بهره وری و بهینه سازی مصرف؛ كلید رشد و توسعه ملی

بهره وری در لغت به معنای بهره بر، سودبرنده و كامیاب است و از این واژه به مفهوم راندمان و بازده نیز استفاده می كنند. بهره وری را می توان استفاده مطلوب، موثر و بهینه از تمام وقت، امكانات، ظرفیت، پتانسیل، سرمایه، نیرو و منابعی كه به انسان برای رسیدن به رشد و شكوفایی همه جانبه كمك می كند، تعریف كرد.
بهره ‌وری و بهینه سازی مصرف پیش از اینكه به‌عنوان یك شاخص اقتصادی یا عامل توسعه مطرح شود یك فرهنگ به شمار می رود. برای آنكه بهره‌وری در یك جامعه جایگاه شایسته خود را پیدا كند و در متن اعتقادها و سنت های بومی ریشه بدواند، باید نه تنها به عنوان یك معیار اقتصادی، بلكه یك اندیشه و تفكر قلمداد شود.
از این رو حركت موفقیت آمیز به طرف بهره وری در گرو اعتقاد فردی و عمومی جامعه قرار دارد و استقرار چرخه بهره وری در كشور سرآغاز حركتی نوین در توسعه و تضمین كننده شایسته سالاری در مدیریت خواهد بود.
اگر سازمانی بخواهد به بهبود بهره ‌وری مستمر و پایدار دست یابد، باید برای این هدف، اهمیت راهبردی قائل شود و به بهبود بهره ‌وری به عنوان یك فرایند مدیریتی بنگرد زیرا فرایند مدیریتی، روندی مستمر، پیوسته و پایدار به شمار می رود و هنگامی ‌كه شكل می گیرد به طور مداوم به عملكرد سازمانی تبدیل می شود. در ارتباط با واژه بهره وری باید گفت كه این واژه در سده 18میلادی برای نخستین بار مطرح شد و پس از آن، سازمان ها و جنبش های مستقل در این زمینه به مطالعه و پژوهش پرداختند تا آنكه موسسه های بهره وری پس از پایان جنگ جهانی دوم، نخست در اروپا و سپس در آسیا شكل گرفتند.
نخستین مركز بهره وری در1950 میلادی در فرانسه تشكیل شد و پس از آن در1961 میلادی «سازمان بهره وری آسیایی» (APO) فعالیت خویش را آغاز كرد. ایران نیز در 1344 خورشیدی به این سازمان پیوست و در طول این سال ها همواره بر فعالیت های اثربخش در این زمینه تاكید داشت، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 1367 خورشیدی مجلس شورای اسلامی تمدید عضویت ایران در سازمان بهره وری آسیایی را تصویب كرد و وزارت صنایع سنگین وقت، مسوولیت دبیرخانه ای آن را به عهده گرفت تا اینكه تشكیلات بهره وری به صورت مستقل در 1371 خورشیدی راه اندازی شد و سال بعد شركت «دونا سنگ» وابسته به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران به «سازمان بهره وری ملی ایران» تغییر نام داد و فعالیت خویش را در این زمینه پیگیری كرد و سپس پنج سال بعد بر پایه تصمیم شورای عالی اداری كشور این نهاد به «سازمان ملی بهره وری ایران» تغییر نام یافت و فعالیت خود را به عنوان زیرمجموعه سازمان امور اداری و استخدامی كشور ادامه داد تا آن كه با ادغام این سازمان با سازمان برنامه و بودجه، سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور شكل گرفت و مالكیت شركت «سازمان ملی بهره وری ایران» بر عهده این نهاد گذاشته و در 1384 خورشیدی با پایان فعالیت این شركت، «مركز ملی بهره وری ایران» تشكیل شد.
سازمان ملی بهره وری ایران در 1390 خورشیدی با توجه به ماده 79 قانون برنامه پنجم توسعه، موسسه دولتی وابسته به معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهوری به فعالیت پرداخت و پس از احیا و تجدید ساختار دوباره سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور در 1393 خورشیدی، «سازمان ملی بهره وری ایران» به عنوان یكی از سازمان های وابسته به سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور فعالیت خود را آغاز كرد.
اینك سازمان بهره وری به عنوان پیشنهاد دهنده هدف ها، اولویت ها و تدوین شاخص های بهره وری زمینه بهبود كیفیت و اثربخشی را در مدیریت كشور فراهم می كند اما تمام سازمان ها و نهادهای كشور موظف هستند تا در این امر گام های استواری بردارند زیرا چرخه بهره وری دربردارنده محاسبه و ارزیابی شاخص ها، برنامه ریزی و اجرایی كردن برنامه های بهره وری با تاكید بر رویكرد تولید ملی است و تغییر و تحول در این زمینه با تلاش و كوشش تمامی مردم نتیجه بخش خواهد بود.
