موج رسانه ای درباره خطرات كشت و واردات محصولات تراریخته كشاورزی در برخی رسانه های منتقد دولت دیده می شود و سازندگان این موج خطرات بسیار مهلكی برای ترویج این نوع كشت در كشور بر می شمارند و دولت را به عنوان دست اندر كار مقصر می دانند.
محصولات تراریخته با استفاده از آخرین پیشرفت‌ها و فناوری‌های به دست آمده بشر به گونه‌ای اصلاح می‌شوند كه در برابر آفات و بیماری‌ها مقاوم باشند. از این طریق، مصرف سموم شیمیایی آفت‌كش در آنها بسیار كاهش می یابد یا به كلی قطع می‌شود.
بر پایه گزارش سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان جهانی بهداشت، این فناوری باعث كاهش مصرف سموم خطرناك شیمیایی می شود و در نتیجه، میزان ابتلا به سرطان را در كشورهای بهره‌مند از این فناوری كاهش می دهد.
همچنین با این فناوری محصولاتی تولید می شود كه نیاز كمتری به مصرف آب دارند و از این طریق در شرایط كم‌آبی، تولید محصول حفظ می شود.
محصولات تراریخته تنها محصولات غذایی در جهان به شمار می روند كه پیش از ورود به بازار، مورد دقیق‌ترین آزمایش‌های كیفی قرار می گیرند. این آزمایش‌ها مورد تایید سازمان ایمنی غذایی اروپا، سازمان فائو (خواربار و كشاورزی ملل متحد)، سازمان جهانی بهداشت و... است.
با این همه، در ماه های گذشته انتقادهای زیادی در برخی رسانه ها درباره تولید و مصرف محصول تراریخته مطرح شده است. از این رو، برای شفاف سازی درباره واردات و مصرف محصولات تراریخته در كشور با «الیاس مرتضوی» قائم مقام پژوهشكده بیولوژیك در امور توسعه مهندسی ژنتیك، گفت و گو كردیم.
وی برخی الزام های قانونی دولت برای حركت به سوی دانش های نوینی مانند فناوری زیستی را برشمرد و تاكید كرد با وجود تحریم های اعمال شده در زمینه دستیابی دانشمندان ایرانی به فناوری مهندسی ژنتیك، پژوهشگران به بومی‌سازی این فناوری در كشور موفق شده‌اند.
قائم مقام پژوهشكده بیولوژیك می گوید، به لحاظ فنی و امكان سنجی، توان فناوری كشور به اندازه‌ای است كه بتوانیم هر محصولی را كه مورد نظر باشد در داخل كشور اصلاح كنیم.
مرتضوی معتقد است، اكنون اولویت كشور ما خشكسالی، شوری، مبارزه با آفات و بیماری‌هاست؛ زیرا سرانه مصرف سموم در كشور ما به 400 گرم می رسد و این یعنی به ازای هر نفر 400 گرم سم در سال مصرف می‌شود كه آثار جانبی مصرف این آفت‌كش‌ها خطرناك خواهد بود.
وی اعلام كرد بر پایه مطالعه های علمی، محصولات ارگانیك بشدت به سموم آفلاتوكسینی آغشته اند و استفاده از محصولات ارگانیك به هیچ عنوان هدف تولید محصولات كشاورزی در هیچ كشوری نیست.
قائم مقام پژوهشكده بیولوژیك همچنین در پاسخ به ادعای برخی منتقدان تولید تراریخته در ایران تاكید كرد «اگر كاهش مصرف سموم، كاهش واردات از خارج و افزایش تولید داخل فاجعه است، پس تولید و مصرف محصولات تراریخته برای كسانی فاجعه‌آمیز است كه منافع نامشروع آنها در این شرایط به خطر می‌افتد».
وی از منتقدان تولید محصولات تراریخته در كشور خواست دلایل علمی ادعاهای خود را به متخصصان ارایه كنند. مشروح گفت وگو را درادامه می خوانید.
