لاك پشت 'فراتي خوزستان'در وضعيت قرمز

انتشار خبري با عنوان 'سوپ لاك پشت فراتي، غذاي چيني ها در هورالعظيم' در سال 91 براي نخستين بار همه را متوجه وضعيت ناگوار لاك پشت هاي در معرض انقراض خوزستان كرد.
تصاوير و ويديوي تكه تكه شدن لاك پشت هاي كمياب در آشپزخانه شركت هاي نفتي چيني در تالاب هورالعظيم، موجي از نگراني را در بين دوستداران محيط زيست برانگيخت.
يك سال پس از آن، با تاييد اين خبر توسط مسئولان محيط زيست خوزستان، شركت ملي نفت ايران اعلام كرد: پيمانكار چيني ميادين نفتي هورالعظيم جريمه و شكار لاك پشت ها متوقف شده است.
حالا اگر چه مسئولان مي گويند گزارش جديدي از لاك پشت هايي كه سوپ چيني ها مي شوند در دست نيست اما زندگي اين لاك پشت ها همچنان تهديد مي شود.
تابستان پارسال بود كه اخباري از تلف شدن تعداد زيادي از لاك پشت هاي فراتي در جريان خودسوزي و خشكي تالاب هورالعظيم گزارش شد.
مدير كل دفتر موزه هاي تاريخ طبيعي و ذخاير ژنتيكي سازمان حفاظت محيط زيست مي گويد: پارسال در اطراف دايك مرزي در تالاب هورالعظيم فقط در يك نوبت پايش لاشه حدود 50 لاك پشت فراتي پيدا شده كه براي جمعيت اين گونه بسيار خطرناك است.
اصغر مباركي كه حدود 20 سال درباره لاك پشت هاي فراتي تحقيق كرده وضعيت 'لاك پشت فراتي' در ايران و جهان را خاص و ويژه مي داند زيرا اين گونه تهديد شده و در معرض انقراض قرار دارد.
وي توضيح مي دهد: لاك پشت فراتي تنها گونه از خانواده لاك پشت هاي لاك نرم (سه انگشتي) در ايران است و در كشور نيز جمعيت اين گونه محدود به خوزستان است.
مباركي با بيان اينكه شكل گيري و پراكنش اين گونه در دجله و فرات و تالاب هاي اطراف آن است مي افزايد: اگر چه زيستگاه اين گونه كشورهاي ايران، تركيه، سوريه و عراق است اما عملا با وضعيت عراق و سوريه، مي توان گفت تنها جمعيت باقيمانده از اين گونه در ايران و تركيه است.
وي اضافه مي كند: تالاب هورالعظيم و رودخانه هاي كرخه، دز، كارون، شاوور، بهمنشير و جراحي محل زندگي اين گونه است و با وجودي كه در گذشته جمعيت اين گونه قبلا در تالاب شادگان خيلي خوب بوده اما اكنون بسيار وخيم است.
مباركي تغيير و تبديل زيستگاه ها، تخريب زيستگاه ها، تخليه انواع آلودگي به ويژه فاضلاب و زباله در رودخانه ها، تكه تكه شدن زيستگاه ها در اثر سدسازي و فعاليت هاي ماهيگيري را مهمترين تهديدهاي لاك پشت فراتي عنوان مي كند.
وي با بيان اينكه رودخانه ها و تالاب هاي خوزستان وضعيت نامطلوبي دارند اظهار مي كند: اگر چه امسال وضعيت منابع آبي بهتر شده اما به طور مثال تا پارسال رودخانه جراحي كاملا خشك بود و تالاب شادگان و هورالعظيم شرايط نامطلوبي داشتند.
اين مقام مسئول مي افزايد: سدها منجر به تكه تكه شدن زيستگاه ها و باعث قطع ارتباط بالادست و پايين دست رودخانه مي شود در نتيجه جمعيت لاك پشت فراتي در برخي زيستگاه ها بسيار كم و احتمال تلف شدن افزايش مي يابد و اين مساله وضعيت اين گونه را خيلي بغرنج كرده است.
وي فعاليت شركت هاي نفتي در هورالعظيم را از مهمترين تهديدات لاك پشت فراتي در اين تالاب مي داند و ادامه مي دهد: با جاده سازي هاي متعدد در هورالعظيم، سطح اين تالاب همانند صفحه شطرنج شده است و با اين جاده ها، هورالعظيم يكپارچگي زيستگاهي را از دست داده است به طوري كه در بعضي قسمت هاي هور آب به قدري بدبو است كه نمي توان تا نزديك آن رفت و حيوانات مجبور به ترك آنجا مي شود.
مباركي با اشاره به شكار لاك پشت فراتي توسط پيمانكاران چيني نفت، مي گويد: آخرين خبر مربوط به چند سال پيش بود و به نظر مي آيد كه بعد از پيگيري اداره كل محيط زيست وضع كنترل شده است؛ البته بايد توجه داشت كه شكار لاك پشت توسط بومي ها انجام شده و به چيني ها تحويل داده مي شد.
وي تاكيد مي كند: همه اين شرايط باعث مي شود كه لاك پشت فراتي به گونه خاصي تبديل شود كه عوامل تهديدكننده مهم و تاثيرگذار و قوي دارد.

