تغییر اقلیم، خشكسالی‌های پی‌درپی، افزایش جمعیت، توسعه شهرها و كشاورزی سنتی نیز از موضوعاتی است كه به چالش كم آبی دامن زده و روز به روز شرایط را در منابع آب زیرزمینی حادتر می كند.
روش آبیاری غرقابی در بسیاری از مناطق استان در بخش كشاورزی، مهمترین عامل هدررفت منابع آبی زیرزمینی برآورد شده و تداوم این روش با شرایط خشكسالی حاكم بر كشور، قابل پذیرش نیست و می طلبد با روش های نوین در الگوی كشت، فناوری های نو در آبیاری و آموزش بهره برداران در استفاده بهینه از آب، این معضل به شكل ریشه ای ترمیم شود.
به عقیده كارشناسان،حفظ منابع آب زیرزمینی باید به عنوان راهبرد كلیدی در حوزه كشاورزی و سایر بخش ها تقویت شود.
تغییر نگاه به بخش كشاورزی ضرورت مهم در كشور است و به عنوان یكی از اولویت های اساسی در اصلاحات زیست محیطی و مدیریت منابع آب باید در كوتاه مدت اتفاق بیفتد تا بحران پیش رو ناشی ازكاهش سطح منابع آب زیرزمینی مهار شود.
25 تشكل عضو بسیج دانشجویی استان مركزی در خصوص هدر رفت آب های زیر زمینی و سرمایه های ملی احساس خطر كرده و نامه سرگشاده ای رادر این راستا به استاندار استان مركزی نوشته اند و در آن نسبت به افزایش چاه های غیر مجاز، اضافه برداشت چاه های مجاز و كشت محصولات آب بر از جمله هندوانه هشدار داده اند.
خبرگزاری ایرنا استان مركزی در میزگرد خبری درخواست دانشجویان برای ساماندهی وضعیت آب ، فرهنگ سازی مصرف و افزایش بهره وری از آب كشاورزی با استفاده از روش های نوین آبیاری، معضلات الگوی كشت آب بر، چالش چاه های غیر مجاز، روش های كنترل اضافه برداشت چاه های مجاز، وضعیت آب های زیر زمینی در دشت ها و مشكلات موجود در مسیر توسعه آبیاری تحت فشار اراضی كشاورزی این استان را به بحث و نظر گذاشته است.
***سیاست های ناهماهنگ، عامل اصلی هدر رفت آب در استان مركزی
دبیر انجمن علمی مهندسی آب دانشگاه اراك در این میزگرد گفت: وضعیت آب در استان مركزی به حالت بحرانی رسیده و تمام دشت های این استان بجز دشت شازند به دلیل افت غیرعادی سطح آب های زیر زمینی ممنوعه هستند.
مهدی كاظم افزود: با وجود معضل كم آبی و پیامدهای ملموس آن؛ برخی افراد غیربومی با سوء استفاده از نا هماهنگی موجود میان سازمان های آب منطقه ای و جهاد كشاورزی این استان با مقاصد انتفاعی، اقدام به كشت محصولات آب بر نظیر هندوانه در استان می كنند.
وی ادامه داد: ضعف اطلاع رسانی نیز باعث شده كه بهره برداران كشاورزی استان، اراضی خود را در اختیار این افراد قرار دهند و با كرایه های ناچیزی كه می گیرند، شرایطی فراهم شود تا هم محیط زیست استان تهدید شود و هم منابع آبی به یغما برود.
دبیر انجمن علمی مهندسی آب دانشگاه اراك بیان كرد: اطلاع رسانی و آگاه سازی كشاورزان از ضرر و زیان كشت هندوانه و سایر محصولات آب بر و غیر استراتژیك از طریق رسانه ها و نشست های كارشناسی نظیر این میزگرد و همایش ها می تواند نقش بسزایی در مهار این معضل جدی داشته باشد.