ایرنا- پژوهشكده بیوتكنولوژی تا چه اندازه در موضوع محصولات تراریخته كشاورزی دخیل است؟
مرتضوی: پژوهشكده بیوتكنولوژی كشاورزی ایران در سال 1378 با هدف استفاده از بیوتكنولوژی و سایر فناوری‌های نو مانند نانوتكنولوژی برای تولید ارقام برتر و دستیابی به خودكفایی در محصولات مهم كشاورزی، بهبود كیفیت، افزایش درآمدبخش و نیز دستیابی به توسعه پایدار و تامین امنیت غذایی ایجاد شده است و تولید ارقام تراریخته از اهداف اصلی این پژوهشكده به شمار می رود.
ایرنا- تولید ارقام تراریخته از چه روی مورد توجه قرار گرفت؟
مرتضوی: شما می‌بینید كه خشكسالی چه بلایی بر سر كشاورزان می‌آورد. امروز بسیاری از كشاورزان مناطق شرقی كشور به سبب این معضل روستاهای خود را ترك كرده و با مهاجرت به شهرها و زندگی حاشیه نشینی به كارهای خدماتی مشغول می‌شوند.
از این رو، ایجاد ارقام اصلاح‌شده و برتر كه در شرایط نامساعد محیطی مانند خشكی (كم‌آبی)، شوری، گرما و سرما تولید خود را حفظ كند، همواره از دغدغه‌های محققان بخش كشاورزی بوده است.
همچنین آفات و بیماری‌های زیادی به محصولات كشاورزی حمله می‌كنند كه كشاورزان در این شرایط چاره‌ای جز مصرف انواع آفت‌كش‌ها (سموم) ندارند كه باقیمانده آنها در مواد غذایی باعث بروز انواع سرطان‌ها بویژه دستگاه گوارشی و ریوی می شود. كمبود غذا و فقر غذایی نیز مشكل دیگری است.
با وجود این، خداوند دردی نداده است كه درمان آن را نداده باشد. برای نمونه حتی در بیابان‌های خشك و شور هم گیاهانی وجود دارد كه در آن شرایط قادر به ادامه زندگی اند و این یعنی گیاهان بیابانی ژن‌های ارزشمندی دارند كه توانایی زیست در آن شرایط سخت را به آنها می‌دهد. امروزه دانش بشر به قدری پیشرفت كرده است كه می‌تواند ژن‌ها و سازوكار‌های این گیاهان بیابان‌زی را برای تحمل آن شرایط سخت، شناسایی كند. در گام بعدی این ژن‌ها در گیاهان زراعی به كار گرفته می شود كه به طور تقریبی هیچكدام از آنها دارای این توانایی‌ها نیستند.
روشی كه محققان دنیا برای انجام این كار ابداع كرده‌اند، مهندسی ژنتیك نام دارد كه در این فناوری، ژن‌های مقاومت به شرایط نامساعد محیطی، آفات و بیماری‌ها از موجوداتی كه به این شرایط مقاومند، جدا و به گیاهان زراعی منتقل می‌شود.
در واقع ارقامی كه به این روش اصلاح می‌شوند، ارقام یا محصولات تراریخته نام دارند.
ایرنا- تولید این محصولات در كشور ما از نظر قانونی و حقوقی چه وضعی دارد؟
مرتضوی: تولید محصولات تراریخته در كشور هیچگاه ممنوع نبوده است. گرچه تا مدتها در این زمینه قانونی وجود نداشت اما فقدان قانون خاص در یك كشور به طور الزامی به معنای ممنوعیت آن نیست؛ همانگونه كه پیش از تصویب قانون مطبوعات نیز روزنامه‌ها به فعالیت قانونی مشغول بودند. با وجود این، تصویب و ابلاغ قانون ایمنی زیستی در سال 1388 به معنای رسمیت بخشیدن به فرایندهای قانونی مجوزدهی است.
همچنین در نقشه جامع علمی كشور (مصوب سال 1389) تصریح و تكلیف شده است جمهوری اسلامی ایران تا سال 1404 باید قدرت نخست منطقه در زمینه هایی مانند فناوری زیستی باشد. همچنین در سال 1404 باید سه درصد بازار محصولات زیستی جهان در اختیار ایران قرار گیرد. در سند ملی زیست‌فناوری نیز به دولت تكلیف شده است نیم درصد سطح زیر كشت جهانی محصولات تراریخته باید در كشور ایران قرار گرفته باشد كه معادل 900 هزار هكتار برای امسال است.