*لاك پشت هاي ترسو و گرما دوست
'لاك پشت فراتي' ترسو و محتاط است و به علت مخفي كاري عملا ديدن آن بسيار دشوار است و تا كنون هيچكس لانه آن را نديده است. روزها طول مي كشد تا بتوان يك نمونه از آن را مشاهده كرد. روي آب، آفتاب مي گيرد و يا خود را در گل و خاك اطراف رودخانه فرو مي برد به همين دليل سرشماري اين گونه عملا ممكن نيست.
اين لاك پشت گرما دوست و وابسته به آب شيرين است. گردن بلند، او را براي شكار ماهي كمك مي كند و لاك نرمش او را شناور خوبي كرده است.
گونه بسيار گرما دوستي است و گردن بلندي دارد كه براي شكار ماهي به آن كمك مي كند. عمده رژيم غذايي آن ماهي است اما گوشت هم مي خورد و ديده شده كه به طعمه هاي شكارچيان مثل گنجشك ها حمله مي كند. در مواردي نيز تغذيه گياهي داشته است.
لاك پشت فراتي در فروردين و فصل بهار تخم گذاري مي كند اما زمان بازشدن تخم ها دقيقا مشخص نيست.
اينها را مباركي مي گويد و مي افزايد: هر گونه از نظر اكولوژيكي و كاركردي ارزش هاي خاص خود را دارد، اين لاك پشت نيز مي تواند گونه هاي مهاجم و نامرغوب را كنترل كند و با خوردن لاشه ماهي ها، مانع آلودگي آب ها شود علاوه بر اين ارزش زيباشناختي خيلي خوبي هم دارد زيرا يك گونه تيپيك جذاب است.
مدير كل دفتر موزه هاي تاريخ طبيعي و ذخاير ژنتيكي سازمان حفاظت محيط زيست تاكيد مي كند: مهمتر از همه اينها ارزش علمي فوق العاده اين گونه به عنوان يكي از گونه هاي منحصربفرد است.
وي با بيان اينكه حفاظت اين گونه بايد به صورت غيرمستقيم انجام شود مي گويد: اين گونه را نمي توان به جايي برد و پرورش داد اما اگر آسيب هاي اين گونه را كاهش دهيم و شرايط زيست آن بهبود يابد، جمعيت آن قابليت بازسازي و افزايش را دارد.
مباركي مي افزايد: هم اكنون فاضلاب اكثر شهرهاي خوزستان به رودخانه تخليه مي شود و زباله نيز رودها را آلوده كرده است.
وي تصريح مي كند: هر گونه ديواره اي براي اين لاك پشت عامل تهديدكننده است و دايك مرزي در هورالعظيم نيز از اين جمله است بنابراين مسيرهاي گذر بايد براي عبور لاك پشت در آنها تعبيه شود.

