تخت جمشید، در معرض خطر باران های اسیدی

در برخی از موارد آلاینده های طبیعی دلیل فرسایش این مجموعه هستند كه جلوگیری از آنها بسیار دشوار است. یكی از این آلاینده های طبیعی وجود باران های اسیدی است كه به مرور باعث فرسایش وتخریب مجموعه جهانی تخت جمشید می شود.
در تعریف علمی باران های اسیدی، بخارهای حاوی اسیدی هستند كه عمدتا از كارخانه ها و دیگر منابعی كه ایجاد بخار می كنند، به هوا می روند و پراكنده می شوند و بعدها با جریان باد، گرد و خاك، باران و یا قطرات شبنم، فرود می آیند.
تخریب باران اسیدی كه در واقع نشستن رطوبت هوا بر زمین و تاسیسات است، خزنده و آرام است و در كوتاه مدت آثار آن را نمی بینیم بلكه آثار این تخریب زمانی مشخص می شود كه به شكل وسیع شاهد یك آسیب جدی باشیم.
آثار باستانی هر كشور دارای ارزش و اهمیت فراوانی است و پیشینه تاریخی آن كشور محسوب می شود. آثار باستانی را یك میراث همگانی می دانند زیرا دیگر مردمان با دیدن آن آثار به تمدن چند هزار ساله پی می برند كه این مهم همگان را بر آن می دارد كه در حفظ، حراست و نگهداری از این آثار تاریخی همت كنند.
استان فارس در زمینه بهره مندی از آثار باستانی بسیار غنی است به طوری كه بیش از سه هزار اثر ثبت شده در فهرست آثار كشورمان و چهار اثر ثبت شده در فهرست جهانی(یونسكو) دارد كه لزوم حفظ و نگهداری از این آثار تاریخی رسالت مهم بر دوش مردمان این خطه است.
مجموعه جهانی تخت جمشید یكی از شاخص ترین آثار در دنیا و كشور است كه حفظ و حراست از این میراث جهانی از دغدغه های اصلی دوستداران میراث فرهنگی در جهان است.
به همین وجود حساسیت ها در زمینه حفظ و حراست مناسب از این مجموعه جهانی در داخل كشور ساز و كار حفاظت از تخت جمشید اندیشیده شده و پایگاه میراث جهانی تخت جمشید برنامه هایی را در این زمینه با حظور حفاظت گران داخلی و خارجی به طور سالانه در این مجموعه اجرا می كند.
مجموعه جهانی تخت جمشید یكی از پر بازدیدكننده ترین سایت های تاریخی و گردشگری است به طوری كه هر ساله در ایام مختلف سال میزبان گردشگران داخلی و خارجی بسیاری است .

** تخت جمشید، در معرض خطر باران های اسیدی
عضو هیات علمی گروه شیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت گفت: گازهایی هستند كه قابلیت تركیب با آب را دارند و در صورت تركیب، اسید تولید می كنند و به دلیل حامل اسید بودن در صورت تماس با اشیا ماهیت باران های اسیدی را به خود می گیرند و بخار كارخانه های موجود درنزدیكی مجموعه تخت جمشید از این نوع گازها هستند.
احد زارع در مصاحبه با ایرنا افزود: منطقه تخت جمشید و عوامل بروز باران های اسیدی در این مجموعه از چند بعد از جمله كشاورزی بودن شهرستان مرودشت، وجود خودروها و آلاینده های شهری و سوخت فسیلی و وجود كارخانه های صنعتی همچون پتروشیمی قابل بررسی هستند و همه این عوامل بر روی میراث جهانی تخت جمشید تاثیرگذاراست.
وی بیان كرد: متاسفانه میزان واقعی آلودگی آلاینده های كارخانه ها در كشور ما بر اساس واقعیت اعلام نمی شود و ما در بخش های زیست محیطی و نگهداری از آثار تاریخی و فرهنگی با استانداردهای جهانی فاصله داریم.
معاون آموزشی دانشگاه آزاد واحد مرودشت اضافه كرد: فرهنگ كشورهای دیگر در نگهداری از میراث فرهنگی و آثار تاریخی با كشور ما بسیار متفاوت است و آنها قوانین خاصی در بخش های محیط زیستی و حفاظت از میراث فرهنگی دارند و همه افراد خودرا در برابر آنها مسوول می دانند و برای اجرایی كردن دقیق آنها تلاش می كنند.

