همچون اصلاح سیستم های آبیاری و ایجاد باغات الگویی و استفاده از پایه های مقاوم به خشكی و پایه رویشی توصیه می شود.
مدیر آب و خاك جهاد كشاورزی استان البرز نیز در خصوص راههای مبارزه با كم آبی به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار برای استفاده بهینه از منابع آبی امسال سه هزار هكتار سهمیه آبیاری تحت فشار برای اراضی این استان مصوب شده كه منتظر دستورالعمل اجرایی آن در خصوص افزایش یارانه های پرداختی به كشاورزان در واحد سطح هستیم.
حجت الله رضایی با اشاره به اینكه از مجموع 74 هزار هكتار اراضی كشاورزی استان حدود یك هفتم آن به سیستم آبیاری نوین مجهز شده اند، افزود: تا كنون حدود 11 هزار و 400 هكتار از اراضی زراعی و باغی استان به انواع سیستم های آبیاری نوین تجهز شده اند .
وی همچنین نصب كنتور هوشمند آب بر روی چاه های آب كشاورزی را از دیگر راههای استفاده بهینه و صرفه جویی در مصرف آب كشاورزی دانست و اظهار داشت: با نصب این كنتورها می توان میزان نیاز كشاورز به آب برای مزارعشان را كنترل كرد كه كشاورز چه زمانی و به چه میزانی آب مصرف كند.
رضایی اجرای خطوط انتقال آب را از دیگر راههای استفاده بهینه از منابع آبی دانست و گفت: این خطوط بر روی انهار زراعی اجرا می شود كه در بعضی از روستاها در اجرای این طرح به جای لوله گذاری از كانال های بتنی استفاده است.
وی افزود: تا كنون حدود 750 كیلومتر از انهار زراعی استان به انواع پوشش های بتنی تجهیز شده اند و سالانه توان اجرای 300 كیلومتر كانال آبیاری در این استان وجود دارد.
وی با اشاره به اینكه 80 درصد هزینه اجرای این طرح در مزارع توسط دولت و 20درصد توسط كشاورزان پرداخت می شود، اضافه كرد: احداث استخرهای ذخیره آب نیز یكی دیگر از راههای استفاده بهینه از آب كشاورزی است.
وی گفت: محدودیت اعتبار بخصوص در دو سال گذشته روند اجرای طرح های آب و خاك را كند كرده است.
مدیر آب و خاك جهاد كشاورزی استان البرز همچنین طرح استفاده از شیوه های آبیاری نوین دربخش كشاورزی از مهم ترین اقداماتی است كه برای كاستن از آثار كم آبی و بهره برداری بهینه از آب در این استان در دست اقدام قرار گرفته است.
معاونت آب و خاك جهاد كشاورزی برای افزایش راندمان آب در مزارع در دو بخش انتقال آب تا سر مرزعه و داخل مزرعه عمل می كند كه در بخش اول شامل انتقال آب از منابع آبی تا سرمزرعه و باغات و پوشش انهار و ایزوله كردن كانالهای آبیاری است و بخش دوم شامل مجهز كردن اراضی به سیستم های نوین آبیاری است.
وی یكی از بزرگترین طرح های آبی در استان البرز را كه از سال 90 آغاز شده و امید است تا دهه فجر امسال به بهره برداری برسد را اجرای طرح ایستگاه پمپاژ پساب كرج عنوان كرد و گفت: با بهره برداری از این طرح پیش بینی می شود در دراز مدت در هر ثانیه یك هزار و 300 لیتر آب برای اراضی زراعی و صنعت شهرستان كرج تامین شود.
وی ادامه داد: با توجه به اینكه این ایستگاه در منطقه ماهدشت واقع شده پیش بینی می شود علاوه بر پوشش دو هزار هكتار از اراضی این منطقه بتواند تا حدی اراضی شهرستان اشتهارد را نیز سیراب كند.
وی گفت: با توجه به اینكه این آب از تصفیه فاضلاب شهری بدست می آید فقط مناسب استفاده از مزارعی است كه محصولات آن به صورت مستقیم وارد سفره مردم نمی شود كه می توان از آن در مزارع گندم، جو و پنبه و همچنین بخش صنعت استفاده كرد.
رضایی یكی از معضلات اصلی در بخش كشاورزی استان را وجود چاههای غیرمجاز دانست و افزود: هم اكنون حدود 16 هزار و 648 حلقه چاه در بخش های كشاورزی، صنعت و شرب استان وجود دارد كه بنا به گفته آب منطقه ای بیش از 12 هزار حلقه آن فاقد پروانه بهره برداری هستند.
وی وجود این چاهها را كه اغلب در بخش كشاورزی هستند را استفاده بی رویه از سفره های زیرزمینی عنوان كرد كه پیامد آن فرونشست زمین و خشك شدن چاه های مجاز است.
مدیر آب و خاك جهاد كشاورزی استان البرز قطع شدن حق آبه كشاورزان از سد كرج را یكی دیگر از معضلات كشاورزی و كشاورزان در استان البرز برشمرد و گفت: این حق آبه به دلیل تامین آب شرب شهر تهران و كاهش بارندگی های چند سال گذشته قطع شده كه موجب شده اراضی منطقه ماهدشت كرج و باغات سرحدآباد و روستاهای زیر سد با مشكل مواجه شوند.
*** كشاورزان در انتظار حمایت
با توجه به وضعیت بحرانی آب در كشور مسئولان بر این عقیده اند كه ذخایر آبی استان البرز نباید تنها برای مصرف استان مورد استفاده قرار گیرد و باید در این حوزه نگاهی ملی و مدیریت صحیح وجود داشته باشد.
در كنار نظرات كارشناسانه مسئولان، كشاورزان البرزی تمام امیدشان به نزولات آسمانی و حمایت های مسئولان استانی از كشاورزی این استان است، البرزی كه با وجود وسعت اندك، به پایتخت كشاورزی كشور شهره است.
1535/1535