*** برجسته سازی مسئله آب و مشكل كشاورزان، خواست دانشجویان از مقامات استان مركزی
عضو بسیج دانشجویی استان مركزی نیز در این میزگرد گفت: نگارش نامه سرگشاده 25 تشكل دانشجویی به استاندار، با هدف برجسته سازی مسئله آب و مشكلات كشاورزان در نگاه مقامات استانی بوده و این مهم به عنوان مطالبه جدی و اولویت دار پیگیری خواهد شد.
امید محترمی افزود: آب مسئله و امكان رو بنایی نیست بلكه جزء سرمایه های پایه استان است كه اختلال در مدیریت آن تمامی بخش ها را تحت الشعاع قرار می دهد و غفلت از آن جایز نیست.
وی گفت: برگزاری این میزگرد تخصصی خود گواهی بر اهمیت مسئله مدیریت آب و الگوی كشت در استان است و حضور كارشناسان شركت آب منطقه ای و جهاد كشاورزی دور یك میز علاوه بر همگرایی در تصمیم ها، برجسته سازی این مقوله با اهمیت را در پی دارد و نشان می دهد كه حساسیت ها در مقامات و دستگاه های متولی برای این مهم رو به افزایش است.
وی ادامه داد: در نامه سرگشاده دانشجویان به مدیر ارشد استان مركزی، كشت هندوانه به عنوان محصول آب بر به عنوان بهانه ای طرح شده تا مسائل و مشكل های حاد حوزه كشاورزی و مدیریت آب استان عنوان شود و شاید از این طریق زمینه همگرایی در مسئولان و رسانه ها و كارشناسان برای فرهنگ سازی، تغییر نگرش كشت و اضافه برداشت های آب كشاورزی در منطقه ایجاد شود.
عضو بسیج دانشجویی استان مركزی افزود: به نظر ما دانشجویان حوزه جهاد كشاورزی با كندی در ارائه الگوی كشت محصولات استراتژیك و كم آب حركت می كند و این درحالیست كه وجود ظرفیت های مناسب استان در این زمینه می تواند در كیفیت كشت، رسیدن به خودكفایی و حتی صادرات این محصولات ، ارزآوری و بهبود درآمد و معیشت بهره برداران موثر باشد.
محترمی گفت: تعامل كمرنگ و نگاه جزیره ای دستگاه های متولی شامل شركت آب منطقه ای و جهاد كشاورزی استان مركزی، عامل حضور هندوانه كاران غیربومی در منطقه و تاراج منابع آب استان است و بی تعارف باید گفت كه چوب این واگرایی در سیاست های اساسی را كشاورز درتنگنای معیشتی می خورد و روز به روز شرایط سفره های آب زیرزمینی بحرانی تر می شوند.
وی ادامه داد: با وجود اینكه اغلب دشت های استان مركزی ممنوعه است، 85 درصد آب مورد استفاده بخش كشاورزی از آب های زیر زمینی تامین می شود و این مهم نشان از سیاست های واگرا در بین نهادهای مسئول است.
عضو بسیج دانشجویی استان مركزی بیان كرد: كوتاهی در برابر مدیریت منابع آب استان ضمن به چالش كشیدن مقوله تامین آب آشامیدنی و كشاورزی، سرمایه گذاری‌های كلان ملی در زنجیره تولید و صنعت استان را نیز با خطر مواجه می كند.
محترمی گفت: نامه سرگشاده یادشده به بهانه محصولات آب بر ، پیكی بود كه می خواست نگرانی عمیقی را كه در سینه دلسوزان استان در خصوص كشاورزی و منابع آب نهان مانده، به گوش مدیران برساند و به عنوان نماینده ای از تشكل های دانشجویی از استاندار مركزی به عنوان سكاندار اصلی اجرای امور استان می خواهم در حوزه آب و كشاورزی حساسیت بیشتری داشته باشد و دفاع از سرمایه های اصلی استانی را در دستور كار قرار دهد.
**** 228 میلیون متر مكعب كسری آب مخازن زیر زمینی استان مركزی در سال
مدیر دفتر حفاظت از منابع آب شركت آب منطقه ای استان مركزی نیز گفت: این استان با حدود 29 هزار و 400 كیلومتر مربع وسعت، در حوزه آب زیرزمینی هر سال با كسری مخزن 228 میلیون متر مكعبی مواجه است.