رهبر معظم انقلاب نیز در پاسخ به استفتایی در مورد استفاده مستقیم و غیرمستقیم خوراكی و غیرخوراكی از محصولات تغییر یافته ژنتیكی (تراریخته)، اعلام كرده اند «در تمامی صورت‌های مذكور استفاده فی نفسه بلامانع» است.
ایرنا- قانون ایمنی زیستی به طور دقیق در چه زمینه هایی با بحث تولید محصولات تراریخته ارتباط دارد؟
مرتضوی: قانون ایمنی زیستی در مردادماه سال 1388 پس از چند سال بحث و بررسی كارشناسی به تصویب مجلس شورای اسلامی و تایید شورای نگهبان رسید. این قانون برای تولید محصولات تراریخته تدوین شده است.
ماده 2 قانون ایمنی زیستی، به صراحت اعلام می‌كند همه امور مربوط به تولید، رهاسازی، نقل و انتقال داخلی و فرامرزی، صادرات، واردات، عرضه، خرید، فروش، مصرف و استفاده از موجودات زنده تغییرشكل‌یافته ژنتیكی (تراریخته) با رعایت مفاد این قانون مجاز شمرده شده و دولت مكلف است تمهید لازم را برای انجام این امور از طریق بخش های غیردولتی فراهم آورد.
مفاد مواد 4 و 5 این قانون نیز به امر مجوزدهی و حیطه اجرای قانون و مراجع قانونی صدور مجوز این محصولات شامل وزارت جهاد كشاورزی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی و سازمان محیط زیست پرداخته است.
ایرنا- با توجه به نقش نهادهای دولتی در موضوع محصولات تراریخته، تصمیم دولت برای استفاده از این محصولات در برنامه ششم توسعه چیست؟
مرتضوی: تصمیم با دولت نیست، دولت مجری قانون است. وزیر جهاد كشاورزی بارها اعلام كرده است در مورد محصولات تراریخته طبق قانون عمل می‌كنیم. قانون ایمنی زیستی دولت را به فراهم‌آوردن تمهیدات لازم برای انجام امور مكلف كرده است.
ایرنا- آیا دولت قصد دارد همه محصولات تراریخته مورد نیاز را در داخل تامین كند یا بخشی از آن وارد می شود؟
مرتضوی: اقتصاد مقاومتی به معنای استفاده حداكثری از توان تولید داخلی با كمترین وابستگی به خارج از كشور است. خوشبختانه با وجود این كه كشور ما در زمینه فناوری مهندسی ژنتیك نیز به عنوان یك فناوری پیشرفته با تحریم‌های ظالمانه روبرو بود و دانشجویان ایرانی در خارج از كشور اجازه تحصیل در این زمینه‌ها در كشورهای پیشرفته را نداشتند، پژوهشگران به بومی‌سازی این فناوری در كشور موفق شده‌اند. این به معنای آن است كه می توانیم همه محصولات مورد نیاز را در داخل كشور تولید كنیم.
اكنون هر ساله میلیاردها دلار محصول كشاورزی از خارج وارد می‌كنیم كه برخی از آنها مانند دانه‌های روغنی از نوع تراریخته است.
ایرنا- چه نوع محصولاتی در اولویت تولید و واردات محصولات تراریخته قرار دارد؟
مرتضوی: به لحاظ فنی و امكان سنجی، توان فناوری كشور به اندازه‌ای است كه بتوانیم هر محصولی را كه مورد نظر باشد در داخل كشور اصلاح كنیم اما اولویت تولید محصولات تراریخته در كشور، با محصولاتی است كه بیشترین مزیت تولید را داشته باشد. برای نمونه، پارسال با طغیان آفت كرم غوزه در محصول پنبه روبرو بودیم، به طوری كه كشاورزان در زمان گلدهی پنبه تا 9 بار به سمپاشی اقدام كردند.