** اسیدی بودن فقط تقصیر باران نیست
وی ادامه داد: بحث اسیدی بودن فقط به باران اختصاص ندارد و باید توجه داشت كه درشهرستان مرودشت رطوبت هوا بسیار بالاست و این گازها اگر به سنگ ها برخورد كند و با شبنم صبحگاهی آمیخته شود، اسید تولید می شود و نیازی به باران نیست و قطرات شبنم و رطوبت هوا هنگامی كه درمنافذ سنگ ها نفوذ پیدا می كند موجب سایش تدریجی می شود و سنگ ها را از بین می برد.
زارع بیان كرد: سنگ های تخت جمشید دارای كربنات كلیسم بسیار زیاد است و این نوع سنگ ها به راحتی در برابر اسید و آب آسیب پذیر است .
وی افزود: باران های اسیدی در میراث جهانی تخت جمشید بسیار تاثیرگذار است و متخصصان به این مساله اذعان دارند و رد كردن این تاثیرات از سوی برخی افراد جای شگفتی دارد.
این استاد دانشگاه بیان داشت: بدون تردید فرآیند فرسایش میراث جهانی تخت جمشید بر اساس شرایط كنونی، 20 برابر سال های گذشته است و به همین سبب باید هرچه زودتر در این زمینه چاره اندیشی شود.

** نظارت بر آلاینده ها، راهكار اولیه
وی اظهاركرد: باید مطالعات جامع و كاملی از جنبه های مختلف برای جلوگیری از تخریب و فرسایش میراث جهانی تخت جمشید انجام شود اما راهكار اولیه حفاظت از مجموعه تخت جمشید، نظارت و مدیریت درست بر روی آلاینده های نزدیك به این مجموعه است كه متاسفانه تاكنون به این مساله توجه نشده است.
زارع اضافه كرد: باید برای كارخانه های نزدیك به مجموعه تخت جمشید راهكارهایی مناسب در نظر گرفته شود و جهت بادها را با ایجاد یك سری حفاظ از سمت مجموعه تخت جمشید به جهت های دیگر تغییر داد.
وی بیان كرد: این كه مجموعه تخت جمشید با سقف شیشه ای پوشانده شود ، راه صحیح محافظت نیست زیرا ایجاد سایبان دربرخی قسمت های این مجموعه باعث ایجاد گل سنگ و خزه و در برخی قسمت های دیگر به دلیل تابش آفتاب انبساط و انقباض ایجاد می شود كه این عمل خود فرسایش بیشتری در پی دارد.
زارع ادامه داد: برای دست یابی به راه حل مناسب در این زمینه نیازمند تیم كارشناسی متشكل از باستان شناسی، زمین شناسی و شیمی است تا مسائل و تاثیرگذاری ها را در ابعاد مختلف در این مجموعه به درستی بررسی و راهكار مناسب ارائه كنند.

** منشا این گونه باران ها در تخت جمشید طبیعی نیست
رییس گروه زمین شناسی دانشگاه شیراز نیز گفت: منشا این گونه باران ها در تخت جمشید طبیعی نیست و طبق مطالعات و پژوهش های انجام شده می توان گفت این باران های اسیدی به سبب وجود كارخانه های پتروشیمی و صنعتی و كودهای شیمیایی دردشت نزدیك مجموعه تخت جمشید ، شكل می گیرد.
عزت الله رییسی افزود: باران های اسیدی، بخارهای حاوی اسیدی هستند كه از كارخانه های صنعتی نزدیك به مجموعه تخت جمشید به ویژه كارخانه پتروشیمی متصاعد ودرهواپراكنده می شوند.
وی بیان كرد: این بخارها با جریان باد یا بارندگی به سمت تخت جمشید حركت می كنند و یا به صورت قطرات شبنم صبحگاهی بر روی تخت جمشید اثر می گذارند.
این استاد دانشگاه شیرازاظهاركرد:جنس سنگ های تخت جمشید آهك است و اسید بر روی سنگ آهك تاثیر فراوان دارد و می تواند بر روی نقوش اثر بگذارد.