رحمان كریمی افزود: استان مركزی در مطالعات پایه آب به 17 محدوده تقسیم شده كه 15 محدوده آن به صورت مستقیم در حریم جغرافیایی استان قرار دارد و در این وادی 14 محدوده به دلیل افت آب های زیر زمینی به منطقه ممنوع تبدیل شده است.
وی گفت: هر پنج سال یك بار به طورمیانگین از كل منابع آبی سطحی و زیر زمینی استان شامل چاه های عمیق، نیمه عمیق، قنات ها و چشمه های استان آمار برداری می شود و وضعیت آب در سطح سفره ها مورد تحلیل كارشناسی قرار می گیرد.
كریمی، وجود چاه های غیر مجاز و اضافه برداشت از چاه های مجاز را مهمترین عامل افت شدید سطح آب سفره های زیرزمینی استان دانست و گفت: برداشت سالانه 200 میلیون متر مكعب آب از طریق چاه های غیر مجاز و گذر از سقف برداشت در چاه های پروانه دار معضل جدی در این بخش است كه فرهنگ سازی بهره برداران را می طلبد.
وی خاطر نشان كرد: بخش كشاورزی استان در حال حاضرحدود 91 درصد مصارف آب های سطحی و زیر زمینی منطقه را به خود اختصاص داده و سهم شرب و صنعت از آب استان به ترتیب پنج و سه درصد است.
كریمی گفت: 85 درصد آب مصرفی استان در سه بخش یاد شده از منابع زیر زمینی و 15 درصد از روان آب های سطحی است.
مدیر دفتر حفاظت از منابع آب شركت آب منطقه ای استان مركزی با یادآوری محدودیت منابع آبی شهرستان اراك گفت: سالانه حدود 60 سانتیمتر از سطح آب های زیر زمینی دشت اراك كاسته می شود و این در شرایطی است كه همجواری اراك با تالاب كویری میقان در كاهش كیفیت آب سفره های زیر زمینی اثر دارد.
كریمی ادامه داد: در مجموع با ارزیابی شرایط حال حاضر دشت اراك ، تامین آب آشامیدنی مورد نظر این شهرستان با چالش همراه كرد كه با هزینه های زیادی با شناسایی منبع آب سد كمال صالح در بهترین منطقه و زمان و انتقال ، این معضل در تامین آب آشامیدنی مردم مدیریت شد اما معضل سفره های زیرزمینی همچنان باقی است.
وی با یادآوری برگزاری آخرین نشست شورای عالی آب به ریاست رئیس جمهوری، افزود: در این نشست شرایط حاد منابع آبی برجسته شد و مصوبات آن در قالب 15 طرح اجرائی در سطح كشور تعریف و برای مقابله با مشكل كم آبی به دستگاه های مربوطه ابلاغ شده است، بنابراین می توان گفت كه مسئولان در سطح كلان به اهمیت مباحث آب واقفند.
مدیر دفتر حفاظت از منابع آب شركت آب منطقه ای استان مركزی ادامه داد: از این تعداد 11 طرح مربوط به دستگاه اجرائی وزارت نیرو، سه طرح شامل تهیه سند ملی آب، آبخوان داری و تشكل های آب بران آب های زیر زمینی نیز برای سازمان جهاد كشاورزی و یك طرح در خصوص فرونشست زمین بر اثر افت آب های زیر زمینی به سازمان زمین شناسی محول شد.
كریمی گفت: بر اساس آخرین مطالعات سازمان زمین شناسی، در محدود مطالعاتی دشت ساوه به دلیل افت منابع آب زیر زمینی، پدیده فرونشست زمین محسوس است كه اگر راهبردهای موثر در مهار هدر رفت 225 میلیون متر مكعبی آب در سال در استان انجام نشود، آینده نامعلومی در انتظار است.
وی گفت: از مجموع 15 طرح مصوبات شورای عالی آب، 9 طرح در استان مركزی قابل اجرا است كه بحث حضور تشكل ها در مدیریت آب، تكمیل شبكه های پیزومتریك و آمار برداری از منابع آب از جمله آن هاست.