بدیهی است محصول پنبه با توجه به مشكلات تولید آن و نیاز صنایع نساجی و روغن‌كشی به محصول الیاف، می‌تواند از اولویت‌های تولید باشد بنابراین مقاومت به خشكی و شوری اولویت بسیار مهم كشور است.
ایرنا- به طور دقیق، دولت چه نوع محصولات تراریخته ای را برای كشاورزی در نظر دارد؟
مرتضوی: وزارت جهاد كشاورزی اعلام كرده است همه فناوری هایی كه باعث تولید محصول بیشتر و كاربرد كمتر آفت‌كش‌ها و سموم می‌شوند، طبق قانون مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ایرنا- عوارض استفاده از این محصولات چیست؟
مرتضوی: اكنون در جهان 185 میلیون هكتار به زیر كشت این محصولات رفته كه 13 برابر كل زمین‌های قابل كشت در ایران و حدود 11 درصد كل زمین‌های قابل كشت جهان است.
هر سال میلیاردها تن از این محصولات و دهها میلیارد وعده غذایی با آنها تولید و مصرف می شود. هیچ فردی در جهان وجود ندارد كه این محصولات را مصرف نكرده باشد. با وجود این، تاكنون نه فقط هیچ عارضه‌ای دیده نشده، بلكه سازمان بهداشت جهانی كه متولی بهداشت و سلامت جامعه بین‌المللی است، چندی پیش به طور رسمی اعلام كرد محصولات تراریخته نه فقط به طور كامل سالمند، بلكه به دلیل كاهش یا توقف مصرف سموم در تولید این محصولات، آمار ابتلا به سرطان در جهان را كاهش داده اند.
ایرنا-آیا در ایران نیز تولید محصولات تراریخته بر استفاده از سموم كشاورزی تاثیری خواهد داشت؛ زیرا برخی مسئولان دولتی میزان مصرف آفت كش ها در كشور را بسیار كمتر از استانداردهای جهانی می دانند؟
مرتضوی: اكنون اولویت كشور ما خشكسالی، شوری، مبارزه باآفات و بیماری‌هاست؛ زیرا سرانه مصرف سموم در كشور ما به 400 گرم می رسد و این یعنی به ازای هر نفر 400 گرم سم در سال مصرف می‌شود كه آثار جانبی مصرف این آفت‌كش‌ها خطرناك خواهد بود.
ایرنا-پس چرا برخی افراد در ماه های گذشته مصرف این نوع محصولات را فاجعه آمیز خوانده اند؟
مرتضوی: اگر كسانی چنین ادعایی دارند، باید بتوانند نمونه‌ای از آن فاجعه‌ها را به اثبات برسانند.
اگر كاهش مصرف سموم، كاهش واردات از خارج و افزایش تولید داخل فاجعه است، پس تولید و مصرف محصولات تراریخته برای كسانی فاجعه‌آمیز است كه منافع نامشروع آنها در این شرایط به خطر می‌افتد.
واقعیت این است كه فناوری مهندسی ژنتیك، یك فناوری پیشرفته است كه كشورهای صاحب آن می كوشند همانند فناوری هسته‌ای آن را در انحصار خود نگه دارند و یكی از روش‌های ناجوانمردانه آنها برای رسیدن به این هدف، شایعه‌سازی و هراس افكنی در مردم از این فناوری است.
با این همه، مدیركل سازمان غذا و كشاورزی سازمان ملل متحد، بر نیاز به كاربرد بیوتكنولوژی برای ریشه‌كنی گرسنگی و مبارزه با هر شكل از سوء تغذیه و دستیابی به كشاورزی پایدار تاكید كرده است. وی استفاده از محصولات مهندسی ژنتیك را راه حلی ضروری برای رفع نیازهای مردم و اعضای خانواده كشاورزان بویژه 80 درصد مردمی می داند كه در فقر و سوء تغذیه در مناطق روستایی زندگی می‌كنند.
ایرنا-منتقدان می گویند در كشورهای توسعه یافته برای مبارزه با محصولات تراریخته و استفاده از محصولات ارگانیك موجی به راه افتاده است كه با رفتارهای كنونی دولت ایران در تناقض است...