اهمیت فرهنگ سازی و افرایش سطح آگاهی همگان در ارتباط با ضرورت توجه به بهینه سازی مصرف به عنوان مقوله ای اثرگذار در رشد و پیشرفت جامعه سبب شد تا یكم خرداد به عنوان «روز بهره وری و بهینه سازی مصرف» در تقویم كشور به ثبت برسد.
«رویا طباطبایی یزدی» رییس سازمان ملی بهره وری ایران در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز بهره وری و بهینه سازی مصرف، گفت: در واقع بهینه سازی مصرف جزئی از بهره وری به شمار می رود و در تعیین روزی خاص به این نام، بر بهینه سازی مصرف تاكید بیشتری می شود. بهره وری از تقسیم ستانده به داده بدست می آید. داده به تمام امكاناتی كه در اختیار است، گفته می شود و اینكه از این داده ها چقدر می توان ستانده، تولید و ارزش افزوده ایجاد كرد. بهره وری در تعریفی كامل تر و دقیق تر آن چیزی است كه از تركیب كارایی و اثربخشی پدید می آید. در اینجا كارایی یعنی ستانده به داده و اثربخشی یعنی تا چه میزان می توان به هدف های عالیه دست پیدا كرد. اینكه بتوان با استفاده از داده هایی كه در دست است ستانده بیشتری تولید كرد، سبب نمی شود كه همواره هدف اصلی به دست آید زیرا بر این پایه كالاهایی تولید شده اما امكان دارد این كالاها برای تولید در جامعه مفید نباشد و اثربخشی زیادی نداشته باشد.
رییس سازمان ملی بهره وری ایران اظهار داشت: وقتی از میان كارهای مختلفی كه می توان انجام داد بهترین و مناسب ترین كار انتخاب شود این عمل را اثربخشی می گویند و این امر نخستین گام در بهره وری به شمار می رود. پس از این مرحله باید كار مورد نظر را به بهترین شكل انجام داد و این عمل را كارایی می گویند. به دلیل آن كه در بهره وری بیشترین استفاده از داده صورت می گیرد و هیچ گونه اتلافی در امكانات انجام نمی شود، این امر زمینه كنترل تورم را فراهم می كند، باید گفت، بهره وری با كنترل تورم ارتباطی مستقیم دارد یعنی در یك جامعه به هر مقدار كه سطح بهره وری بالاتر باشد، كنترل تورم نیز آسان تر خواهد بود.
وی با اشاره به جایگاه بهره وری در برنامه های توسعه، تصریح كرد: در تمام كشورهای دنیا به مساله بهره وری در برنامه های توسعه توجه ویژه ای می شود. از این رو در ایران نیز در این برنامه ها به ویژه برنامه ششم توسعه، موضوع بهره وری به عنوان یك مساله فرابخشی و مهم مطرح است، در این برنامه به 30 شورای برنامه ریزی اعلام شد كه باید به موضوع بهره وری به عنوان یك موضوع فرابخشی توجه شود. بنابراین نه تنها یك شورای ویژه با نام «شورای برنامه ریزی ارتقای بهره وری» وجود داشت، بلكه شورای های دیگر نیز در تدوین برنامه های خود موظف شدند، به بهره وری توجه داشته باشند. در حقیقت باید گفت كه بهره وری و بهینه سازی مصرف كلید رشد بلندمدت در كشورها است زیرا بهره وری سبب ارتقای درآمد ناخالص سرانه و كاهش فقر در جامعه می شود.
طباطبایی یزدی به نقش بهره وری در رشد اقتصادی جامعه اشاره كرد و بیان داشت: در تمام كشورهای پیشرفته صنعتی سهم بسیار بالایی از رشد اقتصادی مدیون بهره وری است. برای نمونه كشورهایی همچون ژاپن یا دیگر كشورهای پیشرفته اروپایی بیش از نیمی از رشد اقتصادی خود را از راه بهره وری به دست می آورند زیرا این كشورها به صورت معمول در شرایط اشتغال كامل به سر می برند؛ یعنی از نرخ بیكاری پایینی برخوردار هستند و همچنین از دیگر عوامل تولید مانند سرمایه حداكثر استفاده می كنند. در سند برنامه ششم توسعه برای ایران نیز بهره وری سهم 35 درصدی از رشد در نظر گرفته شده است؛ یعنی باید از متوسط رشد هشت درصد اقتصادی، در هر سال 2.8 واحد درصد از مسیر بهره وری حاصل شود.