مدیر دفتر حفاظت از منابع آب شركت آب منطقه ای استان مركزی خاطر نشان كرد: با توجه به حساسیت مسئله آب این شركت و سازمان جهاد كشاورزی 10 نشست مشترك تخصصی برای امور اجرائی و تهیه برش استانی طرح های یاد شده در استان برگزار كرده اند و این كه گفته شده دستگاهها جزیره ای عمل می كنند و تعامل ندارند صحیح نیست .
كریمی گفت: این نشست ها با اولویت فرهنگ سازی كاهش مصرف آب كشاورزی، جلوگیری از كشت محصولات آب بر، بسط دایره آبیاری تحت فشار و جلوگیری از اضافه برداشت چاه های مجاز برگزار شده است و حتی نیروی انتطامی و دستگاه قضایی نیز هماهنگی و همكار خوبی دارند.
وی، طرح احیاء و تعادل منابع آب زیر زمینی كشور را از دیگر مصوبه های شورای عالی آب عنوان كرد و افزود: بر این اساس 20 گروه گشت و بازرسی شبانه برای مقابله با سودجویان در حفر چاه های غیر مجاز در استان دایر شده است ولی برخورد با چاههای موجود نیازمند طی مراحل قانونی است كه این امر باید مد نظر منتقدان قرار گیرد زیرا دستگاههای اجرایی حق تخطی از قانون را ندارند.
مدیر دفتر حفاظت از منابع آب شركت آب منطقه ای استان مركزی ادامه داد: 60 دستگاه حفاری غیر مجاز در سال گذشته در این استان كشف شد و 356 حلقه چاه غیر مجاز نیز با وجود همه سختی ها توسط این شركت از دایره مصرف خارج شد.
كریمی، تنظیم سند ملی آب را از اقدامات كلیدی در ساماندهی معضلات این حوزه دانست و افزود: در حال حاضر میزان آب مورد نیاز برای واحدهای زراعی كه باید در اختیار كشاورزان قرار می گیرد در استان به صورت دقیق مشخص نیست و می طلبد كه با تدوین سند ملی آب سهم هر بخش به صورت علمی و شفاف روشن شود.
وی، قانون تعیین تكلیف چاه های غیر مجاز را از عوامل بازدارنده برای مقابله با پدیده برداشت بی مجوز آب دانست و گفت: قبل از تصویب این قانون در سال 89 شركت آب منطقه ای در صورت مشاهده چاه غیر مجاز با جدیت وارد عمل می شد و با بهره بردار خاطی برخورد می كرد ولی موضوعیت این قانون به گونه ای است كه شركت آب منطقه ای نمی تواند به طور مستقیم در حوزه برخورد با چاه های غیرمجاز اقدام كند.
وی ادامه داد: یك هزار و 630 حلقه چاه غیر مجاز در سطح استان مركزی شناسایی شده كه پرونده انسداد این چاه ها به كمیسیون رسیدگی ارسال شده است و در صورت رد شدن باید به كمیسیون آب های زیر زمینی و با اعتراض به رای این كمیسیون، به دیوان ارسال شود.
مدیر دفتر حفاظت از منابع آب شركت آب منطقه ای استان مركزی گفت: وزارت نیرو در راستای مصوبات شورای عالی و برای جلوگیری از اضافه برداشت چاه های مجاز آب، نصب كنتور های حجمی و هوشمند بر روی این چاه ها را در دستور كار خود دارد و در راستای شعار اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل، بخشنامه ای صادر شده و سهم و تعداد كنتورهای هر استان تعیین شده است تا با نصب آن ها مقوله اضافه برداشت مهار شود.
كریمی در خصوص كشت هندوانه نیز اظهار كرد: در صورتی كه كشت هندوانه خارج از اراضی تحت شرب انجام شود شركت آب منطقه ای مجاز به برخورد است، در غیر این صورت مانعی قانونی برای كشت این محصول وجود ندارد و این موضوع یعنی رعایت قانون باید در اظهار نظرها مورد توجه قرار گیرد.