وی اضافه كرد: سنگ آهك تشكیل شده از كربنات كلسیم است كه در صورت تماس با اسید، در آن حل می شود بنابراین وقتی باران های اسیدی بر روی نقوش تخت جمشید بنشیند و حاوی اسید باشد می تواند به مرور زمان نقش ها را در خود حل كند و زیبایی و اصالت اولیه اثر را از بین ببرد.
رییسی ادامه داد: وجود پدیده باران های اسیدی به لحاظ علمی اثبات شده است و اثرات آنها نیز دركوتاه مدت نمایان نمی شود بلكه اثرگذاری این پدیده در طولانی مدت آشكار می شود كه بسیار مخرب است.

** نبود پژوهش علمی درباره مجموعه جهانی تخت جشمید
این استاد زمین شناسی دانشگاه شیراز ادامه داد: تاكنون پژوهش علمی بر روی میزان اسیدی بودن بخارها، باران های اسیدی و تاثیرگذاری آنها در تخت جمشید صورت نگرفته است و ضروری است كه در گام نخست مطلعاتی گسترده و جامع در این زمینه انجام شود.
رییسی بیان كرد: میزان عمر و استفاده مفید از یك سد حداكثر 100 سال است اما تخت جمشید اثری متعلق به تمام مردم جهان است و تا زمانی كه ایرانی وجود دارد این اثر عظیم ماندگار و با ارزش پابرجاست.
این كارشناس زمین شناسی گفت:میراث جهانی تخت جمشید جدا از میراث فرهنگی و هویت ملی، منشا اقتصادی و پروژه ای درآمدزا و پر سود برای كشور و استان فارس است و بسیاری از افراد در سراسر جهان مشتاق دین این یادمان تاریخی هستند.
وی اظهاركرد: با توجه به اهمیت تخت جمشید، محافظت از این اثرجهانی امری بسیار مهم و ضروری و نیازمند توجه بیش از پیش مسوولان كشور و استان فارس است.

** پایش كارخانه های اسید ساز
رییسی ، تنها رهیافت ممكن برای در امان ماندن مجموعه جهانی تخت جمشید از زیان های ناشی از باران های اسیدی و جلوگیری از تخریب این یادمان تاریخی ، حفاظت اصولی و صحیح این مجموعه و پایش و كنترل كارخانه های اطراف آن دانست .
وی با بیان این كه كارخانه های اطراف مجموعه تخت جمشید باید با تفكر حفظ و پاسداشت هویت ملی برای نگهداری این مجموعه همت كنند، اظهار كرد: باید در چارچوب برنامه ای مدون، مواد اسیدی و عوامل تاثیرگذار را از بخارهای كارخانه های اطراف مجموعه تخت جمشید جدا و آنها را مهاركرد و این كار به لحاظ فنی امكان پذیر است.
این كارشناس زمین شناسی ادامه داد:مجموعه تخت جمشید متعلق به همه افراد و رسیدگی به آن ، مساله ای ملی و جهانی است از این رو افراد در بخش های مختلف به ویژه رسانه ها وعوامل تاثیرگذار درافكارعمومی باید با حساس كردن مسوولان نسبت به این موضوع به عنوان یك مطالبه عمومی، بی درنگ تر برای بهبود این وضعیت اقدام كنند.

** بحرانی فراتر از باران اسیدی
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید هم گفت: باران های اسیدی به باران هایی گفته می شود كه به دلیل آلودگی هوا و تركیب با عوامل شیمیایی و مواد اسیدی موجود در هوا، ایجاد می شود و عوامل شیمیایی ناشی از پالایشگاه و پتروشیمی موجود در این منطقه ، مهم ترین عوامل اصلی ایجاد باران های اسیدی در مجموعه جهانی تخت جمشید هستند.
مسعود رضایی منفرد افزود: موضوع باران های اسیدی به دلیل آلودگی های پتروشیمی برای مجموعه تخت جمشید ایجاد شد و این واحد صنعتی یكی از عوامل مهم آلودگی در منطقه مرودشت است و خطرات جبران ناپذیری برای مردم این منطقه هم دارد.
