به گزاش ایرنا، «پشتون» ها از نظر جمعیت، از برخی دیگر از اقوام افغانستان پرشمارتر هستند، اما از نظر زبانی در اقلیت مطلق به سر می برند و اقوام اصلی «هزاره» و «تاجیك» در این كشور به زبان فارسی حرف می زنند و اغلب «ازبك» های افغانستان هم با وجود ترك تبار بودن، به فارسی دری سخن می گویند، اما سرود ملی این كشور به زبان «پشتو» است.
با این حال، اما پشتون ها زبان «پشتو» را زبان اصلی افغانستان می دانند و سال گذشته هنگامی كه ساختمان جدید وزارت دفاع این كشور مورد بهره برداری قرار گرفت، بر سر در این وزارتخانه تنها نام های پشتو و انگلیسی نوشته شد و از زبان فارسی در آن خبری نبود و بعد از اعتراض برخی از فارسی زبانان، اصلاح شد.
درگیری هائی كه ماه گذشته بر سر تابلوی دانشگاه هرات مركز استانی به همین نام در غرب افغانستان، میان شهروندان افغان صورت گرفت، ناشی از همین نوع نگاه اقلیت پشتوزبان در این كشور بود. آنان شبانه تابلوی دانشگاه را كه به سه زبان فارسی، پشتو و انگلیسی نوشته شده بود، پائین كشیدند تا واژه فارسی «دانشگاه» را از آن حذف كنند و تنها نام های «یونیورستی» انگلیسی و «پوهنتون» پشتو به معنای دانشگاه در آن باقی بماند.
این اقدام ها در شرایطی صورت می گیرد كه در قانون اساسی افغانستان، فارسی دری و پشتو، به عنوان زبان‌های رسمی این كشور شناخته شده است و مطابق این قانون در استان هایی كه گویش بیش از دوسوم مردم آن، به زبانی دیگر باشد، آن زبان به عنوان زبان رسمی سوم تلقی می‌شود و اغلب مردم هرات مانند بسیاری از استان های دیگر افغانستان به زبان فارسی سخن می گویند.
ماده شانزدهم قانون اساسی افغانستان تصریح كرده است «از میان زبان‌های پشتو، دری، ازبكی، تركمنی، بلوچی، پشه‌ای، نورستانی، پامیری و سایر زبان‌های رایج در كشور، پشتو و دری زبان رسمی دولت است و در مناطقی كه اكثریت مردم به یكی از زبان‌های ازبكی، تركمنی، پشه‌ای، نورستانی، بلوچی و یا پامیری سخن می گویند، آن زبان علاوه بر پشتو و دری، زبان سوم رسمی خواهد بود و انتشار مطبوعات و رسانه های همگانی به همه زبان های رایج در كشور آزاد است».
اغلب رسانه های افغانستان به زبان فارسی و معدودی از آنها به زبان پشتو منتشر می شوند و شماری از روزنامه ها و نشریات هفتگی، ماهنامه و یا فصلنامه در كنار انتشار اخبار و گزارش ها یا مطالب خود به زبان فارسی، یك صفحه و یا ستونی را به زبان پشتو اختصاص داده اند و در مدارس، درس پشتو مانند انگلیسی به عنوان یك زبان خارجی تدریس می شود، اما با این حال عده ای حاضر نیستند شاهد رواج زبان فارسی در این كشور باشند.
برنتابیدن زبان فارسی رایج در افغانستان ریشه تاریخی دارد. مردم افغانستان می گویند تا قبل از حكومت 'شاه امان الله' در اوایل قرن نوزدهم میلادی به طور رسمی و چند دهه بعد از آن، فارسی زبانان را به عنوان شهروند افغان به حساب نمی آوردند و واژه «افغان» مترادف با «پشتون» به كار می رفت و غیرفارسی زبانان را افغان نمی خواندند و هنوز هم عده ای از این اعتقاد دفاع می كنند.
مقام های بلندپایه افغانستان كوشیده اند از زبان خاصی جانبداری نكنند. «محمد اشرف غنی» رئیس جمهوری این كشور به عنوان یك پشتون در سخنرانی ها و نشست های مطبوعاتی به دو زبان پشتو و فارسی سخن می گوید. وی سخنان خود را با زبان پشتو آغاز می كند و بعد از یك یا چند جمله مانند یك مترجم دوباره همان اظهارات را به زبان فارسی تكرار می كند، اما برخی وزیران كابینه تنها به یك زبان فارسی و یا پشتو سخن می گویند.