وی خاطر نشان كرد: شركت آب منطقه ای استان مركزی همواره از نظر ها، پیشنهادها و نقدهای سازنده بخش خصوصی و سازمان های مردم نهاد برای بهبود وضعیت آب استان استقبال كرده و از دانشگاه ها انتظار دارد با ارائه نظرهای كارشناسی یاریگر این شركت باشند.
وی گفت : از دانشگاهیان انتطار می رود با در نظر گرفتن همه جوانب و بر اساس بررسی ها كارشناسی اظهار نطر كرده و دستگاههای اجرایی را در نسل به مقصود یاری كنند.
****ارتقاء بهره وری دركیفیت محصول و مصارف آب سرلوحه امور جهاد كشاورزی
كارشناس مسئول آب و خاك جهاد كشاورزی استان مركزی نیز در این میزگرد گفت: جهاد كشاورزی متولی مجموعه خدمات بر اساس قانون است و باید با ارائه آموزش ، حاكمیت روش های مختلف افزایش عملكرد و تولید و ظرفیت سازی برای ارتقاء كیفیت و كاهش مصرف آب اقدام كند.
رسول شمسی افزود: جهاد كشاورزی با انجام امور ترویجی، فرهنگی و ارائه اطلاعات و آموزش های مرتبط با بخش زراعت برای بهره برداری بهتر و بیشتر از منابع موجود به كشاورزان یاری رسانی می كند.
وی ادامه داد: این سازمان، بر اساس قانون اجازه جلوگیری از كشت هیچ محصولی را ندارد ولی همواره كشت محصول های متناسب با شرایط منطقه ای و كم آب بر را توصیه و ترویج می كند و از تشكل های دانشجویی انتظار می رود محدودیتهای قانونی دستگاههای اجرایی را مد نظر داشته باشند.
كارشناس مسئول آب و خاك جهاد كشاورزی استان مركزی، افزایش بهره وری از آب كشاورزی را اولویت این سازمان عنوان كرد و گفت: مدیریت آب و خاك در این استان با استفاده از خدمات ترویجی و اعتبارات موجود افزایش بهره وری و كاهش مصرف آب در سطح را در دستور كار خود قرار داده است.
شمسی افزود: بهره گیری از روش آبیاری نوین یكی از برنامه های جهاد كشاورزی در این زمینه است كه در برخی از اراضی سطح استان اجرائی شده است.
وی خاطر نشان كرد: بر اساس مطالعات انجام شده، حدود 160 هزار هكتار از اراضی استان مركزی ظرفیت اجرای آبیاری تحت فشار را دارند كه تا كنون 55 هزار هكتار آن به سیستم های نوین آبیاری تجهیز شده است.
كارشناس مسئول آب و خاك جهاد كشاورزی استان مركزی ادامه داد: با به روز رسانی روش های آبیاری نوین در سطح اراضی كشاورزی استان و اجرای روش آبیاری قطره ای در زراعت، بهره وری از آب تا 95 درصد در این بخش افزایش یافته است.
شمسی گفت: با توجه به اینكه 91 درصد آب در بخش كشاورزی مصرف می شود، فرهنگ سازی برای كاهش مصرف آب این بخش نسب به شرب در رسانه ها كمرنگ است ، در حالی كه باید كشاورزان مطلع شوند چه منبع با ارزشی را در اختیار داشته و با چه كیفیتی باید از آن استفاده كنند و از طرفی هم منابع اعتباری برای این مسئله به اندازه كافی برای جهاد كشاورزی نیست.
وی ادامه داد: وزارت نیرو و جهاد كشاورزی هرگز جدا از یكدیگر نیستند و همواره تلاش دارند در تمام موضوع ها با یكدیگر هماهنگ باشند و این موضوع در عمل قابل مشاهده است.
كارشناس مسئول آب و خاك جهاد كشاورزی استان مركزی گفت: كشاورزانی كه در خارج از اراضی تحت شرب اقدام به كشت محصول های مختلف از جمله هندوانه می كنند هیچ گونه خدماتی از جهاد كشاورزی استان دریافت نمی كنندو این مهم هم اینك در حال انجام است.