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با اشاره به تاثیرات شدید باران های اسیدی بر روی شهرستان مرودشت بیان كرد: میزان خطر این پدیده برای این شهرستان بیشتر از تخت جمشید است.
او بیان كرد:اگرچه میزان آسیب پذیری مجموعه جهانی تخت جمشید بر اثر باران های اسیدی بر كسی پوشیده نیست اما درصد آسیب ناشی از این پدیده نسبت به سایر آسیب هایی كه این مجموعه را تهدید می كند كمتر است.
رضایی منفرد براین باور است:میزان آسیب و فرسایش ناشی از پدیده باران های اسیدی در مقایسه با آسیب های دیگر كه به این مجموعه وارد می شود از جمله آسیب های انسانی، برف و باران، آب های سطحی و... قابل توجه نیست و باران اسیدی چندان مجموعه تخت جمشید را در معرض فرسایش جدی و بحران قرار نداده است.
رضایی منفرد گفت: بتازگی پروژه ای درمدت زمان پنج سال با عنوان ˈ از كاخ تا شهرˈ در دو قسمت حفاظت و مرمت و باستان شناسی از سوی یك گروه كاوشگر ایرانی و ایتالیایی انجام شد كه یكی از موارد آزمایش شده در بحث حفاظت و مرمت این پژوهش ، تعیین میزان آلودگی و تاثیرگذاری باران های اسیدی بود.
وی بیان كرد:میزان تخریب و فرسایش ناشی از باران های اسیدی در ماه هایی از سال مانند تیر به دلیل آتش زدن كاه و كلش در مزارع كشاورزی درنزدیكی تخت جمشید بالاست .
كاه و كلش به بقایای گیاهی گفته می شود كه پس از برداشت محصول در زمین های كشاورزی باقی می مانند و بسیاری از كشاورزان برپایه یك باور نادرست برای آماده ساختن زمین برای كشت نوبت بعد مبادرت به آتش زدن آنها می كنند درحالی كه به گفته كارشناسان كشاورزی این بقایای گیاهی برای تقویت خاك و كشت محصول بعد بسیار مفید است.
رضایی منفرد اضافه كرد: در پژوهش كاوشگران ایرانی و ایتالیایی بیش از 150 نوع آزمایش مرتبط با باران های اسیدی انجام و براساس نتایج حاصل از این پژوهش درصد آسیب ها، تخریب و فرسایش ناشی از این پدیده در مجموعه جهانی تخت جمشید بین پنج تا 10 درصد مشخص شد.
وی بیان كرد: برای نمونه تخریب و فرسایش ناشی از آب و هوا بسیار حساس تر از باران های اسیدی است به گونه ای كه یك سنگ در مجموعه تخت جمشید در یك زمان مشخص دو نوع اختلاف دما دارد و همین تفاوت دما موجب فرسایش بیشتر و زودتر سنگ می شود.
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید گفت:بارش باران های اسیدی و خسارت های ناشی از آن در مجموعه جهانی تخت جمشید را انكار نمی كنیم اما با توجه به آزمایش های انجام شده و مستندات موجود، زیان های ناشی از این پدیده نسبت به خسارت های دیگر در تخت جمشید آمار بسیار اندكی دارد.
رضایی منفرد افزود:عملیات حفاظت وجلوگیری از فرسایش مجموعه تخت جمشید در چند بخش انسانی، هوایی، عبور و مرور خودروها، سوخت های فسیلی و گل سنگ ها، تقسیم می شود كه درهربخش تدابیری اندیشیده شده و درحال اجراست تا با مهاراین عوامل ، آسیب ها را به حداقل برسانیم.
وی گفت:معضلات تخت جمشید را اولویت گذاری كرده و بر اساس آن اقدامات عملیاتی و پژوهشی انجام می دهیم و یكی از دغدغه های مورد نظر ما در ارتباط با این مجموعه، بحث ایجاد بحران در تخت جمشید است كه جلساتی با مدیریت بحران استان و بخش های مختلف برگزار كردیم.
وی با اشاره به برداشت بی رویه آب های زیرزمینی اضافه كرد:آب های زیرزمینی تخت جمشید 20 متر افت داشته است.