رییس سازمان ملی بهره وری ایران در ادامه با اشاره به سیاست های كلی اقتصاد مقاومتی، افزود: از 24 بند سیاست های كلی اقتصاد مقاومتی، 12 بند به صورت مستقیم و غیرمستقیم به بهره وری و بهینه سازی مصرف مربوط می شود؛ یعنی در سه بند به صورت مستقیم، واژه بهره وری بیان شده و در 9 بند نیز به عوامل اصلی اثرگذار بر بهره وری و بهینه سازی مصرف همچون رقابت پذیری، دانش بنیانی، كارآفرینی، عدالت محوری اشاره شده و در بند سوم این سیاست ها «محور قرار دادن رشد بهره وری در اقتصاد با تقویت عوامل تولید، توانمندسازی نیروی كار، تقویت رقابت پذیری اقتصاد، ایجاد بستر رقابت میان مناطق و استان ها و به كارگیری ظرفیت و قابلیت های متنوع در جغرافیای مزیت های مناطق كشور» لحاظ شده است. از این رو آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری در سیاست های كلی اقتصاد مقاومتی به بهره وری و بهینه سازی مصرف بیش از هر مقوله دیگری توجه كرده اند. در ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی به ریاست اسحاق جهانگیری معاون اول رییس جمهوری، 12 برنامه ملی وجود دارد كه نخستین برنامه آن «برنامه ملی ارتقای بهره وری» نام دارد زیرا در سیاست های كلی اقتصاد مقاومتی بیش از هر چیز به بهره وری و ارتقای آن توجه شده است.
وی درباره هدف های بهره وری و بهینه سازی مصرف، یادآور شد: علاوه بر هدف تعیین شده برای بهره وری و بهینه سازی مصرف در برنامه ششم توسعه كه سهم 35 درصدی برای آن در نظر گرفته شده و امید است كه در سال های آینده این سهم به 50 درصد برسد، در سندهای لایحه این برنامه، بهره وری نیروی كار و سرمایه را نیز به صورت جداگانه هدف گذاری كرده اند. همچنین در سطح های مختلف اقتصاد كشور به این مقوله توجه ویژه ای شده است، به آن معنا كه هدف گذاری بهره وری در تمامی بخش های اقتصادی كشور مانند كشاورزی، صنعت و معدن، یكسان نیست. بنابراین باید گفت، هدف های مشخص شده برای بهره وری و بهینه سازی مصرف تنها هدف های كلی نبوده بلكه در سطح های كوچك درون سازمانی نیز این مقوله مورد توجه قرار گرفته است.
طباطبایی یزدی فرهنگ سازی در ارتباط با بهره وری و بهینه سازی مصرف را در جامعه ناشناخته دانست و توضیح داد: بسیاری از افراد با بهره وری و بهینه سازی مصرف آشنایی كاملی ندارند و نمی دانند كه بهره وری چیست و چه اقدامی در این زمینه باید انجام داد، به همین دلیل نیاز است تا روشن شود، بهره وری از موضوع هایی به شمار می رود كه در سطح فردی، بنگاهی، بخشی و كلان معنا پیدا می كند؛ برای نمونه می توان گفت كه هر كدام از افراد جامعه می توانند در مدیریت زمان و رشته تحصیلی بهره ور باشند و با استفاده بهینه از وقت، انتخاب رشته و شغلی كه در آن بالاترین كیفیت و كارایی را می توانند داشته باشند به رشد و تعالی برسند. همچنین افراد باید برای انجام دادن كارها، اولویت بندی كنند زیرا یك فرد نمی تواند چند كار را انجام دهد و باید از میان آنها بهترین را انتخاب كند و آن را به بهترین صورت ممكن انجام دهد، افراد باید به این نتیجه برسند، همیشه راه بهتری وجود دارد و بهره وری همان مسیر بهتر است. در سطح جامعه باید این فرهنگ سازی صورت بگیرد كه بهره وری و بهینه سازی مصرف، یك كار مداوم به شمار می رود و همین استمرار به نوبه خود زمان بر است، به همین علت نگاه افراد به این مقوله باید كلان و مستمر و مقطعی نباشد.
رییس سازمان ملی بهره وری ایران در پایان گفت: رسانه ها و نهادهای مسوول بایستی در مسیر فرهنگ سازی در زمینه بهره وری و بهینه سازی مصرف گام بردارند، برای نمونه ائمه جمعه می توانند در خطبه های نماز مردم را به طرف فرهنگ بهره وری و بهینه سازی مصرف سوق دهند و اینكه صدا و سیما با تهیه شعارهای كوتاه و نمایش به صورت زیرنویس در برنامه های خود یا تهیه فیلم، مستند و برنامه های مرتبط به فرهنگ سازی در این باره بپردازند.
*گروه اطلاع رسانی
**پژوهشم**9370**2059**2002**9131