*لاك پشت فراتي روي سفال هاي شوش
مباركي تاكيد مي كند: لاك پشت فراتي يكي از مهمترين گونه هاي جانوري خوزستان است؛ همانگونه كه گوزن زرد و آهو و پرندگان اهميت ويژه اي دارند، اين گونه نيز توجه خاصي مي طلبد كه اين كار فقط وظيفه سازمان حفاظت محيط زيست نيست و كل ساختار مديريت استان بايد به آن توجه كرده و همه بايد در بهبود شرايط همكاري كنند.
وي لاك پشت فراتي را يك اثر تاريخ طبيعي توصيف مي كند و مي گويد: نقاشي هاي روي سفال هاي شوش تصوير لاك پشت فراتي ديده مي شود و ريشه تاريخي هم دارد ولي اين گونه مورد كم لطفي قرار گرفته است.
وي با تاكيد بر حفاظت از اين گونه باارزش مي گويد: برنامه حفاظت از اين گونه و الگوي اوليه آن در كنار طرح حفاظت از تالاب ها تدوين شده است اما به دليل كمبود اعتبار هنوز اجرايي نشده است.

*كميته گونه هاي روبه انقراض
سوم خرداد (23 ماه مي) به عنوان 'روز جهاني لاك پشت' نامگذاري شده است. اين روز از سال 2000 براي توجه و افزايش دانش عموم جامعه درباره لاك پشتها و كمك به حفظ گونه آنهاست.
پنج گونه لاك پشت در آب هاي خليج فارس و درياي عمان زيست مي كنند كه شديدا در معرض خطر انقراض هستند.
لاك پشت فُراتي (Rafetus euphraticus) گونه اي لاك پشت نرم‌لاك از خانواده لاك پشت هاي سه‌ انگشتي است كه با وجود خطر بالاي انقراض و كاهش جمعيت در فهرست گونه هاي مورد حمايت قرار ندارد. اين لاك پشت در حال حاضر در فهرست سرخ اتحاديه بين المللي حفاظت از طبيعت و منابع طبيعي (IUCN) در رده در معرض خطر انقراض است.
معاون محيط طبيعي اداره كل حفاظت محيط زيست خوزستان مي گويد: كميته حمايت از گونه هاي در خطر انقراض و حمايت شده براي نخستين بار در استان تشكيل شده كه يكي از زيرمجموعه هاي آن كميته تخصصي حفاظت از لاك پشت فراتي است.
سيدعادل مولا مي افزايد: اولين كار اين كميته تهيه بانك اطلاعاتي از مطالعاتي است كه راجع به اين گونه انجام شده و برنامه ريزي براي حفاظت از آن در مراحل بعدي انجام مي شود.
وي مهمترين تهديدكننده اين گونه را كمبود منابع آبي و فعاليت هاي نفتي و سازه هاي مرتبط با آن در تالاب هورالعظيم مي داند و اظهار مي كند: تعداد زيادي از لاك پشت ها در زمان عبور از جاده هاي شركت نفت براي رسيدن به آب، زير چرخ خودروها له مي شوند و يا با ديوارهاي سيماني برخورد مي كنند يا در سيم هاي خاردار گرفتار شده و تلف مي شوند.

*سرانجام لاك پشت
'لاك پشت فراتي' عليرغم ارزش و شرايط بحراني زيستي، هنوز مورد توجه مسئولان كشور قرار نگرفته است. اغلب خوزستاني ها نيز از اين گونه اطلاع درستي ندارند. در يك كلام، لاك پشت فراتي تا كنون به صورت جدي در هيچ محفلي مطرح نشده است.
آيا مي توان اميدوار بود كميته حمايت از گونه هاي در معرض انقراض، لاك پشت فراتي را نجات دهد؟
7151/6064
گزارش از نادره وائلي زاده