«عبدالله عبدالله» رئیس اجرائی دولت افغانستان به زبان فارسی سخن می گوید. او در گفت وگوهای مطبوعاتی در مقابل پرسش هائی كه به زبان پشتو با وی درمیان گذاشته می شود، به زبان پشتو و در برابر پرسش های فارسی به همان زبان فارسی پاسخ می دهد. عده ای او را تاجیك، اما دارای تباری پشتون می دانند.
مقاومت پشتون ها در مقابل رواج زبان فارسی، تنها چالش این زبان در افغانستان نیست. مقاومت پشتون ها در مقابل خواست و اراده اكثریت فارسی زبانان محتوم به شكست است، اما مسیر عمومی جامعه آگاهانه یا ناآگاهانه به شدت به سمت استفاده از واژه های انگلیسی سوق داده می شود و نفوذ زبان انگلیسی در جامعه به حدی فراگیر شده كه بسیاری از فروشگاه ها نام های انگلیسی را برخود نهاده و علاوه بر آن صاحبان فروشگاه ها نیز تمایل دارند تا فاكتورهای اجناس فروخته شده را به زبان انگلیسی بنویسند.
فارسی زبانان نیز بی اعتنا به عواقب استفاده از واژه های انگلیسی، آن را در گفت و گوهای روزانه به كار می برند و اگر این وضعیت ادامه پیدا كند در دهه های آینده اثری از زبان فارسی در افغانستان نخواهد بود، همان گونه كه تجربه نشان داده است خیل عظیمی از فارسی زبانان هند و پاكستان، اینك به زبان اردو صحبت می كنند.
شبكه اطلاع رسانی افغانستان در این باره نوشته است: «تا 200 سال پیش زبان اداری هند، فارسی بوده و هنوز كنار ساختمان وزارت خارجه هند در دهلی‌نو اشعار فارسی به چشم می‌خورد؛ اما امروز حتی پارسیان هند نمی‌توانند فارسی صحبت كنند و در سرود ملی پاكستان فقط یك كلمه غیر فارسی وجود دارد، در حالی كه اگر چند دهه قبل از زبان اردو در این كشور خبری نبود و مردم آن، فارسی صحبت می‌كردند.
پیشرفت‌های علمی، فناوری های جدید و تمایل به یادگیری یك زبان بین المللی برای حضور پررنگ در جامعه جهانی و ناگزیر شدن فارسی زبانان برای استفاده از این واژه های نو، زبان فارسی را در كشورهای فارسی زبان، دچار دگرگونی كرده است و در این فرایند، واژه های بیگانه هر روز در این كشورها وارد گویش های آنان می شود و در افغانستان مولفه مهاجرت نیز بر گستردگی این روند افزوده است.
نزدیك به یك میلیون اتباع افغان به كشورهای اروپائی عزیمت كرده اند و آنان بدون اینكه نیازی به حضور در كشور داشته باشند، با استفاده از انواع وسایل ارتباطی واژه های انگلیسی را در سطحی گسترده برای نزدیكان و آشنایان خود به ارمغان آورده و شبكه های اجتماعی مملو از كاربرد كلمات انگلیسی توسط مهاجران است و همه این عوامل باعث هجوم واژه های بیگانه در زبان فارسی دری یا اصیل افغانستان شده است.
پژوهشگران افغان می گویند: نفوذ زبان انگلیسی در نظام اداری و آموزشی كشور و در مطالب رسانه‌ها روز به روز گسترش یافته و آرام‌آرام در برخی موسسات و دانشكده‌ها، جایگزین زبان فارسی می‌شود و برای جلوگیری از درهم ریختگی زبان فارسی در افغانستان باید مركزی جامع عهده دار این مسئولیت شود. این مركز می تواند با مشاركت كشورهای ایران و تاجیكستان پایه گذاری شود.
«شمس الحق آریانفر» از چهره های فرهنگی صاحب نام افغانستان در این باره معتقد است كه در حال حاضر چند شهروند افغان در فرهنگستان زبان فارسی ایران حضور دارند، اما این افراد اندك پاسخگوی نیازهای گسترده امروز نخواهند بود و باید نهادی جامع و فراگیر متشكل از زبان شناسان فاخر كشورهای ایران، افغانستان و تاجیكستان تشكیل شود تا از هجوم واژه های بیگانه جلوگیری كند.
اساق*1610**1392
تاریخ انتشار: ۴ خرداد ۱۳۹۵ - ۱۰:۴۳
كابل - ایرنا - حكایت زبان در افغانستان یكی از نادرترین پدیده های تاریخ جهان معاصر است. كشوری را در دنیا نمی توان پیدا كرد كه اكثر مردم آن به زبان مادری خود صحبت كنند، كتاب های درسی مدارس و دانشگاه ها هم به همان زبان باشد، اما اقلیتی درصدد برآیند تا زبان خود را به عنوان زبان اصلی بر آن جامعه حاكم كنند.