مرتضوی: صدها مطالعه علمی نشان می دهد محصولات ارگانیك بشدت به سموم آفلاتوكسینی آغشته اند؛ این یعنی مردم فریب تبلیغات محصولات ارگانیك را درباره اینكه این محصولات به طور كامل سالمند، نخورند زیرا این محصولات به هیچ روی سالم نیستند.
اگر ادعای تولیدكنندگان ارگانیك درباره اینكه در تولید این محصولات از آفت‌كش‌ها و كودها استفاده نمی‌شود، درست باشد، یعنی آفات، كپك ها و قارچ ها روی این محصولات رشد می‌كنند و سمومی (موسوم به مایكوتوكسین‌ها) از خود باقی می‌گذارند كه صدها بار از سموم شیمیایی خطرناك‌تر است.
همچنین كشورهای توسعه‌یافته اروپایی و آمریكایی جزو مصرف‌كنندگان و تولیدكنندگان محصولات تراریخته اند. آمریكا بزرگ ترین كشور دارای این فناوری به شمار می رود و 70 میلیون هكتار را به تولید این محصولات اختصاص داده است. حدود 60 درصد محصول تولیدی آمریكا نیز داخل همان كشور مصرف و بقیه آن به كشورهای اروپایی صادر می‌شود.
بنابراین استفاده از محصولات ارگانیك به هیچ عنوان هدف تولید محصولات كشاورزی در هیچ كشوری نیست، زیرا در این روش میزان تولید محصول به شدت كاهش پیدا می‌كند. همچنین سلامت محصولات ارگانیك نیز به شدت مورد تردید است.
واقعیت این است كه همه كشورها به دنبال دستیابی به فناوری مهندسی ژنتیك هستند و هر ساله محصولات تراریخته گسترش بیشتری می یابد و كشورهای تازه ای به جمع تولیدكنندگان این محصولات می‌پیوندند.
ایرنا-برخی خبرگزاری ها در روزهای گذشته از سایت كشاورزی و بیوتكنولوژی (isaaa) نقل كرده اند كه سطح زیركشت محصولات كشاورزی تراریخته در ایران یك میلیون و 300 هزار هكتار برآورد شده كه آلودگی زیست محیطی را در پی داشته است. آیا این موضوع صحت دارد؟
مرتضوی: در وهله نخست، منظور این افراد از محصولات تراریخته، برنج تراریخته است. ما در سراسر ایران در بهترین شرایط بارندگی هر ساله نزدیك 600 هزار هكتار زمین زیركشت داریم؛ پس چطور امكان دارد یك میلیون و 300 هزار هكتار از آن زیركشت برنج تراریخته باشد؟
دوم اینكه شما با مراجعه به سایت كشاورزی و بیوتكنولوژی (isaaa.org) می توانید وسعت درست زمین های زیركشت محصولات تراریخته كشاورزی را به تفكیك هر كشور متوجه شوید.
ایرنا-منتقدان با استفاده از همین سایت جدولی را منتشر كرده‌اند كه در سال 2005 ایران این میزان زمین زیركشت محصولات تراریخته داشته است!
مرتضوی: آن آمار اگر صحت داشته باشد مربوط به سال 2005 می شود و قدیمی شده است كه ربطی به این دولت ندارد. من به كسانی كه خود را منتقد تولید و استفاده از محصولات تراریخته می‌دانند سفارش می كنم اگر برای ادعاهای خود دلیل علمی دارند، آن را به متخصصان ارایه كنند.
گفت وگو از: محمدمهدی گودرزی
اقتصام**9186**1961
تاریخ انتشار: ۳۱ خرداد ۱۳۹۵ - ۰۸:۱۹
تهران- ایرنا- قائم مقام پژوهشكده بیولوژیك استفاده از دانش های نوین مانند فناوری زیستی را برای ایجاد گونه های مقاوم به بیماری و خشكسالی و كاهش مصرف سموم شیمیایی موثر دانست و با استناد به تایید این محصولات از سوی مجامع بین المللی، از منتقدان خواست مستندات علمی خود را ارایه كنند.