رضایی منفرد ادامه داد: هم اكنون بحران مجموعه تخت جمشید، بحث آب است و این مهم در مقایسه با موضوع باران های اسیدی، بیشتر مورد توجه است و در اولویت كاری ما قرار دارد.
وی بیان كرد:متاسفانه ما در برخی از مسائل نسبت به دیگر كشورها عقب هستیم به طور مثال سازمان محیط زیست باید در مورد آلاینده های پتروشیمی مرودشت و پالایشگاه این منطقه دقت نظر بیشتری داشته باشد و با بهره گرفتن از راهكارهایی ، آلودگی این بخش را كاهش دهد.
او افزود: محیط زیست می تواند با ملزم كردن كارخانه های اطراف این مجموعه به استفاده از فیلتر ، اقدام مهمی برای كاهش آلودگی این منطقه انجام دهد تا به تبع آن ، آلودگی ناشی ازاین كارخانه ها كمتر شود.
رضایی منفرد گفت: تخت جمشید یك میراث جهانی است وزیر نظر سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسكو) اداره می شود وما هر سال گزارش های كاملی به این سازمان ارائه می دهیم و اگر مواردی بحران باشد آنها نیز بر این مهم تاكید خواهند كرد.
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید بیان داشت: بر اساس خواسته یونسكو فعالیت های ما در مجموعه جهانی تخت جمشید در زمینه های نرم افزاری انجام می شود و باید با استفاده از ابزارهایی مانند پویانمایی (انیمیشن)، كتاب، و چاب نقشه برای آگاهی بخشی عمومی و نگهداری از این مجموعه با هدف حداقل خرابی و فرسایش عمل كنیم.
وی اظهاركرد: بر اساس نظر و تصویب سازمان یونسكو انجام كارهای مرمتی در مجموعه تخت جمشید امكان پذیر نیست و این مجموعه جهانی را باید به بهترین شكل و با كمترین فرسایش به نسل آینده تحویل دهیم.
رضایی منفرد اضافه كرد:با توجه به رویكرد یونسكو برای جلوگیری از تخریب ، كاهش آسیب ها و فرسایش این مجموعه جهانی باید كارخانه ها و نوع كشاورزی این منطقه، ساماندهی شود .
وی افزود: این كه برخی می گویند باید سقف مجموعه تخت جمشید پوشیده شود، راه حل درست و منطقی نیست زیرا این كارغیرممكن است ضمن این كه بسیاری از كارشناسان براین باورند كه سازوكار اقلیمی این مجموعه نباید از بین برود و باید چشم انداز و زیبایی این یادمان همچنان حفظ شود.
رضایی منفرد با اشاره به این كه نظریات در مورد مجموعه جهانی تخت جمشید باید كارشناسی شده و بر اساس مستندات باشد ، گفت: یكی از بحران های فراروی ما در ارتباط با این مجموعه ، كمبود كارشناس است و ضروری است كارشناسان و صاحبان نظران درارتباط با جنبه های مختلف این مجموعه مطالعه و پژوهش بیشتری انجام دهند.
به نظر می رسد آنچه تاكنون به عنوان اقدامات حفاظت و حراست از آثار تاریخی كشورمان و به ویژه استان فارس انجام شده خوب اما كافی نبوده زیرا هنوز این مهم به عنوان یك دغدغه برای همه مردم ما تبدیل نشده است.
ضروری است یك برنامه وسیع و یك جهاد ملی برای حفظ و نگهداری آثار معماری باستانی در كشور نیاز است، برنامه ای كه بتواند مسئولان و مردم ما را به نقطه مشتركی برای حفاظت و حراست از آثار تاریخی كشورمان برساند.
یادمان تاریخی تخت جمشید كه متعلق به دوره هخامنشیان است یكی از چهار اثر ثبت شده استان فارس در فهرست آثار جهانی است كه در سال 1979 میلادی با شماره 114 در سازمان جهانی علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسكو) ثبت شد.
سلسله هخامنشیان از سال 330 تا 550 پیش از میلاد در ایران حكومت كردند.
مجموعه جهانی تخت جمشید در شهرستان مرودشت و در فاصله 60 كیلومتری شمال شیراز واقع شده است.
3002/ 1876