وی، تصویب قانون تعیین تكلیف چاه های غیر مجاز را یكی از عوامل افزایش این چاه ها در استان مركزی عنوان كرد و گفت: 50 درصد چاه های غیرمجاز استان پس از اجرای این قانون بوده است.
كارشناس مسئول آب و خاك جهاد كشاورزی استان مركزی یكپارچه نبودن اراضی زراعی را از دیگر مشكل های جهاد كشاورزی این استان در سیاستگذاری برای كاهش مصرف آب كشاورزی عنوان كردو گفت: این موضوع باید در اظهار نظرها موردتوجه قرار گیرد زیرا امكان اجرای سیستم آبیاری تحت فشار در اراضی خرد وجود ندارد.
وی گفت: یكپارچه نبودن اراضی و نبود مالكیت واحد، یكی از عامل های اصلی اجرائی نشدن آبیاری تحت فشار اراضی این استان است.
شمسی ادامه داد: اراضی كشاورزی تا زمانی كه مالكیت و وضعیت آب آنها مشخص نباشد نمی توانند از جهاد كشاورزی خدمات لازم را دریافت كنند.
*** ساختار غلط حاكمیت منابع آبی مهمترین عامل استفاده نادرست از آب
كارشناس معاونت حفاظت از منابع آب شركت آب منطقه ای استان مركزی نیز در این میزگرد گفت: ساختار غلط مدیریت بر منابع آبی موجب شده بهره وری از آب های سطحی و زیر زمینی به صورت مناسب انجام نشود.
رضا عظیمی افزود: منابع آبی كشور توسط چند دستگاه مختلف مدیریت می شود كه هر مدیریت تلاش بر استفاده و بهره وری بیشتر از این منابع در حوزه استحفاظی خود را دارد.
وی ادامه داد: منابع آبی قره چای كه از ارتفاعات الوند همدان و شازند آغاز می شود، به دلیل عبور از استان های همدان و مركزی و قم در حوزه مدیریتی استان مركزی است درحالیكه هر استان برای توسعه و تولید تلاش می كند از این آب استفاده حداكثری را ببرد.
كارشناس معاونت حفاظت از منابع آب شركت آب منطقه ای استان مركزی بیان كرد: حاكمیت نگاه واحد و توسعه محور در استفاده از آب نادیده گرفته می شود كه این مهم مدیریت این نعمت خدادادی را با چالش مواجه كرده است.
عظیمی ادامه داد: با رویكرد فعلی، تمام برنامه ریزی ها برای كنترل آب و طرح بزرگ تعادل بخشی آب غیرممكن است.
وی افزود: نگاه توسعه ای به مصرف آب باید مبتنی بر توسعه پایدار باشد و بهره وری از این منابع باید به گونه ای صورت بگیرد كه نیاز های نسل امروز و نسل آینده دیده شود.
وی، استفاده حجم بیشتر آب در بخش كشاورزی را یكی از نیازها و ضرورت های تامین امنیت غذایی در سطح كشور و جهان عنوان كرد.
وی گفت: با وجود اینكه میزان بارش ها در سطح كشور یك سوم میزان جهانی است ولی مصرف آب در بیشتر بخش های كشور از متوسط جهانی فراتر است.
عظیمی افزود: بر اساس بررسی كارشناسان، حدود 9 و نیم میلیون هكتار اراضی آبی در كشور وجود دارد كه برای كنترل منابع آبی با روش فعلی نیاز است سطح آن ها به نصف كاهش یابد.
وی ادامه داد: اجرای آبیاری قطره ای و بارانی و كاهش مصرف آب به معنای افزایش سطح زیر كشت نیست بلكه اجرای این طرح ها باید برای ذخیرسازی آب و تامین كسری مخزن ها انجام شود.
6013/1955/6012
تاریخ انتشار: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۵ - ۰۹:۱۵
اراك- ایرنا- چاه های غیر مجاز، اضافه برداشت آب از چاه های مجاز و كشت محصولات آب بر از عوامل اصلی افت سطح آب سفره های زیر زمینی استان مركزی است كه در نگاه مسئولان، كارشناسان و صاحبان فن به عنوان چالشی جدی خودنمایی می كند.